كوزى اشىق كوپەستەر

استانا. قازاقپارات - XIX عاسىردىڭ سوڭى مەن XX عاسىردىڭ باس كەزىندە اقمولا قالاسىندا كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان قوسشىعۇل اۋلەتىنىڭ ءومىرى مەن تاعدىر تاۋقىمەتى تۋرالى استانا قالاسى مەملەكەتتىك ارحيۆى دەرەكتەرى نە دەيدى؟

XIX عاسىردا قازاق دالاسىندا ساۋداگەر-كوپەستەر توبى قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن ەدى. كوپەستەر قاتارىنا كىرۋ (اقسۇيەك، حان تۇقىمىنان ايىرماشىلىعى) مۇراگەرلىك جولمەن جۇزەگە اسپايتىن، سول سەبەپتى دە XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ كاسىپكەر تۇلعا گيلديا كۋالىگىن الۋعا، كوپەستەر قاتارىنا قوسىلۋعا وزدەرى مۇددەلى بولدى. سەبەبى ءبىرىنشى گيلديالىق كوپەستەر شەتەلدەگى ارىپتەستەرىمەن ءىرى مولشەردە كوتەرمە ساۋدا جاساسۋعا، كاسىپكەرلىك قارىم- قاتىناس ورناتۋعا مۇمكىندىك العان بولاتىن.

ال 90-جىلداردىڭ سوڭىندا ساۋدا-وندىرىستىك سالىق رەفورمالارى تالابىنا سايكەس كاسىپكەرلەر ساۋدا- ساتتىقپەن اينالىسۋ ءۇشىن گيلديالىق كۋالىكتى ساتىپ الۋعا مىندەتتەلدى. كۋالىك رەسەيدىڭ ونەركاسىپ جانە ساۋدا مينيسترلىگى تاراپىنان كوپەستىڭ ساۋدا- ونەركاسىپ سالاسىنىڭ اقشا اينالىمىنا قوسقان جارناسىنا قاراي بەرىلەتىن ەدى. ارحيۆ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، 1897 -جىلعى رەسەي يمپەرياسىنىڭ I جالپىحالىقتىق ساناعى بويىنشا اقمولا قالاسىندا وتباسى مۇشەلەرىن قوسا ەسەپتەگەندە 85 ادام (30 ەر ادام، 55 ايەل ادام) ، اقمولا وبلىسى بويىنشا 1107 ادام (515 ەر، 592 ايەل ادام) كوپەستەر سوسلوۆيەسىندە بولعانى ءمالىم.

قازاق دالاسىندا بۇل كاسىپ قالاي دامىدى، ونىڭ كوش باسىندا كىمدەر تۇردى دەسەك، اقمولاداعى ايتۋلى كوپەستەردىڭ ءبىرى، العاشقى قازاق كاپيتاليسى بايمۇحامبەت (ارحيۆ قۇجاتتارى بويىنشا بايمۋحاممەت) قوسشىعۇلوۆ ەسىمى الدىمەن اۋىزعا الىنادى. قوسشىعۇل اۋلەتىنىڭ كاسىپكەرلىك ءىس-ارەكەتى حاقىندا، ولاردىڭ ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا قالا ورتالىعىندا ورنالاسقان كامپيت- توقاش فابريكاسى، ءۇش دۇكەنى، كەرۋەن سارايداعى (گوستينىي دۆور) بىرنەشە ساۋدا ورنى، مۇسىلماندار مەكتەبى تۋرالى بەلگىلى ولكەتانۋشىلار مەن تاريحشىلار از جازدى دەپ ايتا المايمىز، ارينە. الايدا وتكەننىڭ ەنشىسىندە كەيىنگى وسكەلەڭ ۇرپاق بىلۋگە ءتيىس، ءالى دە زەرتتەپ، زەردەلەيتىن تۇستارىمىز كوپ ەكەنىن ەسكەرسەك، مۇنداي تۇلعالار جايىنداعى اڭگىمە بۇگىنمەن بىتپەسىنە كوز جەتەدى.

قوسشىعۇلوۆتىڭ 1901 -جىلدان باستاپ كوپەس اتانعانىن، العاشىندا №2-گيلديا كوپەسى، سوسىن 1911 -جىلدان №1-گيلديا كوپەسى بولعانىن ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆتە ساقتالعان قۇجاتتار ايقىن ايعاقتايدى.

بۇل قۇجاتتاردا 1910 -جىلعى دەرەك بويىنشا بايمۇحامبەت قوسشىعۇلوۆ 60 جاستا، ايەلى ءمادينا 49 جاستا، بالالارى: قۇرمانعالي (ارحيۆ قۇجاتتارىندا بىردە كۋربانگالي، كەي جەردە كۋرمانگالي دەپ ەكى ءتۇرلى نۇسقادا جازىلعان ) 32 جاستا، ايەلى اگلا 30 جاستا، ۇلى حاسان 12 جاستا، قىزى ءماريام 4 جاستا؛ مۇحامەد عالي 30 جاستا، ايەلى شارافات 25 جاستا، ۇلى عالىمجان 5 جاستا؛ مۇحامەد ءۋالي 27 جاستا، ايەلى حانيفا 23 جاستا، قىزى ماعينۇر 3 جاستا، ۇلى عاني 1 جاستا؛ نۇرمۇحامەد 24 جاستا، مۇحامەد قادىر 16 جاستا، بەكمۇحامەد 13 جاستا، قىزى رايحان 18 جاستا دەپ كورسەتىلگەن.

اقمولا قالاسىنىڭ تاريحي- ولكەتانۋ مۋزەيى 1970- 1990 -جىلدارى كوزى ءتىرى ۇرپاقتارىنان، كوز كورگەندەردەن اقمولانىڭ ريەۆوليۋتسياعا دەيىنگى تاريحى، وسى ولكەنى كوركەيتكەن كوپەستەر تۋرالى ءبىرشاما ەستەلىكتەر، فوتولار جيناقتاعانى بەلگىلى. بۇل جيناق ماتەريالدار قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ قورىندا مەملەكەتتىك ساقتاۋدا تۇر.

سونداي ەستەلىكتەردىڭ بىرىندە اقمولا قالاسىنىڭ قارت تۇرعىنى نيكولاي يۆانوۆيچ ۆتوروۆ (1909 -جىلى تۋعان) 1976 -جىلى: «قۇرمانعالي بايمۇحامبەت ۇلى قوسشىعۇلوۆ ءىرى كاسىپكەر، كەرۋەن سارايدا دۇكەنى، كامپيت فابريكاسى بولعان، 1976 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىنا دەيىن وبلىستىق سوت ورنالاسقان عيماراتتا تۇرعان. جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ ايتۋىنشا، سىرا زاۋىتى بولعان جەردەگى مەشىتتى (بۇل جەردەگى اڭگىمە اقمولاداعى قوڭىرقۇلجا قۇدايمەندين سالدىرعان العاشقى مەشىت جايىندا، 1920 -جىلى اعاش مەشىت ورتەنىپ، ورنىنا تاس مەشىت ورناتىلعان ەدى - اۆت. ) ءوز قارجىسىنا تۇرعىزعان. ال ونىڭ كىشى ءىنىسى نۇركەي كامپيت فابريكاسى ورنالاسقان عيماراتتا تۇردى.

قالالىق كەڭەستىڭ لەنين (قازىرگى اباي) جانە پۋشكين كوشەلەرى قيىلىسىنداعى بۇرىنعى عيماراتتا - ءۋالي قوسشىعۇلوۆ، ال ناسوس زاۋىتىنىڭ اۋماعىندا، ۇلكەن اعاش ۇيدە مۇقان قوسشىعۇلوۆ تۇردى. ولاردىڭ ءبارى دە ساۋدامەن اينالىستى، نۇركەي كوڭىل كوتەرگەندى جاقسى كورەتىن، سوندىقتان اعالارى ونى باقىلاۋدا ۇستادى»، دەپ ەسكە الادى.

ولكە تانۋشى ەرلان كۇزەكباي ءوز زەرتتەۋلەرىندە بايمۇحامبەت قالانىڭ ءىرى بايلارى قاتارىندا ءىرى كولەمدەگى ساۋدا ىسىمەن قاتار ءوندىرىس ورىندارىن دا اشقانىن: «...كونديتەر فابريكاسى، تەرى- تەرسەك زاۋىتى، سابىن زاۋىتى، كىرپىش زاۋىتى، شارۋاشىلىق قۇرال- جابدىقتار شىعاراتىن زاۋىت سياقتى بىرنەشە كاسىپورنى بولعان. ول XIX عاسىردىڭ اياعى مەن XX عاسىردىڭ باسىندا-اق كاسىپكەرلىك جانە ساۋدا ىسىمەن رەسەي، باتىس ەۋروپا، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن تىعىز بايلانىس جاساعان»، دەپ جازادى.

سانكت-پەتەربۋرگتە 1913 شىققان «سيبيرسكي تورگوۆو- پرومىشلەننىي ەجەگودنيك» باسىلىمىندا ب. قوسشىعۇلوۆتىڭ باكالەيا تاۋارلارى، كەروسين جانە مۇناي، ىدىس-اياق جانە شارۋاشىلىق زاتتارى، شاي مەن قانت، بوياعىش تاۋارلارى بويىنشا ساۋدا- ونەركاسىپ ورىندارى بار ەكەنى ايتىلادى.

1920- 1930 -جىلدارى كەڭسەلەردە قاعاز، قالام تاپشىلىعىنا بايلانىستى يمپەريالىق كەزەڭدەگى كەڭسە ءىس قاعازدارىنىڭ قايىرما بەتى ءىس جۇرگىزۋدە پايدالانىلىپ، قۇجاتتاردىڭ كەيبىرى قولعا تۇسكەن قالام، قارىنداشپەن جازىلعان ەكەن. سونداي قاعازدىڭ بىرىندە 1911 -جىلى 16-قىركۇيەكتە پوجيەۆسك زاۋىتتارىنىڭ يەسى، كاسىپكەر كنياز سەرگەي ەۆگەنيەۆيچ لۆوۆتىڭ ب. قوسشىعۇلوۆقا جىبەرىلگەن تاۋارىنىڭ جونەلتپە قاعازىنىڭ ءبىر بولىگى ساقتالىپ قالىپتى. مۇندا تاسىمالداۋشى «گەرگارد جانە گەي» اكسيونەرلىك قوعامى دەپ كورسەتىلەدى. اتالعان قوعام 1901 -جىلى 24-قاراشادا جۇمىس ىستەي باستاعان. رەسەيگە جانە شەتەلگە سۋ، تەمىرجول جانە جەرۇستى جولدارى ارقىلى جۇكتەر تاسىمالداعان؛ جەر-جەردە تاۋارلاردى قابىلداۋعا، ساقتاۋعا ارنالعان قويمالارى بولعان؛ سونداي-اق تاۋارلاردى ساتىپ الۋ- ساتۋ بويىنشا كوميسسيالىق تاپسىرمالار جانە كەدەندىك مىندەتتەمەلەردى ورىنداعان. باسقارماسى سانكت- پەتەربۋرگتە ورنالاسقان. ماسكەۋ، ريگا، ودەسسا، قازان، ومبى، ورىنبور، تۇمەن، ت. ب. قالالارمەن قاتار، اقمولا، اتباساردا دا كەڭسەلەرى مەن اگەنتتىكتەرى جۇمىس ىستەگەن. شەتەلدەگى نەگىزگى وكىلدىكتەرى لەيپتسيگ، بەرلين، گامبۋرگ، لوندون، نيۋ-يورك، ماينداعى فرانكفۋرت سياقتى ت. ب. ءىرى قالالاردا ورنالاسقان. اقمولاعا ومبى مەن پەتروپاۆل ارقىلى تەمىرجولمەن بايلانىس ورناتىلىپ، ءىرى قويما ورىندارى دا بولعان.

اقمولا قالاسى بويىنشا سايلاۋعا قاتىسۋعا تەك جىلجىمايتىن مۇلكى بار ادامدارعا قۇقىق بەرىلگەن، 1907 -جىلعى اقمولا قالاسى مەن ۋەزى بويىنشا قالالىق سەزگە قاتىسقان سايلاۋشىلار تىزىمىندە بايمۇحامبەت قوسشىعۇلوۆتىڭ ەسىمى كەزدەسەدى.

قوسشىعۇل اۋلەتىنىڭ تەك ساۋدا- ساتتىق سالاسىنا عانا ەمەس، قالانىڭ مادەني ءومىرىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى دە وراسان زور. قازاق جانە تاتار جاستارىنىڭ ءبىلىم الۋى ءۇشىن ۋچيليشە ۇلگىسىندەگى مۇسىلمان مەكتەبى 1907 -جىلى كوپەس بايمۇحامبەت قوسشىعۇلوۆتىڭ قاراجاتىنا تاستان تۇرعىزىلدى. بۇل عيمارات ءالى كۇنگە دەيىن اباي داڭعىلى مەن مامبەتوۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا تۇر، ءبىراق 1997- 1998 -جىلدارداعى قۇرىلىس جوندەۋ جۇمىستارى كەزىندە قاسبەتى قاتتى وزگەرىسكە ۇشىرادى.

1910 -جىلى سەركوۆنايا جانە ۋچيليشنايا (قازىرگى اباي داڭعىلى مەن وتىرار كوشەسى) كوشەلەرىنىڭ اراسىنان قۇسايىن بەگىشيەۆ، نۇرمۇحامەت زابيروۆ جانە قوسشىعۇلوۆتاردىڭ قاراجاتىنا ەكى ۋچيليشە سالىندى.

تاريحي دەرەككە سۇيەنسەك، 1914 -جىلى 19-اقپاندا وتكەن اقمولا قالالىق دۋماسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا دۋما مۇشەلەرى جابىق تۇردە كوپشىلىك داۋىسپەن قۇرمانعالي بايمۇحامبەت ۇلى قوسشىعۇلوۆتى اقمولا قالالىق Ⅲ ەرلەر ۋچيليشەسىنىڭ قۇرمەتتى قامقورشىسى اتاعىنا سايلانعانى تۋرالى شەشىمدى اقمولا جانە سەمەي وبلىستارى حالىق ۋچيليشەلەرىنىڭ ديرەكتورى بەكىتكەن.

ول ۋاقىتتا كوبىنە ۋچيليشەنىڭ قۇرمەتتى قامقورشىسى كوپەستەردەن تاڭدالعان، ولار وقۋ ورنىنا ماتەريالدىق جاعىنان قامقورلىق كورسەتە وتىرىپ، وقۋ-تاربيە ءىسىن باقىلاپ وتىرعان.

اقمولا قالالىق دۋماسىنا ءتورت جىلدىق مەرزىمگە (1915- 1919 -جىلدارى) سايلانعان مۇشەلەرى اراسىندا كوپەس قۇرمانعالي بايمۇحامبەت ۇلى دا بار ەدى. قالالىق دۋمانىڭ سايلاۋىنا قويىلاتىن تالاپتار وتە جوعارى بولعاندىقتان، ونىڭ مۇشەلەرى قالانىڭ ەڭ باي، اۋقاتتى ادامدارىنان تاڭدالىپ الىناتىن بولعان.

1917 -جىلى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن اقمولا ۋەزدىك جۇمىسشى، سولداتتار مەن مۇسىلمانداردىڭ دەپۋتاتتار كەڭەسى قۇرىلادى. دۋما باسقارماسى تاراتىلادى. ازامات سوعىسى باستالىپ، قالانى كونترريەۆوليۋتسيونەرلەر باسىپ العاندا قالالىق دۋما باسقارماسى قايتا قالپىنا كەلتىرىلەدى. ءسويتىپ، اقمولادا دۋماعا سوڭعى سايلاۋ 1919 -جىلى 24-ساۋىردە وتكىزىلەدى. دۋمانىڭ 11-شاقىرىلىمىنا 1923 -جىلعا دەيىن ءتورتجىلدىق مەرزىمگە سايلانعان قۇرامدا بەلگىلى كوپەستەر س. ا. كۋبرين، ا. م. نيكيتين، س. م. كوزۋلين، س. ۋ. حالفيندەرمەن بىرگە ق. ب. قوسشىعۇلوۆ تا بولدى.

قوسشىعۇل اۋلەتى 1912 -جىلدان باستاپ اقمولا قالاسىندا قۇرىلعان تاتار تەاترىنا قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ وتىرعان، 1916 -جىلى اقمولا حالىق تەاترىنىڭ توپتىق فوتوسۋرەتىندە تەاتر قولداۋشىسى قۇرمانعالي قوسشىعۇلوۆ پەن بالالارى حاسان مەن ءسالىمنىڭ بەينەسى ساقتالعان. ەل ارحيۆىندە وسىلاردى راستايتىن دەرەكتەر مەن فوتوقۇجاتتار بار.

ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى قوعامدىق-ساياسي احۋال، ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتىڭ تۇبەگەيلى وزگەرۋى قوسشىعۇل اۋلەتىنە دە تەرىس اسەرىن تيگىزدى. قوسشىعۇلوۆتاردىڭ اۆتوكولىك زاۋىتىن سالۋ، تەمىرجول قۇرىلىسىن دامىتۋ سياقتى جوسپارلارى ىسكە اسپاي قالدى. بولشەۆيكتەردىڭ بيلىككە كەلۋىمەن بىرگە باي، كوپەستەردىڭ مۇلكىن مەملەكەت مەنشىگىنە وتكىزۋ، كاسىپورىندارىن تاركىلەۋ، ەگىستىك، مال جايىلىمدارىن الۋ 1918- 1920 -جىلدارى-اق باستالىپ كەتكەن ەدى. قوسشىعۇلوۆتارمەن قاتار حالفين، كۋبرين، كازانسيەۆ، مويسەيەۆ، سيلين سياقتى ت. ب. اقمولا قالاسىنىڭ باي- كوپەستەرىنىڭ ءۇي- جايلارى تۇگەلدەي كەڭەستىك مەكەمەلەرگە بەرىلدى. ءسويتىپ، ولاردىڭ دۇنيە- مۇلكى اشىق تۇردە تالان-تاراجعا سالىندى. ءبىرسىپىرا كوپەستەر مەن بايلار قۋدالانىپ، ءتۇرلى ساياسي ناۋقاندار سالدارىنان رسفسر قىلمىستىق كودەكسى بويىنشا اباقتىعا جابىلدى.

س. سەيفۋللين 1926 -جىلى «تار جول، تايعاق كەشۋ» رومانىندا: «...اقمولا قالاسىنىڭ ۇركەردەي بايلارىنا كوبىنە كوپ، ازىنا ازداپ، ءۇش ميلليون سوم كونتريبۋتسيا (سالىق) سالدىق. ول كەزدە ءۇش ميلليون سوم كوپ اقشا. بايلار اقشانى بۇيرىق بويىنشا تەز اكەلىپ، سوۆدەپتىڭ اقشا بولىمىنە تاپسىردى. جانە بايلاردىڭ ءتاۋىر ۇيلەرىن كەرەكتى مەكەمەلەرگە الدىق. بانكتەر، ماشينا، بۋ ديىرمەندەر الدىمەن الىنعان.

بايلارعا كونتريبۋتسيانى قالانىڭ كىشكەنەلىگىنە قاراعاندا اقمولا سوۆدەپى كوپ سالدى. ءبىز ءا دەگەندە ءبىر ميلليون مولشەرلى بايلىعى بار كىسىنىڭ بايلىعىنىڭ قاق جارتىسىن سوۆدەپكە الدىق»، دەپ جازادى.

قوسشىعۇلوۆتاردىڭ دا كاسىپورنى، ساۋدا ورىندارى مەن عيماراتتارى، اقشا قارجىلارى مەن بانك اكتسيالارى كەڭەس مەملەكەتىنىڭ قولىنا وتەدى.

مىسالى، 1920 -جىلى كەڭەستىك مەكەمەلەردىڭ ورنالاسقان ورنى قوسشىعۇلوۆتاردىڭ نوۆايا №27-مەكەنجايى بويىنشا ءۇيى اسكەري كوميسسارياتقا، ال سەركوۆنايا №37-ءۇيى پيما باساتىن زاۋىتقا بەرىلگەن.

1920 -جىلى 2-ماۋسىمدا كونترريەۆوليۋتسيا مەن ىرىتكىگە قارسى كۇرەس جونىندەگى توتەنشە كوميسسياسى نۇركەي قوسشىعۇلوۆتىڭ №105 ءىسىن قارادى، كەڭەس وكىمەتىن قۇلاتۋعا قاتىسقانى، ءتۇرلى سيپاتتاعى زاتتاردى جاسىرعانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلادى. سوتقا دەيىن الدىن الۋ شاراسى بويىنشا تۇرمەگە وتىرعىزۋعا قاۋلى قابىلدانادى. بۇل ءىس ومبىعا جىبەرىلەدى.

اقمولا ۋەزدىك اتقارۋ كوميتەتى پرەزيديۋمىنىڭ 1921 -جىلعى 25-قاڭتارداعى وتىرىسىندا قارالعان ماسەلەلەردىڭ بىرىندە 9-روتا بولىمشەسى باستىعىنىڭ اقمولا كوممۋنالدىق بولىمىنە ءۋالي قوسشىعۇلوۆتىڭ ۇيىندەگى 2 تريۋمونىڭ بىرەۋىن جانە ساعاتتى روتا ءبولىمىنىڭ باسقارماسىنا پايدالانۋعا بەرۋدى سۇراعان ءوتىنىشى ەسكەرىلىپ، قوسشىعۇلوۆتار ۇيىنەن 1 تريۋمو مەن ساعات الىنادى.

مال تابىندارىن جايۋ ادىستەرىن ازىرلەۋ جونىندەگى اقمولا قالالىق كوميسسياسىنىڭ 1921 -جىلعى 25-ساۋىردەگى وتىرىسىندا قالا تۇرعىندارىنىڭ مالىن باعۋعا قازاقتاردى تارتۋ، مال جوعالعاندا كەپىلگەرلىككە اۋقاتتى ادامداردى تارتۋ ماسەلەلەرى قارالادى. ۋەزدىك ەڭبەك كوميتەتى ارقىلى قالا تۇرعىندارى قالالىق مال تابىندارىن جايۋعا جۇمىلدىرىلادى، قالالىق تابىندارعا كەپىلگەر رەتىندە مۇحامەدعالي قوسشىعۇلوۆتى دا ەنگىزەدى.

اقمولا وكرۋگتىك قارجى ءبولىمى تاراپىنان قالانىڭ ساۋدا جانە كاسىپورىندارىن تەكسەرۋى كەزىندە قۇرمانعالي قوسشىعۇلوۆتىڭ كامپيت ءوندىرىسى 1927- 1928 -جىلدارى قولمەن جاسايتىن مايدا جۇمىس رەتىندە تىركەلگەنىن، تەك پاتەنت الىمىن عانا تولەپ تۇرعانىن انىقتاپ، 1928 -جىلى قىركۇيەك ايىندا قايتا تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. كامپيت وندىرىسىندە جالدامالى 7 جۇمىسشى ەڭبەك ەتكەن كاسىپورىنعا ءتيىستى سالىق سالىنادى. ءسويتىپ، 1929 -جىلى قوماقتى سالىق تولەپ، قۋعىندالعان قۇرمانعالي اقمولادان جىلىستاپ، وتباسىمەن بىرگە جاڭاارقاداعى اكەسىنىڭ تۋعان جەرىنە ورالادى، 1940 -جىلدارى قاراعاندى، ودان كەيىن جامبىل، شىمكەنتتى پانالاپ، ەڭ اقىرى قىرعىزستان اسۋعا ءماجبۇر بولادى.

1930 -جىلى 23-جەلتوقساندا «نوۆايا ستەپ» گازەتىندە اقمولا قالاسى بويىنشا قالالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ قاۋلىسىمەن داۋىس بەرۋ قۇقىعىنان ايىرىلعانداردىڭ ءتىزىمى جاريالانادى. وندا: «قوسشىعۇلوۆ قۇرمانگالي، ساۋداگەر، وگلا، حاسان، ماعيرا، يارمۋحاممەد وتباسى مۇشەلەرى، قوسشىعۇلوۆا اگليا جالشى ۇستايدى، حاسەن، ماعيرا وتباسى مۇشەلەرى، مۇحان ساۋداگەر، سارا، كاميدجان، راۋزا وتباسى مۇشەلەرى»، دەپ كورسەتىلگەن. سويتەدى دە گازەتتە ادامداردىڭ اتى- جونىندە كەتكەن قاتەلەر بولسا ءتيىستى ارىزدى اقمولا قالالىق كەڭەسىنە جازۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتەدى.

تاعى ءبىر تاريحي قۇجاتتان ءمالىم بولعانداي، 1934 -جىلى 17-اقپاندا اقمولا اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتى پرەزيديۋمىنىڭ وتىرىسىندا ازامات عاني قوسشىعۇلوۆتىڭ داۋىس بەرۋ قۇقىعىن قايتارۋ جونىندەگى ءوتىنىشى قارالىپ، سايلاۋ قۇقىعىنان ايىرىلعان بۇرىنعى ساۋداگەردىڭ بالاسى رەتىندە ءوتىنىشى كەرى قايتارىلادى.

ارحيۆ قۇجاتتارىنىڭ ىشىنەن 1937 -جىلعى 2-شىلدەدە قوسشىعۇلوۆ قادىر ءۋالي ۇلىن ومبى تەمىرجولىنىڭ اقمولا بولىمشەسىنە جۇمىسقا قابىلداۋ ءۇشىن اقمولا قالالىق كەڭەسىنە جازىلعان سۇراۋ حات تا تابىلدى. بۇل حاتقا بەرىلگەن جاۋاپتا قادىر ءۋالي ۇلى 1913 -جىلدان بەرى اقمولا قالاسىندا تۇراتىنى كورسەتىلگەن. بۇدان ءارى: «ونىڭ اكەسى ءۋالي 1922 -جىلى قايتىس بولدى. وعان تيەسىلى پۋشكين كوشەسى، 60 مەكەنجايىنداعى ەكى قاباتتى كىرپىش ءۇي 71086 سوم تۇرادى، 1922 -جىلى تارتىپ الىنعان، 1925 -جىلى 11-مامىردا مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىمسىز بەرىلگەنى تۋرالى قۇجات بەكىتىلدى»، دەلىنگەن.

قوسشىعۇلوۆتاردىڭ شوبەرەسى ليۋدميلا عاني قىزى سۋرحاي-قوسشىعۇلوۆانىڭ ايتۋىنشا، قۇرمانعالي 1954 -جىلى قىرعىزستاننىڭ قازىرگى جالالاباد وبلىسى الاي اۋدانىندا دۇنيەدەن وتەدى. مۇحامەدقالي شىمكەنت جاقتى پانالايدى، ءۋالي 1922 -جىلى، نۇرمۇحامبەت 1932 -جىلى اشتىقتا، مۇحامەدقادىر 1920 -جىلى قايتىس بولعان، بەكمۇحامبەت 1928- 1946 -جىلدارى كولىما لاگەرىندە وتىرىپ كەلگەن، 1981 -جىلى ومىردەن وتەدى، رايحان بايمۇحامبەت قىزى شىمكەنتتە 1970 -جىلى قايتىس بولعان.

اقمولا قالاسىنىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتىن، قوعامدىق- مادەني ءومىرىن وزگەرتۋگە، ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋعا ۇلەس قوسقان ءىرى كوپەستەردىڭ ءبىرى بايمۇحامەت قوسشىعۇلوۆ پەن بالالارىنىڭ تاعدىر تاۋقىمەتى تۋرالى ارحيۆ دەرەكتەرى قىسقاشا وسىلاي دەيدى.

عازيزا يساحان، استانا قالاسى مەملەكەتتىك ءارحيۆى عىلىمي زەرتتەۋ قىزمەتىنىڭ باسشىسى

Egemen Qazaqstan