كىشكەنتاي زياش - اڭگىمە

ورىنباي شويبەك - 1953-جىلى تۋعان، تۇركىستان وبلىسى سارىاعاش اۋدانى «سوتسياليزم» اۋىلىندا تۋعان، جازۋشى.قاز ۇ ۋ-دى بىتىرگەن. سارىاعاش اۋدانى «قىزىل تۋ» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، كوكشەتاۋ، تۇركىستان وبلىسى گازەتتەرىندە، وبلىستىق اكىمشىلىكتە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان. ءبىراز ۋاقىت رەسپۋبليكا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ تۇركىستان وبلىسىنداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى، تاۋەلسىز «ار» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولعان.

1986 -جىلى «جالىن» جۋرنالى مەن قازاق ك س ر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ بىرىگىپ جاريالاعان جابىق بايگەسىندە «قاتەلىك» دەگەن شىتىرمان حيكاياتى ءۇشىنشى ورىندى، 1995 -جىلى «جالىن» باسپاسى جاريالاعان ءداستۇرلى بايگەسىندە «ءامىرشىنىڭ الەگى» اتتى پوۆەسى باس جۇلدەنى يەلەنگەن. العاشقى تۋىندىلارى «ارمان قاناتىندا»، «سارىاعاش سازدارى» ۇجىمدىق جيناقتارىنا ەنگەن.

«ءومىر دەگەن وسىنداي»، «توزاڭدى تەرەزە»، «ساڭىراۋ قۇلاق»، «ءامىرشىنىڭ الەگى» پوۆەستەرى مەن اڭگىمەلەرى، «قايعى زامان نەمەسە تولە ءبي تاعدىرى» رومان-ديلوگياسى، ت. ب.

جەكە كىتاپ بولىپ شىققان. 2003 -جىلى شىندىق دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەن «تۇرمەگە تۇسپەيتىندەر» اتتى دەتەكتيۆتى رومانى جارىق كوردى. 1999 -جىلى وبلىسى اكىمىنىڭ «التىن قاۋىرسىن» جۇلدەسىن، 2001 -جىلى «جىلدىڭ ۇزدىك جازۋشىسى» اتاعىن يەلەندى. 

كىشكەنتاي زياش  

(اڭگىمە)

«كوشقالعان» دەگەن بۇيىعى اۋىلعا اگرونوم جىگىتتىڭ كەلۋى كوپكە ەلەۋسىز بولعانمەن تۇلىمى جەلبىرەگەن زياشقا ۇنامادى. ول ەرگوبەكتى العاشىندا جەڭگەسى اقمارال جۇمىس ىستەيتىن كىتاپحانادا كەزدەستىردى. ادەتىنشە ۇكىدەي ۇلبىرەپ جەتىپ كەلگەن. تابالدىرىققا اياعىن ارتا بەرە-اق جانارى بەيتانىس بىرەۋگە ءتۇستى. ءبىر قاراعاندا ءجۇزى جىلى، قالىڭ قاستى، سۇڭعاق بويلى. كيىمى دە كوز سۇرىنەرلىك ءساندى. «ءاي، ءبارىبىر ەسەنتاي اعامداي قايدان بولسىن، - دەپ ويلادى تۇلىمشاقتى قىز. - ول وسى ارادا تاپ وسىلاي سورەلەردىڭ بىرىنە سۇيەنىپ تۇرعاندا قانداي جاراسىمدى ەدى. اقمارال جەڭگەسى وعان كۇلە قاراپ: «ساۋلەم كەلدى، انە»، - دەپ كىرىپ كەلگەن مۇنى كورسەتەتىن. بۇل بولسا ەكەۋىنە الما-كەزەك ەركەلەپ، اۋرەلەيتىن. زياش كۇرسىنىپ قالدى.

- مىنا ارادا ەسەنتاي اعام تۇراتىن، - دەپ بەيتانىس جىگىت تۇرعان بۇرىشتى نۇسقادى.

- اعاڭ ماعان ۇقسايتىن شىعار، - دەدى اناۋ كۇلىپ.

- جوق، ول بارىنەن دە جاقسى بولاتىن. قىز تاعى كۇرسىندى. وعان ىلەسە جەڭگەسى دە كۇرسىنىپ قالدى. بەيتانىس جىگىت سامارقاۋ قالپى ءىلبىپ باسىپ سىرتقا بەتتەدى.

- بۇل كىم جەڭەشە؟

- ءبىزدىڭ اۋىلعا الىس قالادان كەلىپتى، ساۋلەم. وقۋ ءبىتىردىم، اگرونوممىن دەپ دۇرديەدى، - دەدى اقمارال جىميىپ.

زياش تا كۇلىپ جىبەردى. بەيتانىس اعانىڭ الىس قالادان كەلگەنىن ەمەس، جەڭگەسىنىڭ كۇلىمسىرەگەنىنە ءماز بولدى.

جاس كەلىنشەك ەسەنتاي ماشينا اپاتىنان بولعالى توماعا-تۇيىق كۇي كەشىپ جۇرەتىن. ەڭ بولماسا الدانىش ەتەتىن ەتەك استىندا قالعان نارەستە دە جوق. ايتەۋىر، سول كۇننەن سوڭ سامارقاۋ، سۇلەسوق مىنەز تاپقان.

تاڭ الاۋكەۋىمنەن ورنىنان تۇرادى. داستارقاننان ءدام تاتقان بولادى. جۇمىسىنا كەتەدى. سونداعى كۇن ۇزاققا اينالدىرعانى وسى ۇياداي عانا اۋىل كىتاپحاناسى. كەلىپ-كەتىپ جاتقان ادام دا ساۋساقپەن سانارلىقتاي از. ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن اشىپ تاستاپ اقمارال وتىرادى. الدىندا كىتاپ، ويى سان-ساققا جۇگىرەدى. وي ءتۇبى تۇڭعيىق، ءتۇپسىز تەرەڭ. تەرەڭدەپ بارىپ كۇرسىنەدى. كۇرسىنەدى دە الاڭسىز شاقتارىن ويلايدى. ەسەنتايىن ەسكە الادى. ءۇنسىز تىلدەسەدى. بالا سياقتى رياسىز قىلىعىن ساعىنادى. سول كۇندەردىڭ قايتىپ ورالماسىن ءبىلىپ ىشتەي ەگىلەدى. ءوزى جالعىز ەدى. شەشەسىنىڭ كوز جۇمعانىنا بىرنەشە جىل بولعان. زياش مەكتەپتەگى ساباعىنان قول ۇزسە بولعانى تۇلىمشاعى جەلبىرەپ وسىندا جۇگىرەدى. جەڭگەسىنىڭ قاسىنان ءبىر ەلى اتتاپ شىقپايدى. اناۋ-مىناۋدى ايتادى. جوقتان وزگەنى سۇرايدى. اقمارالدىڭ بۇرىنعىداي ءوزىن ەركەلەتىپ «ساۋلەم-اۋ» دەگەنىن دەگەنىن ەستىگىسى كەلەدى. بۇل ءۇشىن ەڭ جىلى، جانىنا ىستىق ءسوز وسى. «ساۋلەم-اۋ» دەسە بولعانى مارقايىپ قالادى. بۇدان ارتىق باقىت، بۇدان ارتىق قۋانىش جوقتاي. «ساۋلەم-اۋ» دەسە ول بارىنە دە بەيىل. تومپاڭداپ نە ايتسا سونى ورىندايدى. جەڭگەسىنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيدى. زياش ويلايتىن: «مەن سياقتى ەشكىم دە جەڭگەمدى جاقسى كورمەس»، - دەپ. وعان ايتقىزسا اقمارال سۇلۋدىڭ سۇلۋى، اقىلدىنىڭ اقىلدىسى.

اعاسى قايتىس بولعان جىلى شەرلى بالا كوڭىل اقمارال بۇلاردى تاستاپ ءوز ۇيىنە كەتىپ قالار دەپ قورىققان. بىردە اپاسى مۇنىڭ كوزىنشە جەڭگەسىنە:

- شىراعىم، باسىڭ جاس. ەتەگىڭنەن تارتپايمىن. تەڭىڭدى تاپ. زياشتاي ەكەۋمىز ولمەس كۇنىمىزدى كورەرمىز، - دەپ جاۋلىعىمەن كوز ىشىنە ىركىلگەن جاستى سۇرتكەن. ساقىپتىڭ بۇل ايتقان ءسوزىنىڭ توركىنىن قىز تۇسىنگەن جوق. سەزگەنى اپاسىنىڭ بوستان-بوسقا كوزىنە جاس الماعانى. سەزدى دە «جەڭەشەم ءبىزدى تاستاپ كەتەتىن بولار» دەگەن سۋىق وي ساناسىنا ساپ ەتتى. جۇگىرىپ كەلىپ، اقمارالدىڭ ەتەگىنە وراتىلىپ سولقىلداسىن-اي كەپ، سولقىلداسىن.

- جىلاما، ساۋلەم، سەنى تاستاپ ەشقايدا كەتپەيمىن، - دەدى جەڭگەسى. ءسۇيىپ جاتىر، مونشاق-مونششاق كەرمەك جاس مۇنىڭ موينىنا، اشىق جەرلەرىنە تىرس-تىرس تامادى. جەڭگەسى سوندا اپاسى ساقىپتىڭ ايتقانىنا كونبەي قويدى. العاش كەلىن بوپ تابالدىرىعىن اتتاعان بوساعاسىنان كەتپەي قالدى. قايدا بارسىن. باراتىن جەرى دە جوق قوي. بۇعان بارىنەن بۇرىن زياش قۋاندى. جاتسا-تۇرسا جەڭگەسىنىڭ قاس-قاباعىنا قارايتىن. «اعام بارداعىداي جەڭەشەم نەگە كۇلىپ جۇرمەيدى» دەيتىن بالا قيال. وسىلاي ءۇش جىل وتكەن. ەندى، مىنە، زياشتىڭ جەڭەشەسى اياق استىنان وزگەرىپ سالا بەردى. ەسەنتاي اعاسى ءتىرى كەزىندەگىدەي ادەمى جىميىپ كۇلەتىن بولدى.

قايىن ءسىڭلىسىنىڭ مايدا قارا شاشىنان سيپاپ تۇرىپ: «ساۋلەم-اي» دەدى. قىز كوڭىلى مۇنى كورىپ شاتتانعان. جەڭگەسىنىڭ جۇزىندەگى كۇلكى تابىن بايقاعان سايىن ماسايرايدى. ول كۇلسە كۇلدى، ەزۋ تارتسا ەزۋ تارتتى. بەيتانىس جىگىت بولسا كىتاپحاناعا ءجيى كەلەتىن ادەت تاپتى. ءوزى وقىعىش-اق. العان كىتابىن ەكى-ءۇش كۇندە قايتا قولتىقتاپ كەلىپ تۇرادى. «مىنانى اقتارىستىرىپ تۇگەستىم، باسقاسىن الايىن دەپ ەدىم». جەڭگەسى بولسا جىگىت شىعىپ كەتىسىمەن زياشقا قاراپ، كوز قىسىپ، كۇلىپ قويادى. قىز ءماز. اپاسىنا قۋانىشىن سول كۇنى-اق جەتكىزگەن. ءبىراق ساقىپ قىزىنىڭ بۇل حابارىنا قۋانعان جوق. ويلانىپ وتىرىپ، تەرەڭ كۇرسىندى.

«زياشتاي سەن نە ءتۇسىنۋشى ەدىڭ». قىز ۇيىقتار الدىندا ويلاپ-ويلاپ اپاسىنىڭ نەگە بۇلاي دەگەنىنە تۇسىنە الماي-اق قويدى. «تۇسىنبەسەم، تۇسىنبەيىن، - جەڭەشەم كوڭىلدى جۇرسە بولدى». اگرونوم جىگىت ەندى كۇن قۇرعاتپاي كىتاپحاناعا كەلەتىن ادەت تاپتى. يەمدەنىپ العانداي ەركىن كىرىپ-شىعادى. اقمارال مەن زياشتى ابدەن ءوزىمسىنىپ كەتكەن. قىزعا ءوزىن: «مەن ەرگوبەك اعامىن»، - دەپ تانىستىردى. ەرگوبەك كەلگەن سايىن ءبىر تال قىزىل گۇل الىپ كەلەدى. قايدان الاتىنى بەلگىسىز، ءبىراق مۇنىسىنان جاڭىلعان ەمەس. ونى ەشكىمگە ۇسىنبايدى. اكەلگەن كۇيىندە تەرەزەنىڭ جاقتاۋىنا قىستىرا سالادى. سويتەدى دە سول كۇيىندە قالدىرىپ، العان كىتابىن قولتىقتاپ شىعىپ جۇرە بەرەدى. كوبىنە بۇل گۇلدى زياش ۇيگە الا كەلەتىن.

جەڭگەسى ونى قاسقالداقتىڭ قانىنداي قاستەرلەپ، سۋى بار ىدىسقا سالىپ قويادى. ەرگوبەك اعا ازىلكەش ەكەن. ول كەلسە اقمارالدىڭ كۇلكىدەن ەزۋى جيىلمايدى. كەلمەي قالسا الاڭداپ تۇراتىن. زياش تا ىشتەي ونىڭ كەلگەنىن قالايدى. وعان جەڭگەسى كۇلىپ، كوڭىلدى جۇرسە بولعانى. باسقا قىزىقتىڭ كەرەگى جوقتاي. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە ۇيرەنشىكتى جەرگە جەتكەنشە اسىققان. كەلسە ەرگوبەك اعا اقمارالمەن اڭگىمەلەسىپ تۇر ەكەن. «جەڭەشە» دەپ ەسىكتەن كىرىپ كەلگەن زياشتى كورىپ، جىگىت كۇلدى دە:

- سەنىڭ جەڭەشەڭ قانداي سۇلۋ. ۇرلاپ الىپ كەتكىم كەلەدى، - دەگەن. قىز العاشىندا «مىناۋ نە دەپ تۇر» دەگەندەي اڭتارىلىپ قالدى. سونان سوڭ جۇگىرىپ بارىپ اقمارالدىڭ بەلىنە وراتىلدى. سول زاماتتا:

- كەت! مەن جەڭەشەمدى ەشكىمگە بەرمەيمىن، - دەپ ايقايلاپ تا جىبەرگەن. اقمارال مەن ەرگوبەك اعا بۇعان سىقىلىقتاپ كەپ كۇلسىن. زياش ىزادان جىلارمان بولعان. سول كۇنگى ەستىگەنى ەسىنەن كەتپەي قويدى. كەشكە اپاسىنا اۋزىن بۇرتيتىپ وتىرىپ تاعى اۋىر كۇرسىندى. «جاس بولعان سوڭ ازىلدەسەدى دە، شىراعىم»، - دەپ مۇنى جۇباتىپ قويدى. كوپ ۇزاماي اقمارال توسىن مىنەز تاپتى. جۇمىستان كەيدە كەشىگىپ ورالاتىن بولدى. قىز ولاردى بىردە اۋىلدىڭ تابانىن جالاي اققان كەلەس وزەنىنىڭ جاعاسىنان كوردى. سىقىلىقتاي سويلەسىپ، قولتىقتاسىپ بارادى ەكەن. زياش نە ىستەرىن بىلمەي، اڭتارىلىپ سوڭدارىنان تەلمىرە قاراپ، تۇرىپ قالدى جەنگەسى مەن ەسەنتاي اعاسىنىڭ وسىلاي يىق تىرەستىرىپ سەرۋەن قۇرعانىن تالاي كورگەن. ەندى، مىنە، اقتوتىداي سول جەڭەشەسى ەرگەبەك اعامەن دە ءدال سولاي وزەن جاعالاپ ءجۇر.

بالاپان جۇرەك الدەنەدەن سەكەم العانداي. ەرىندەرى ءدىرىل قاعىپ، ەرىكسىز كەمسەڭدەتتى. ەشكىمدى دە قازىرگىدەي، وسى ءسات ەرگوبەك اعاداي جەك كورمەس. «ول مەنىڭ جەڭەشەمدى ۇرلاپ الىپ كەتپەكشى» دەگەن سۋىق وي زارەسىن الىپ بارادى. اناۋ ەكەۋى ءوز قىزىعى وزىندە مۇنى بايقار ەمەس. قولتىقتاسىپ قالىڭ وسكەن جاس قۇراقتىڭ اراسىنا سۋداي ءسىڭىپ جوق بولدى. قىز ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ تۇسپالداعان جەرگە كەلىپ جەتتى. «ولار وسى ارادا. مەن قازىر بار داۋسىممەن ايقايلايمىن. جەڭەشە، دەيمىن، ول ءسىزدى ۇرلاماقشى دەيمىن، ۇيگە تەز قايتىڭىز دەيمىن، اندا اپام بار، قۇتقارىپ الادى دەيمىن».

زياش اعايلاپ ۇلگەرمەدى. تاياق تاستام جەردە قۇراق سىبدىر قاقتى. سىبدىرمەن بىرگە جەڭگەسىنىڭ جۇمساق داۋسى ەستىلدى.

- ساۋلەم-اۋ، سەن مۇندا قايدان ءجۇرسىڭ؟ ۇيگە قايت، ساۋلەم، ۇيگە...

- جەڭ-ەە-شە-شە دەي-م-مىن...

- ءسويت، ساۋلەم، قايتا عوي، مەن قازىر...

ول ەندى عانا بايقادى، جەڭگەسى تاپتالعان قۇراقتىڭ ۇستىندە ەرگوبەك اعانىڭ يىعىنا باسىن سۇيەپ وتىر ەكەن. مۇنى كورىپ قولتوقپاقتاي قىز تىكسىنىپ قالدى. جالت بۇرىلىپ، تابانى جەرگە تيمەي، جۇگىرە جونەلدى. ىزادان لىقسىپ كەلگەن وكسىك جانارىمەن ءمولدىر تامشى بوپ سورعالاپ، ايعىزداپ كەلەدى. اعىل-تەگىل جىلاعان كۇيى ەسىك الدىندا كۇيبەڭدەپ جۇرگەن اپاسىنىڭ قۇشاعىنا قويىپ كەتتى. ۇرەيلەنگەن ساقىپ:

- زياشتاي، نە بولدى، ساعان؟ - دەپ شىر-پىر بولدى دا قالدى.

- اپا، اپا دەيمىن. ا-ان-دا ەر-ر-گو-بەك اعامەن جە-ڭە-شەم... ساقىپ نە دەسىن. «ءاي، بوتاقانىم-اي، سەن نەنى ءبىلۋشى ەدىڭ»، - دەپ تاعى دا اۋىر كۇرسىندى. «اپا-اۋ، جەڭەشەمدى ەرگوبەك اعا الىپ كەتەتىن بولدى عوي. ءسىز وعان «ەندى قايتىپ جولما» دەسەڭىزشى» دەپ شىناشاقتاي قىز شىرىلدادى. اپاسى بولسا بۇعان ءلام-ميم دەمەي تەك كۇرسىنە بەردى، كۇرسىنە بەردى... زياش ەندى كوبىنە «ەرگوبەك اعا كىتاپحاناعا كەلمەسە ەكەن» دەپ تىلەدى. سول اكەلەتىن گۇلدى جەڭگەسى الماسا قانداي جاقسى بولار ەدى. بىردە سونداي ويدىڭ قۇشاعىندا كىتاپحاناعا كەلگەن. كەلسە كىتاپ سورەسىنىڭ ۇستىندە ءبىر قۇشاق قىزعالداق شوعى جاتىر.

- جەڭەشە، مۇنى كىم اكەلدى، سىزگە؟

- ەرگوبەك اعاڭ، ساۋلەم.

قىز ءۇنسىز. جۇقا قاباقتارى ءاپ-ساتتە تۇيىلە قالعان. سونان سوڭ جەڭگەسىنە قاراپ:

- جەڭەشە، مەن سىزگە ەرتەڭ قىزعالداق تەرىپ اكەلەمىن. اناۋ توبەلەر جاقتا كوپ دەيدى. ءسىز، ءبىراق ەندى ەرگوبەك اعانىڭ قىزعالداعىن الماڭىزشى، - دەپ بۇرتيىپ قالدى.

- نەگە، ساۋلەم؟ - دەدى جەڭگەسى كۇلىپ.

- مەن ونى جەك كورەم.

- ونىڭ قالاي، ساۋلەم-اۋ؟ ول جاقسى جىگىت. سەنى دە جاقسى كورەم دەگەن.

- ءبارىبىر مەن ونى جەك كورەم دەدىم عوي، جەك كورەم. قىز بۇرىلدى دا شىعىپ جۇرە بەردى. «ساۋلەم-اۋ، توقتاي تۇرشى»، - دەگەن جەڭگەسىنىڭ سوزىنە دە قۇلاق اسپادى.

ەرتەڭىنە ول مەكتەپكە كۇندەگىسىنەن ەرتە جينالدى. ويى سوناۋ كورىنگەن اۋىلدان ءتورت-بەس شاقىرىم جەردەگى تاپال توبەلەر جاققا بارىپ، كوپ ەتىپ قىزعالداق جيناماق. جەڭگەسى ءبىر قۋانسىن. بالكىم، سودان كەيىن ەرگوبەك اعانىڭ اكەلگەن گۇلدەرىن الماس تا.

- ەرتەلەتىپ قايدا باراسىڭ، - دەپ اپاسى كيلىگىپ ەدى.

- مۇعالىم ەرتە كەل دەدى، - دەگەن سىلتاۋدى ايتا سالىپ، سومكەسىن سۇيرەتىپ سىتىلا بەردى.

ول ءبىر جۇگىرىپ ءبىر توقتاپ، وزەن جاعالاپ اۋىلدان الىستاپ كەتتى. بۋىندارى تالىپ، شارشاعان كەزدە توبە باۋرايىنا دا جەتكەن. مىنە كەرەمەت. جايقالىپ، تۇنىپ تۇرعان قىزعالداقتاردى كورگەن قىز شاتتانا ايقايلاپ جىبەردى. ىزدەگەنى الدىندا ءتۇستى كىلەمدەي جايىلىپ جاتىر. «جەڭەشە، مەن ساعان بۇگىن كوپ ەتىپ قىزعالداق اپارامىن دەدىم عوي، اپارامىن ءسوزسىز. تەك قانا ەرگوبەك اعانىڭ گۇلىن الماي تۇرا تۇر. مىنە، مەن قازىر-اق». زياش قىزعالداقتاردى ساباعىنان ەپتەپ جۇلا باستادى. «جەڭەشەمە تاڭداپ ءجۇرىپ، جاقسىلارىن اپارايىن». ول گۇل جيناۋدىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ، اينالاسىنا زەر سالۋدى دا ۇمىتىپ كەتكەن. تۋ سىرتىنان جىڭىشكە داۋىس ەستىلدى.

- ءاي، قىز. سەن نە ىستەپ ءجۇرسىڭ مۇندا، جالعىز ءوزىڭ؟ توسىن داۋىستان شوشىپ كەتىپ، جالت قاراعان. ءوزى قاتارلاس ءبىر قىز كەتىك ءتىسىن كورسەتىپ، كۇلىپ تۇر. قاسىندا ءۇش-ءتورت قىز بەن بالا بار.

- قىزعالداق تەرىپ ءجۇرمىن.

- ونى كىمگە اپارماقسىڭ؟

- جەڭەشەمە...

الگى كەتىك ءتىس قىز ەندى وزگەلەرىنە بۇيىرا سويلەدى.

- كەلىڭدەر ونان دا گورى جاسىرىنباق وينايىق.

بالالاردىڭ ءبارى كەلىسە كەتتى.

- سەنىڭ دە بىزبەن ويناعىڭ كەلە مە؟ - دەدى اناۋ زياشقا قاراپ.

- ويناپ بولعان سوڭ ءبارىمىز ساعان جيناسامىز.

- كەل قازىر وينايىق.

- ونداي بولسا وينايىن.

- اتىڭ كىم ءوزىڭنىڭ؟

- زياش. سەنىڭ شە؟

- گۇلنۇر. مىناۋ ەلدوس، - دەپ ول شيكىل سارى بالانى دا قوسا تانىستىرىپ قويدى.

...بالالار ويىننىڭ قىزىعىمەن بەسىن بولعانىن بىلمەي قالدى. ءبارىن ەسىنە العان گۇلنۇر بولدى.

- زياش دەيمىن، زياش. سەنىڭ جەڭەشەڭە قىزعالداق تەرەيىك ەندى، - دەدى ول قالىڭ شالعىننىڭ اراسىندا تىعىلىپ جاتقان زياشقا ايقايلاپ. ول سودان ۇيگە ىمىرت ۇيىرىلە ءبىراق ورالدى. جەڭگەسىنە جەتىپ قۇشاعىنداعى قىزعالداقتارىن بەرىپ قۋانتقانشا اسىققان. تەرلەپ-تەپشىپ، پىسىلداپ جەتتى-اۋ، ايتەۋىر. كەلگەن بەتتە ەسىكتى ايقارا اشىپ، تورگى ۇيگە ۇمتىلدى. سول-اق ەكەن اپاسىنىڭ الدىندا تىزەرلەي وتىرعان جەڭگەسى كوزىنە شوقتاي باسىلدى.

- جەڭەشە، - دەپ ۇمتىلا بەرىپ، قالت توقتادى. قاراما-قارسى بۇرىشتا ءساندى كيىنگەن ەرگوبەك اعا تۇر ەدى. كوزى سوعان تۇسكەن. تۇسكەندە دە قىزعالداعىن قۇشاقتاعان كۇيى ءۇرپيىپ، اركىمگە ءبىر جالتاق-جالتاق قارادى. ولاردىڭ ۇشەۋى دە مۇنىڭ بار-جوعىن بايقاماعانداي. ءارقايسىسىنىڭ ەڭسەلەرىن ەزىپ-جانىشقان ءوز ويلارىمەن اۋرە حالدە بولاتىن. بولمە ءىشى مۇلگىپ تۇرعانداي. الدەن ۋاقىتتا اپاسىنا وكسىك ارالاس ءتىل ءبىتتى.

- مەن نە دەيىن ساعان، جارقىنىم. تەڭىڭدى تاپقان ەكەنسىڭ، جولىڭا كولدەنەڭ تۇرمايمىن. قوساعىڭمەن قوسا اعار، اينالايىن. بار، بارا عوي. مۇنى ەستىگەن زياشتىڭ قۇلىنداعى داۋسى قۇلاققا جەتتى.

- جەڭەشە! كەتپەشى جەڭەشە! مەنى تاستاپ كەتپەشى! قولىنان ءتۇسىپ كەتكەن قىزعالداق شوعى اياعىنىڭ استىندا قالدى. بىتىر-بىتىر سىنىپ جاتىر. وعان دا قارامادى. اقمارالعا ۇمتىلدى. ول قۇشاعىن جايا بەردى. ايمالاي ءجۇرىپ، وكسي ءجۇرىپ:

- كەت! كەت بۇل جەردەن! سەنى جەك كورەم! - دەپ ايقالايدى ەرگوبەك اعاعا.

- ساۋلەم-اۋ، مۇنىڭ نە؟ ونىڭ نە جازىعى بار ەدى؟ بىلە بىلسەڭ ەندى ەرگوبەك سەنىڭ دە اعاڭ، - دەيدى اقمارال ساسىپ قالىپ.

- جوق، جوق... ول مەنىڭ اعام ەمەس... مەنىڭ اعام... مەنىڭ اعام... ەس-ە-ەن-تاي. وسىنى ايتتى دا زياش جەڭگەسىنىڭ باۋىرىنان سىتىلىپ شىقتى. الگى ءسوزدى شىن ايتتىڭ با دەگەندەي وعان جاستى جانارىمەن ۇركە قارادى.

- سولاي، ساۋلەم. ەرگوبەك ەندى سەنىڭ اعاڭ، - دەيدى جەڭگەسى تاعى قايتالاپ. قىز سول بويدا اشىق تۇرعان ەسىكتەن دالاعا قۇستاي ۇشتى. بالاپان كوڭىل جانىنا جاقىن تارتقان جەڭگەسىنىڭ ءبىرجولا كەتەتىنىن اڭداعان. اڭداعان دا وڭاشا كەتىپ ەڭرەپ جىلاعىسى كەلگەن. وزىنەن قيماسىن تارتىپ العان ەرگوبەك اعاعا وشىككەن قالپى كەتىپ بارا جاتتى. قۇيتاقانداي قىز جۇرەگى بوران سوققانداي الاي-دۇلەي ەدى. بالالىقتىڭ بال داۋرەنى ۇمىت قالعانداي. اياق استىنان ەسەيىپ، شەرلى كوڭىل مۇڭعا باتتى. قىز سول بويىندا اعىل-تەگىل كوز جاسىن سورعالاتىپ بەتالدى جۇگىرە بەردى، جۇگىرە بەردى... ءوزىنىڭ قايدا كەلە جاتقانىن، نەگە كەلە جاتقانىن اڭعارمادى. الاس ۇرعان تۇسىنىكسىز كۇيدىڭ قۇشاعىندا تابانى جەرگە جەڭىل ءتيىپ زىمىراپ كەلەدى. جانارىن جاۋعان جاستان كوز الدى مۇنارتىپ ءجوندى كورىنەر ەمەس. سول قالىپتا ەڭىرەپ كەلە جاتىپ اياعىنىڭ وزەن جارىنا ىلىككەنىن دە سەزگەن جوق ەدى. ءاپ-ساتتە سۇرىنە-قابىنا تومەن قۇلاعاندا زارەسى ۇشىپ شىڭعىرىپ جىبەردى.

- جەڭەشە! ا! ا...

ۇرەيدى العان جالىنىشتى داۋسى وزەن گۇرىلىنە ۇلاسىپ جۇرە بەردى.

... سۋ جۇتىپ تالىقسىعان قىز اۋرۋحانادا جاتتى. ول ەسەڭگىرەپ: «كەت! مەن سەنى جەك كورەم!» - دەپ ساندىراقتاۋمەن بولدى. كوز الدىنان جەلكە شاشى ۇزىنداۋ، قالىڭ قاستى، سۇڭعاق، ءساندى كيىنگەن بىرەۋ كەتپەي تۇرىپ الدى. ۇستىنە ءتونىپ كەلىپ: «سەنىڭ جەڭەشەڭ قانداي سۇلۋ. ۇرلاپ الىپ كەتكىم كەلەدى»، - دەيدى. بۇل قارمانىپ ءجۇر. اقمارالدىڭ ءبىر قولىنان ول، ءبىر قولىنان بۇل ۇستاپ جىبەرەر ەمەس. اناۋ بولسا ەكەۋىن دە وزەنگە قاراي سۇيرەپ بارادى. تاباندارى جەرگە اننان-مىننان ءبىر-اق تيەدى. «اپا، اپا، تەزىرەك كەل!» - دەيدى بۇل جان ۇشىرا. اپاسى سىپىرعىسىن ۇستاعان كۇيى كۇرسىنىپ قويىپ، ەسىك الدىندا قاراپ تۇر. ودان ارعىسى بۇلدىر... تۇمان... زياش ءوزىن اجالدان امان الىپ قالعان ادام ەرگوبەك اعا ەكەنىن بىلگەن جوق ەدى.

اقمارال جەڭگەسىنىڭ «ساۋلەم-اۋ» دەپ كوز جاسىن توگىپ، باسىندا ءتۇنى بويى وتىرعانىن سەزبەدى. ...ەرتەڭىنە كۇن كوتەرىلە قىز كوزىن اشتى. ول كوشقالعان اۋلىنداعى ۇركەردەي ۇيىسقان ۇيلەردىڭ بىرىندە توي-دۋمان بولىپ جاتقانىنان بەيحابار ەدى. تويعا جينالعاندار ۇستەل ۇستىندەگى ىدىستا تۇرعان قىزعالداق شوعىنا قىزىعا قاراسىپ قويادى. بۇل گۇل شوعىن كەشە زياش جەڭەشەسىنە ارناپ تەرىپ كەلگەن بولاتىن. اقمارال ونى قايتا-قايتا قۇشىرلانا يىسكەپ وتىردى.

شويبەك ورىنباي