كىرىپتارلارعا قاۋىپ: كەلەشەكتە زەينەتكەرلەر بولماۋى مۇمكىن
استانا. KAZINFORM - كەيىنگى جىلدارى الەم ەلدەرىندە ءجيى كوتەرىلەتىن تاقىرىپ - زەينەت جاسى، قاشان دا تالاس پەن تارتىسقا تولى، كەيدە قوعامنىڭ دۇمپۋىنە تۇرتكى بولاتىن ماسەلە. ماسەلەن، كارى قۇرلىقتاعى دانيا ءبىرىنشى بولىپ زەينەتكە شىعۋ كەزەڭىن 70 جاسقا كوتەرۋ باستاماسىن قولدادى. كوپ ۇزاماي باسقا دا دامىعان ەلدەر وسىعان ۇقساس تاقىرىپتاردى تالقىعا شىعارا باستاۋى ىقتيمال. «بولاشاقتا زەينەتاقى جۇيەسى جوعالادى» دەگەن بولجامدار دا جوق ەمەس. ال ونىڭ سالدارى قانداي بولۋى مۇمكىن، بۇل باستامالارعا نە يتەرمەلەدى؟ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى تاقىرىپتىڭ دەموگرافيالىق ءھام ەكونوميكالىق جاقتارىنا ءۇڭىلدى.
قازاقستاندىقتار بەينەتتىڭ زەينەتىن 12-14 جىل كورەدى
الەم حالىقتارىنىڭ قارتايىپ بارا جاتقانى انىق. دەگەنمەن بۇنىڭ ءوزى ەكىۇشتى ماعىنا بەرەدى. بىرىنشىدەن، كارىلىك - ءومىردىڭ سوڭىنا جاقىنداۋ، ياعني جاستاردىڭ ازايۋى. ەكىنشى جاعىنان قاراساڭىز، جاھان جۇرتشىلىعى بۇرىنعىعا قاراعاندا ۇزاعىراق ءومىر سۇرە باستادى. ماسەلەن، جاپونيا، شۆەيتساريا سەكىلدى ەلدەردىڭ حالقى ورتا ەسەپپەن 85 جىل عۇمىر كەشسە، اقش جۇرتشىلىعىنىڭ ءار ازاماتى 80 جىلعا جۋىق جەر باسادى. قازاقستاندىقتار ورتا شەكتە، ءبىر حالىقتان كەم، كەلەسى قوعامنان ءبىرشاما ارتىق ءومىر سۇرەدى.
وسى تۇستا ءبىر دۇنيەگە نازار اۋدارتقىمىز كەلەدى. كەستەدە ءبىز ۇسىنعان macrotrends دەرەگىندە قازاقستان حالقىنىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى 74,1 جىل دەپ كورسەتىلگەن. دەگەنمەن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى مالىمەتىن شولساق، وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىندا ەلدەگى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى 75,4 جىلعا جەتكەنىن كورۋگە بولادى. ءبىز بۇل تۇستا قاي دەرەككوز شىن نەمەسە جالعان دەپ جىكتەمەيمىز. ويتكەنى ايىرماشىلىق از، ونىڭ ۇستىنە macrotrends تە - سەنىمسىز دەرەككوز ەمەس. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ، حالىقارالىق بىرلەستىكتەردىڭ جانە ءار ەلدەگى رەسمي بيلىكتىڭ دەرەكتەرىنە جۇگىنىپ، ساندار تۇزەدى.
ەندى قارايىق، ءار ەلدە بەينەتتىڭ زەينەتىن كورۋ جىلى دا ءارتۇرلى ەكەنىن توپشىلاۋعا بولادى. ماسەلەن، جاپون حالقى شامامەن 20 جىل، امەريكالىقتار - 12 جىل، قىتايلىقتار - 17-22 جىل، قازاقستاندىقتار - 12-14 جىل زەينەتتىڭ «راحاتىن» كورە الادى. دەگەنمەن زەينەت تەك جىلدارعا ەمەس، زەينەتاقىنىڭ مولشەرىنە دە بايلانىستى ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال. ال ول ەكونوميكاعا قاراي ءار ەلدە ءارتۇرلى بەلگىلەنگەن.
مىسالى، ەۋروپالىق وداق ەلدەرىندە 200 ەۋرودان (120 مىڭ تەڭگەدەن استام) باستالىپ، 2500 ەۋروعا (1,5 ميلليون تەڭگەدەن كوپ) دەيىن تولەيدى. وداقتا ورتاشا زەينەتاقى - 1300 ەۋرو (800 مىڭ تەڭگەگە جۋىق). قىتايدا جاعداي مۇلدە باسقا، 100 يۋاندى (7,5 مىڭ تەڭگە) قاناعات تۇتاتىن اۋىل زەينەتكەرلەرى دە، 6100 يۋاننان (440 مىڭ تەڭگەدەن اسا) كوپ الاتىن بۇرىنعى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن وقىتۋشىلار دا بار.
كورشى رەسەيدە ورتاشا زەينەتاقى مولشەرى - 23448 رۋبل (150 مىڭ تەڭگەدەن استام). بىزدە دە سوعان شامالاس - ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2025 -جىلعى 1-توقساننىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلدەگى 2,5 ميلليونعا جۋىق قارتتىڭ ورتاشا زەينەتاقىسى 143 مىڭ تەڭگەدەن استى.
70 جاستاعى ادام ەڭبەك ەتۋگە جاراي ما؟
جالپى، الەم ەلدەرىنىڭ باسىم بولىگىندە زەينەتكە شىعۋ جاسى 55 تەن باستالىپ، ءارىسى 67 گە جەتەدى. دەگەنمەن ەۋروپادا بۇل مەجەنى 70 كە كوتەرۋ تۋرالى باستامالار ىسكە اسۋعا جاقىن. سونىڭ ءبىرى - جاڭا ايتىپ وتكەن دانيا.
The Copenhagen Post جازۋىنشا، جەرگىلىكتى كاسىپوداقتار قازىر 69 جاستا ادامداردىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەي الاتىنىنا كۇماندانىپ وتىر. سوعان قاراماستان بيلىك زەينەتكەرلىك جاسىن بىرنەشە كەزەڭمەن كوتەرۋگە كىرىستى. وسىلايشا زەينەت جاسىن 70-كە كوتەرگەن ەۋروپاداعى العاشقى ەل اتانباق.
2006 -جىلى دانيا زەينەتكەرلىك جاستى ەلدەگى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنا بايلانىستىرعان بولاتىن. ەندى سوعان ساي ءاربىر 5 -جىل سايىن ەلدەگى زەينەتكەرلىك جاس قايتا قارالىپ وتىرادى. بۇعان دەيىن دانيادا حالىق 67 جاستا زەينەتكەر اتاناتىن.
بۇل ەلدە زەينەتاقى كولەمىنىڭ ەڭ تومەنى 1800 ەۋرودان باستالادى. قارتتارى كەز كەلگەن دۇنيەدەن تارىقپاي، ەركىن ءومىر سۇرە الادى. جاڭا زاڭ بويىنشا زەينەتكەرلىك جاسى كەزەڭ- كەزەڭمەن وسىرىلەدى: 2030 -جىلدان باستاپ - 68 جاستا، 2035 -جىلدان باستاپ - 69، 2040 -جىلدان باستاپ - 70 جاستا بەينەتىنىڭ زەينەتىن كورمەك. دەمەك، 1971 -جىلدان كەيىن تۋعاندار 70 جاسىن كۇتپەك.
ايتسە دە رەفورما وپپوزيتسيا تاراپىنان سىن تۋعىزعانىمەن، قوعام اسا ءدۇر سىلكىنبەدى. ويتكەنى الەمدەگى ەڭ الەۋمەتتىك باعدارلانعان مەملەكەت رەتىندە دانيا كەدەي جانە وسال توپتاردى جاقسى قولدايدى. جۇمىس ءوتىلى از ازاماتتارعا، ءتىپتى كۇنكورىس شەگى كولەمىندە جالاقى العاندارعا ءوتىلىن جاقسارتۋعا سەپتەسەدى. ەگەر قانداي دا ءبىر ادام 60 جاستان كەيىن ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتسىز بولسا، تولىعىمەن مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا الىنىپ، 2 مىڭ ەۋروعا دەيىن جاردەماقى يەسى اتانادى.
ايتپاقشى، زەينەت جاسىن كوتەرۋ تۇگىلى تاريحتا زەينەتاقى جۇيەسىن مۇلدە الىپ تاستاۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن ەلدەر بولدى. وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا چيلي، 2000 -جىلدارعا دەيىن رەسەي مەن اقش وسى ماسەلەمەن ءبىر تولعاندى. ءقازىر سول كوزقاراستى قۇپتايتىن جەكەلەگەن ساراپشىلار دا جەتەرلىك. ايتارى قاراپايىم: «اتا- اناسىن مەملەكەت ەمەس، بالا باعۋعا ءتيىس!» دەگەنمەن مەملەكەتتەر قوعام كوزقاراسىن ەسكەرۋگە ءماجبۇر ۋاقىتتا ونى زاڭ جۇزىندە ءالى ەشكىم ىسكە اسىرا قويماس.
«زەينەت جاسىن كوتەرۋ ءولىم-ءجىتىمدى كوبەيتۋى مۇمكىن»
جالپى، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تۇجىرىمىنا سالساق، ەلدە 65 جاستان اسقانداردىڭ ۇلەسى حالىقتىڭ 7 پايىزىنان اسسا - حالىقتىڭ قارتايۋ پروتسەسى تىم ارتقان بولىپ ەسەپتەلەدى. دەگەنمەن دەموگراف شىنار پازىلبەك قىزى بۇل تۇجىرىم قازىر ماڭىزىن جوعالتقانىن ايتادى، تەك وتكەن عاسىردا وزەكتى بولعان. سەبەبى ول ۋاقىتتا كوپتەگەن حالىقتا قارتتاردىڭ ۇلەسى 7 پايىزدىڭ شاماسىندا تۇردى.
- قازىر الەمدە ەڭ قارتايعان ەلدەردىڭ كوشباسىندا جاپونيا تۇر. 2023 -جىلى مۇندا 65 جاستان اسقانداردىڭ ۇلەسى حالىقتىڭ 29 پايىزىنا جەتكەن ەدى. ودان كەيىن كارى قۇرلىقتاعى پورتۋگاليا، يتاليادا 25 پايىزعا جاقىنداپ قالدى. قاراپ وتىرساڭىز جاڭا ايتقان 7 پايىزدان الدەقايدا الشاقتىق بار. سوندىقتان كەلەشەكتە حالىقتى قارتايعان ساناۋ ءۇشىن 65 جاستان اسقانداردىڭ ۇلەسىن 20 پايىز دەپ بەلگىلەۋ بويىنشا پايىمدار ايتىلىپ جاتىر، - دەيدى مامان.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، قازاقستاننىڭ وزىندە 65 جاستان اسقانداردىڭ ۇلەسى قازىر 9 پايىز توڭىرەگىندە. ب ۇ ۇ-نىڭ وزگەرمەي تۇرعان تۇجىرىمىنا سالساق، ءبىز دە قارتايعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ تۇرمىز. دەگەنمەن ءبىر انىق دۇنيە - كەلەشەكتە قازاقستاندا دا، الەمدە دە قارتايۋ پروتسەسى كۇشەيە بەرەدى. ەڭ اۋەلى بۇعان حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزارۋى اسەر ەتەدى. مەديتسينانىڭ دامۋى، ءبىلىمنىڭ ارتۋى، دەنساۋلىعىن كۇتۋگە دەگەن كوزقاراستاردىڭ وزگەرۋى، سالاۋاتتى ءومىر سالتى - حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن ارتتىردى.
- قازاقستان ءۇشىن ءالى دە وزەكتى بولماۋى مۇمكىن، دەگەنمەن دامىعان ەلدەردە تۋۋ كورسەتكىشى تىم تومەن، ءتىپتى 1 ايەلگە شاققاندا 2 بالاعا دا جەتپەيدى، كەيبىرىندە 1 بالادان دا كەلمەيتىن ناتيجەلەر شىقتى. ال دەموگرافيادا حالىقتىڭ ونىمدىلىگى تۇرعىسىنان ءار ايەلدە 2 بالادان كەم بولماۋى كەرەك، - دەدى شىنار پازىلبەك قىزى.
دەموگرافتىڭ ايتۋىنشا، قارتايۋ پروتسەسىنىڭ ۇدەي بەرۋى الەمدە ەڭبەككە جارامدى ادامداردىڭ ازايۋىنا سوقتىرادى. بۇل جەردە كوبى نازار اۋدارا بەرمەيتىن دەموگرافيالىق جۇكتەمە بار. مىسال رەتىندە، ەڭبەككە جارامدى 1000 ادامعا 14 جاسقا دەيىنگى قانشا بالا مەن 65 جاستان اسقان قانشا قارت كەلەدى دەپ ەسەپتەلەدى. سەبەبى بالالار مەن قارتتار ەڭبەك ادامدارىنا «كىرىپتار» رەتىندە سانالادى.
- قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە 1000 ەڭبەككە جارامدى ادامعا شاققاندا كارىلەردى قوسپاعاننىڭ وزىندە 800 بالادان كەلەدى. ال شىعىس پەن سولتۇستىك ايماقتاردا 1000 ەڭبەككە جارامدى ادامعا شاققاندا قارتتار مەن بالالاردى قوسساڭىز دا 500-600 شەگىنەن اسپايدى.
اسىرەسە بىزدە شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ احۋالى ەۋروپالىقتارعا ۇقساس. بۇل وڭىردە 65 جاستان اسقانداردىڭ ۇلەسى 18 پايىزعا جەتتى. جالپى قازاقستانعا ورتاق كورسەتكىشتەن 2 ەسە جوعارى. الداعى ۋاقىتتا دا دەڭگەيى كوتەرىلە بەرەتىنى انىق. دەموگرافيالىق ساياساتتا وسى ارقىلى ءوڭىرارالىق ەرەكشەلىكتەرگە ءمان بەرۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنەمىز، - دەپ قوستى ساراپشى.
وسى تۇستا شىنار پازىلبەك قىزى قازاقستانداعى تاعى ءبىر ەرەكشەلىكتى اتادى. دامىعان ەلدەردە قارتايۋ پروتسەسى تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ باياۋلاۋىمەن تۇسىندىرىلسە، قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس ايماقتارىندا بۇل تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋىمەن قوسا ميگراتسيالىق كوشى- قونمەن دە بايلانىستى. جاستار باسقا ەلگە نەمەسە ۇلكەن مەگاپوليستەرگە كوشىپ كەتەدى دە، كارى ادامدار قالىپ قويا بەرەدى.
- ال زەينەت جاسىن كوتەرۋدىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. كەي ەلدەر زەينەت جاسىندا دا ەڭبەك ەتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ جاتسا، باسقا كومپانيالار زەينەت جاسىنا جەتكەن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوزىن جىبەرگىسى كەلمەي جاتادى. نەگە؟ سەبەبى قارتايۋ پروتسەسى تىم جەدەلدەگەن ەلدەردىڭ ەڭبەك نارىعىنا جاستار جەتىسپەيدى.
بيۋدجەت كىرىستەرىنىڭ ءوزى ەڭبەك نارىعىنداعى ادامداردىڭ جەتكىلىكتى بولۋىنا، سالىق تولەۋشىلەردىڭ مول بولۋىنا بايلانىستى. ال بالالار مەن قارتتار زەينەتاقى، جاردەماقى ارقىلى بيۋدجەتكە شىعىن الىپ كەلەدى. سوندىقتان زەينەت جاسىن كوتەرۋ دە شىعىنداردى ازايتاتىن دەموگرافيالىق پروتسەستىڭ ءبىرى سانالادى. تۋۋ كورسەتكىشى ازايسا، كەلەشەك ەڭبەك نارىعىنا كەلەتىن جۇمىسشىلار دا كەميدى، ونىڭ سوڭى زەينەت جاسىن كوتەرۋگە ماجبۇرلەيدى، - دەدى شىنار پازىلبەك قىزى.
ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسى كوپ ەلدە ءارتۇرلى ەكەنى ءمالىم. كەمى 3-5 جاس ايىرماشىلىق بولادى. فيزيولوگيالىق جاعىنان ايەلدەردىڭ ەڭبەككە توزىمدىلىگى از ەكەنى العا تارتىلادى. ايتسە دە زەينەت جاسىن اۋىل حالقى مەن قالا حالقىنا ءتۇرلى ەتىپ بەلگىلەۋ كەرەگىن دە ايتۋشىلار بار.
- بۇعان كەلىسپەيمىن. بولاشاقتا قازاقستاندا زەينەت جاسى ماسەلە رەتىندە كوتەرىلسە، مەن ادامداردىڭ جۇمىس ىستەيتىن سالاسىنا بايلانىستى جىكتەۋگە بولادى دەر ەدىم. ونەركاسىپ، ءوندىرىس ايماقتارىندا، زاۋىت نەمەسە فابريكادا، ياعني زياندى جەرلەردە ءىس قىلاتىندار ءۇشىن زەينەت جاسىن تومەندەتۋگە بولادى.
ءبىز ءۇش نەگىزگى دەموگرافيالىق پروتسەستى اتايمىز: تۋۋ، كوشى-قون، ءولىم-ءجىتىم. ال زەينەت جاسىن كوتەرە بەرۋ ءولىم-ءجىتىم پروتسەسىن كوبەيتۋى مۇمكىن. ادامداردىڭ ەڭبەك ەتىپ جاتقان سالاسىنا قاراماستان ولاردى مىندەتتەۋ ارقىلى مەجەنى كوتەرە بەرۋ - دەنساۋلىعىنا، ءومىر ساپاسىنا زيان تيگىزەدى. ارينە، بۇل - مەنىڭ مامان رەتىندەگى جەكە بولجامىم، - دەپ قورىتىندىلادى دەموگراف.
ماسەلەنىڭ ەكونوميكالىق سالدارى بار
2025 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا قازاقستاننىڭ زەينەتاقى قورىنداعى اكتيۆ 22,9 تريلليون تەڭگەگە جەتكەن. كەيىنگى 10 جىلدىق ارالىقتا قورداعى قارجى 5 ەسەدەن استام ءوسىپتى. جيناققا ەڭبەك ەتۋشى حالىق تابىسىنان جىرىپ، تۇراقتى قاراجات اۋدارىپ وتىر. قورداعى قارجى تەڭگەمەن عانا ەمەس، شەتەل ۆاليۋتاسىندا، شەتەلدىك وبليگاتسيالار مەن قۇندى قاعاز تۇرىندە دە ءارتاراپتاندىرىلىپ ساقتالعان.
دەگەنمەن الەم حالىقتارىمەن قاتار، قازاقستاندىقتاردىڭ دا قارتايۋ پروتسەسى كەلەشەكتە ۇدەي بەرەتىنى انىق. سوندىقتان دامىعان ەلدەردەگى سەكىلدى زەينەت جاسىن كوتەرۋ، جۇيەنى جويۋ سەكىلدى باستامالار الداعى ۋاقىتتا ءجيى تالقىلانا باستايتىنداي. ەكونوميست اندرەي چەبوتاريەۆتىڭ ايتۋىنشا، كەز كەلگەن مەملەكەت زەينەتاقى تولەمدەرىنە كەتەتىن شىعىندار مەن بيۋدجەت كىرىستەرى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋى كەرەك.
- ەگەر ەگدە جاستاعى ادامدار كوبەيىپ، جۇمىس ىستەيتىندەر ازايسا - ەڭبەك ەتۋشىلەردەن الىناتىن سالىقتى كوبەيتۋ كەرەك بولادى. بۇنداي كەزدە زەينەتاقىنى قىسقارتۋ، زەينەت جاسىن كوتەرۋ ماسەلەسى دە قوزعالادى. وسىلاردىڭ ىشىندە سوڭعى نۇسقا - زەينەت جاسىن كوتەرۋ تاڭدالادى. بيۋدجەت تۇرعىسىنان اۋىرتپالىعى از جول - وسى. ءبىراق ونىڭ الەۋمەتتىك- ساياسي ماسەلە ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون. سوندىقتان بۇنداي شەشىم قوعاممەن ديالوگتى تالاپ ەتەدى، - دەيدى ساراپشى.
ەكونوميست حالىقتىڭ قارتايۋى ەلدىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىنىن ايتادى. بيۋدجەتتەن الەۋمەتتىك تولەم الاتىندار ەسەلەنە بەرەدى. ال ەڭبەك ەتىپ جاتقاندارعا سالماق ارتادى. ويتكەنى تابىستىڭ كوپ بولىگى تۇتىنۋ مەن ينۆەستيتسيالارعا ەمەس، زەينەتاقى جۇيەسىن قامتاماسىز ەتۋگە جۇمسالادى. سالدارىنان حالىقتىڭ ساتىپ الۋ قارقىنى باسەڭدەيدى. جالپى ەكونوميكا دا السىرەۋى مۇمكىن، سەبەبى قارتتار ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان تاۋارلاردى الا بەرمەيدى، قارجىلىق تاۋەكەلگە بەيىم ەمەس، ينۆەستيتسيانى از جاسايدى.
- بولاشاقتا ەلدەر زەينەتاقى مودەلىنەن مۇلدە باس تارتۋى مۇمكىن بە؟ وسى سەناري تالقىلانىپ ءجۇر. اسىرەسە، تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى مەن ەڭبەك نارىعىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى ءجيى ايتىلادى. ءبىراق قارتايعان ادامدى الەۋمەتتىك قورعاۋدان مۇلدە شەكتەپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس شىعار. ول الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءدۇمپۋ تۋدىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان زەينەتاقى جۇيەسى تۇبەگەيلى وزگەرىپ جاتسا دا، ەگدە جاستاعى ادامداردى ۇجىمدىق تۇردە قامتاماسىز ەتۋدىڭ قانداي دا ءبىر فورماسى ءبارىبىر ساقتالادى، - دەپ توپشىلادى اندرەي چەبوتاريەۆ.
ايتپاقشى، 2021 -جىلدان باستاپ ەلىمىزدىڭ زەينەتاقى جۇيەسىندە «جەتكىلىكتى شەك» دەگەن تۇسىنىك پايدا بولدى. ەگەر ءبىر ادامنىڭ زەينەتاقى جيناعىنداعى اقشا جەتكىلىكتى شەكتەن اسىپ تۇرسا، ارتىلعان اقشاسىن باسپانا الۋعا نەمەسە ەمگە جۇمساي الاتىن تەتىكتەر شىقتى. سول كەزدە جۇرت جاپاتارماعاي ارتىلعان اقشاسىن شەشۋدىڭ جولدارىن تاپتى، ءتىپتى «ەم الۋعا» دەگەن ماقساتتى كورسەتىپ، جەكە مەديتسينالىق ورتالىقتار ارقىلى الاياقتىققا بارعاندار كەزدەستى.
قازىر 30 جاستاعى ادامنىڭ «جەتكىلىكتى شەگى» - 4,58 ميلليون تەڭگە. مىسالى، جيناعىندا 6 ميلليون تەڭگە جاتقان بولسا، 1,5 ميلليون تەڭگەگە جۋىق قارجىسىن بەلگىلى ءبىر ماقساتتارعا جۇمساي الادى.
الايدا بيلىك كوزقاراسى دا، كوپتەگەن ساراپشى دا وسى تەتىكتى مۇلدە جويۋ كەرەگىن اڭعارتىپ كەلەدى. اسىرەسە، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان ءجيى ايتىلادى. ازىرگە ناقتىسى بەيمالىم، ايتسە دە جاقىن ارالىقتا «جەتكىلىكتى شەك» تەتىگى تۇبەگەيلى الىنىپ تاستالۋى مۇمكىن.
جاس بۋىن ورتاق زەينەتاقىدان قاعىلادى
قازاقستاندا جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسى 1998 -جىلى عانا قۇرىلدى. وسى قورعا جۇمىس ىستەيتىن ءار ازامات تابىسىنىڭ 10 پايىزىن اۋدارىپ وتىرادى. قازىر ەلىمىزدە قارتتارعا تولەنىپ جاتقان زەينەتاقى ءۇش بولىكتەن تۇرادى.
ءبىرىنشىسى - بازالىق زەينەتاقى. بارلىق ەل ازاماتتارىنا زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان كەزدە ەسەپتەلەدى. 2025 -جىلى بازالىق زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى - 32360 تەڭگە، ەڭ جوعارى مولشەرى - 50851 تەڭگە بولدى.
ەكىنشىسى - ورتاق زەينەتاقى. 1998 -جىلدىڭ 1-قاڭتارىنا دەيىن كەمىندە 6 اي ەڭبەك ەتىپ ۇلگەرگەن ازاماتتارعا عانا تولەنەدى. ەڭبەك ءوتىلى مەن ورتاشا ايلىق تابىسقا بايلانىستى مولشەرى بەكىتىلگەن. 2025 -جىلى ەڭ تومەنگى ورتاق زەينەتاقى 62771 تەڭگەگە جەتتى.
ەڭبەك ءوتىلىن 1998 -جىلدان كەيىن باستاعاندار بولاشاقتا ءدال وسى ورتاق زەينەتاقىدان قاعىلادى. قازىرگى جاس - كەلەشەكتەگى قارت تەك بازالىق زەينەتاقى مەن ءوزى قورعا جيناقتاعان قارجىدان ۇلەسىن الادى. شامامەن ورتاق زەينەتاقى 2040 -جىلداردىڭ باسىندا تولىق جويىلادى.
ال ءۇشىنشىسى - جيناقتاۋشى زەينەتاقى، ياعني 1998 -جىلى قۇرىلعان جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا اۋدارعان قاراجاتىنا بايلانىستى ەسەپتەلەدى. كىم كوبىرەك جيناسا، جاقسى زەينەتاقى الۋىنا مۇمكىندىك بار.
ايتپاقشى، ايتىلعانداردان بولەك مىندەتتى كاسىبي جارنا دەگەن دە بار. اۋىر، زياندى جەردە ەڭبەك ەتۋشىلەر ءۇشىن تابىسىنىڭ 5 پايىزى مولشەرىندە قوسىمشا جارنا رەتىندە اۋدارىلادى. ال ازاماتتار بەينەتىنىڭ زەينەتىن مول كورگىسى كەلسە، ەرىكتى جارنا اۋدارۋىنا بولادى. 10 پايىزدىق مەجەدەن اسىرىپ، جيناققا قالاعانىنشا اۋدارعان ادام كەلەشەكتە كوبىرەك زەينەتاقى الادى.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ