كۇيزەلىس - جالقاۋلىق ەمەس، ميداعى وزگەرىس - مامان پىكىرى
استانا. KAZINFORM - دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە، الەمدە 264 ميلليون استام ادام مازاسىزدىقتان زارداپ شەگەدى. ال دەپرەسسيا، كۇيزەلىس دياگنوزى قويىلعانداردىڭ سانى 300 ميلليوننان اسىپتى. كۇيزەلىستەن قۇتىلۋدىڭ جولى قانداي؟
پسيحولوگ ايدا تۇرعازى كۇيزەلىسكە شالدىققان ادامنىڭ مەديتسينالىق ەم الۋ كەرەكتىگىن، سەبەبى ءوز بەتىنشە نەمەسە جاقىنداردىڭ كومەگىمەن جازىلۋ قيىن ەكەندىگىن ايتادى. كۇيزەلىس - پسيحولوگيالىق عانا ەمەس، بيوحيميالىق پروتسەسس.
- دەپرەسسيا مەن سترەسس - مۇلدە باسقا نارسەلەر. سترەسس - اعزانىڭ پسيحولوگيالىق- فيزيولوگيالىق سىرتقى اسەرلەرگە رەاكتسياسى. ەگەر ماعان سىرتتان مازاسىزداندىراتىن قانداي دا ءبىر جاعداي بولاتىن بولسا، مەن سترەسستى سەزىنەمىن. سترەسس نەگىزىنەن ۋاقىتشا بولۋى كەرەك. ال كۇيزەلىس - بۇل ميداعى وزگەرىستەر. سەبەبى ميداعى نەيرونداردىڭ اراسىندا ومىردەن راحات الۋ، دوفامين، كۇتۋ، جاقسىلىقتان ۇمىتتەنۋ، قۋانىشتى كۇتۋ دەگەن سەكىلدى نەيرومەدياتورلار بار عوي. كۇيزەلىس كەزىندە وسى نەيرومەدياتورلاردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ اراسىندا ءوتۋى قيىندايدى. دەپرەسسيا - كادىمگىدەي دياگنوز. مۇنداي كەزدە ەمدەلۋ كەرەك بولادى، - دەدى مامان Jibek joly تەلەارناسىنداعى «بۇگىن LIVE» باعدارلاماسىندا.
ايدا تۇرعازى قازىرگى ۋاقىتتا كوپ ادام سترەسستەن زارداپ شەگەتىنىن جەتكىزدى.
- قازىرگى قوعامدا ادامداردىڭ پسيحوەموتسيونالدى نەگىزگى پروبلەماسى - سترەسس. سەبەبى ءبىز كۇندەلىكتى جۇمىسىمىزدا، ءومىر سالتىمىزدا سترەسسكە ءجيى ۇشىرايمىز. ادام قاراپايىم ۇيالى تەلەفونداعى اقپاراتتاردان، ءوز- وزىنە قاناعاتتانباۋدان، وزگەلەرمەن سالىستىرۋدان سوزىلمالى سترەسسكە ءتۇسۋى مۇمكىن. ءبىراق بىزدە سترەسسكە توزىمدىلىك دەگەن تۇسىنىك بار. ول ءار ادامدا ءارتۇرلى كەزدەسەدى. سترەسسكە ءتوزىمدى بولۋ ءۇشىن ادام سانا دەڭگەيىن كوتەرۋى كەرەك، ياعني ءوز-ءوزىن باسقارا الۋ كەرەك. سترەسس كەزىندە ەڭ ءبىرىنشى اعزاعا كومەك كەرەك. سەبەبى بۇل ويدان عانا تۋاتىن دۇنيە ەمەس قوي. مۇنداي كەزدە جۇرەك قاتتى سوعادى، قان قىسىمى كوتەرىلەدى، تىنىس وزگەرەدى دەگەن سەكىلدى ادام اعزاسىندا ءتۇرلى وزگەرىستەر بولادى. ەگەر ادام ءدال وسىنداي كۇيدە ۇزاق ۋاقىت جۇرەتىن بولسا، بۇل مىندەتتى تۇردە اۋرۋلارعا الىپ كەلەدى، - دەيدى.
مامان مازاسىزدىقتىڭ ادامعا قالاي اسەر ەتەتىنىن ءتۇسىندىردى.
- سترەسس پەن دەپرەسسيانىڭ ەڭ ۇلكەن اسەرى - ول مي جۇمىسىن وزگەرتۋگە قاۋقارلى. ويتكەنى بۇل كەزدە الدىڭعى مي بولىگى وزگەرىسكە ۇشىرايدى. ءبىزدىڭ ليمبيالىق جۇيەمىز وتە بەلسەندى بولعان كەزدە ءبىزدىڭ ويلانۋىمىز، اناليز جاساۋىمىز، اينالادا بولىپ جاتقان وقيعالاردى قابىلداۋىمىزدىڭ بارلىعى ەموتسيانىڭ اسەرىمەن وزگەرىسكە ۇشىراپ كەتەدى. سىرتتان قاراعاندا ءبارى جاقسى. ءبىراق ادامداعى قايعىنىڭ، ۋايىمنىڭ، قورقىنىشتىڭ، كۇيزەلىستىڭ، وزگە ادامدار تۇسىنبەيتىندەي كۇيدە بولۋىنىڭ بارلىعى - ىشتەگى بولىپ جاتقان وزگەرىستەر. سول سەبەپتى سىرتتا قانداي جاعداي بولىپ جاتسا دا، ادام ونى ىشكى كۇيىندە مۇلدە باسقاشا قابىلدايدى، - دەيدى ول.
«اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» . پسيحولوگ سترەسس پەن كۇيزەلىسكە بەيىم بولماۋ ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
- كۇيزەلىس پەن سترەسسكە ءتوزىمدى بولۋ ءۇشىن ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋى كەرەك. مەنتالدى دەنساۋلىق، نە فيزيولوگيالىق دەنساۋلىق بولسىن، ءبىز دەنساۋلىق جايلى قانداي دا ءبىر اڭگىمە ايتقان كەزدە ەڭ ءبىرىنشى ۇيقىنىڭ دۇرىس بولۋىن ەسكەرتەمىز. سەبەبى كۇندەلىكتى ۇيقى كەزىندە ءبىزدىڭ ميىمىز ادام اعزاسىن تازالاپ وتىرادى. اعزانى قايتا قالىپقا كەلتىرەدى.
ادامنىڭ دۇرىس تاماقتانۋى دا وتە ماڭىزدى. ءبىز تاماق ارقىلى تويۋ سەكىلدى قاجەتتىلىكتەردى عانا وتەمەيمىز. كەيدە تاماق سترەسس كەزىندە ادامنىڭ دوفاميندىك جۇيەسىن دە بۇزۋى نەمەسە جىلدام دوفامين كوزىنە دە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن ادام سترەسس كەزىندە كوپ تاماق جەپ، ىشىندەگى ۋايىمدارىن تاماق ارقىلى باسۋعا تىرىسادى.
سونداي- اق وزگە ادامدارمەن قارىم- قاتىناسىن دۇرىستاۋ، كەيدە ءوز- وزىمەن قالۋ، جاعدايلارعا اناليز جاساپ، قورىتا الۋ، سىرتتان كەلەتىن اقپاراتتارعا فيلتر قويا ءبىلۋ قاجەت.
وزىنە ۇنايتىن حوببيمەن اينالىسۋدى ۇسىناتىن ەدىم جانە بەلگىلى ءبىر ورتامەن ارالاسۋ ادەتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
ەڭ قىزىعى - ادام ەڭبەكتەنگەن كەزدە تابيعي دوفاميندەر بولىنەدى. سول سەبەپتى ەڭبەكتەنۋ كۋلتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ال ءقازىر بىزدە ادامدار جەڭىل ءومىر ءسۇرۋدى، بارلىق نارسەنىڭ جىلدام بولا سالعانىن قالايدى. ەگەر ءسىز ەڭبەكتەنۋ پروتسەسسىن جاقسى كورەتىن بولساڭىز، ول ومىرىڭىزگە جاقسى جاعىنان اسەر ەتەدى، - دەيدى ايدا تۇرعازى.
كەيدە ادامدار ماسەلەگە ءمان بەرمەي، ونى جۇرەككە جاقىن قابىلداماۋعا تىرىسادى. ءبىراق پسيحولوگ بۇل ءادىستىڭ دە ءتيىمسىز ەكەنىن ايتادى. سەبەبى وقيعالاردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، وعان اناليز جاساۋ - ادامزاتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى فۋنكتسياسى.
- ماسەلەگە ءمان بەرمەي، جۇرەكتەن وتكىزبەي قويۋعا بولمايدى. بۇل ەمپاتيانى باسىپ تاستاۋى مۇمكىن. «نەگە بۇلاي بولدى؟»، «نەگە مەندە مۇنداي رەاكسيا؟»، «نەگە مەن قاتتى ۋايىمدايمىن؟»، «نەگە مەن بۇل تاقىرىپقا قاتتى بەرىلەمىن؟» دەگەن سەكىلدى اناليز جاساپ، اقپاراتتى ءتۇسىنۋى قيىندايدى. سىرتقى وقيعالاردىڭ سىزگە قالاي اسەر ەتىپ جاتقانىن ءتۇسىنۋ - ادامنىڭ ەڭ ءبىرىنشى فۋنكتسياسى بولۋى كەرەك. ادام نەگە ولاي بولىپ جاتقانىن ويلانا الۋى كەرەك. ادامدارعا ۇيرەنشىكتى، ءداستۇرلى جولمەن جۇرە بەرۋ جەڭىلىرەك.
ميدا ەكى ءتۇرلى جۇيە بار. ونىڭ ءبىرى - اۆتوماتتى جۇيە. كەيدە ونى «جالقاۋلىق جۇيەسى» دەپ تە اتايدى. ەكىنشىسى - قيىن جۇيە. ويلانۋ پروتسەسسىنىڭ ءبارى ەكىنشى جۇيە ارقىلى وتەدى، ياعني بىزگە اۆتوماتتى رەاكتسيانى بەرە سالعان وڭايىراق. اۆتوماتتى تۇردە سويلەپ، باعا بەرە سالۋ جەڭىل. ال ويلانۋعا كوبىرەك رەسۋرس كەرەك. سول سەبەپتى كوبىرەك ويلانىپ ۇيرەنۋ دە كەرەك، - دەيدى ول.
پسيحولوگ كۇيزەلىس ءتۇرلى كەزەڭدەرگە بولىنەتىنىن جانە ءار كەزەڭگە ساي جاسالۋ كەرەك ەم-شارالارىن دا ءتۇسىندىردى.
- كۇيزەلىستىڭ ءۇش كەزەڭى بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭدە ادامنىڭ ءوزىنىڭ ويلارى، ءوزىنىڭ اعزاسى كومەكتەسۋى مۇمكىن. ونى وزىندىك تەراپيا دەپ اتايدى. كۇيزەلىس ەكىنشى كەزەڭگە وتسە، وعان پسيحولوگ-پسيحوتەراپيەۆت مامان قاجەت بولادى. ال ءۇشىنشى كەزەڭگە ءوتىپ كەتسە، مىندەتتى تۇردە ءدارى- دارمەك ارقىلى ەمدەۋ قاجەت بولادى. بۇل - ەرىنشەكتىك نە جالقاۋلىق ەمەس. بۇل ادامنىڭ ەركىنەن تىس بولىپ جاتقان دۇنيەلەر. بۇل - ميداعى وزگەرىستەر ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك، - دەيدى مامان.
تاقىرىپقا بايلانىستى پسيحوتەراپيەۆت تە پىكىر ءبىلدىردى. دارىگەر كۇيزەلىستىڭ قانداي اۋرۋلارعا دۋشار ەتەتىنىنە توقتالدى.
- كۇيزەلىس جۇرەك اۋرۋلارىنا، انگينا، اسقازاننىڭ ويىق جاراسى، تىتىركەنگىش ىشەك سيندرومىنا شالدىقتىرادى. بۇل - عىلىمي دالەلدەنگەن. ءبىراق كۇيزەلىس پەن سترەسس ناقتى ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ سەبەبى دەپ ايتا المايمىز. سەبەبى كۇيزەلىس - جاي عانا فاكتور. ونكولوگيالىق اۋرۋلار، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە تۇقىم قۋالايدى جانە وعان قانداي دا ءبىر ينفەكتسيالار، ۆيرۋستار، قابىنۋلار سەبەپ بولادى. جاس كەزدە اۋىرىپ، ونى دۇرىس قاراماي، 20-30 جىل وتكەننەن كەيىن وعان كۇيزەلىس نە سترەسس قوسىلسا، ول باستاپقى اۋرۋدى قوزدىرۋى مۇمكىن، - دەيدى ۇلتتىق عىلىمي ونكولوگيالىق ورتالىقتىڭ اعا ورديناتورى بۇلبۇل ازانوۆا.
مامان كۇيزەلىستىڭ ونكولوگيالىق اۋرۋلارعا قالاي اسەر ەتەتىنىن ايتىپ بەردى.
- كۇيزەلىس وعان قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟ ادام قاتتى ۋايىمداپ، سترەسستە جۇرگەن كەزدە، جۇكتەمەسى كوبەيىپ كەتكەندە اعزادا كورتيزول كوتەرىلىپ كەتەدى. ال ول كوتەرىلسە، يممۋنيتەتتى السىرەتەدى جانە ادامداردىڭ اراسىندا «ونكولوگيالىق اۋرۋ وكپە-رەنىشتەن پايدا بولادى» دەگەن جانساق پىكىر قالىپتاسقان. بۇل - ميف. ادام وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الۋدان قاشقاقتاعان كەزدە وسىنداي سىلتاۋلار ىزدەي باستايدى، - دەيدى پسيحوتەراپيەۆت.
ال بالا كۇيزەلىسكە تۇسپەۋى ءۇشىن اتا- اناسى نەگە ءمان بەرۋى كەرەك؟ پسيحولوگتىڭ كەڭەسىن مىنا جەردەن وقي الاسىز.
اۆتور
ارۋجان ماحمۋت