كلينيكالىق ولىمدەگى كەلىنشەك مەنىڭ قورىققان ءتۇرىمدى كورىپ كەرى ورالىپتى - رەانيماتولوگ باۋىرجان باباشيەۆ
بۇگىن — دۇنيەجۇزىلىك انەستەزيولوگتار كۇنى. وسى اتاۋلى داتاعا وراي ق ر پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسىنىڭ مەديتسينا ورتالىعى اۋرۋحاناسى انەستەزيولوگيا جانە رەانيماتسيا بولىمشەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى باۋىرجان باباشيەۆتى سوزگە تارتىپ، پاتسيەنتتەردىڭ جانساقتاۋعا ءتۇسۋ سەبەپتەرى، سالادا ەنگىزىلىپ جاتقان تىڭ مەديتسينالىق يننوۆاتسيالىق شەشىمدەر جانە باسقا دا ماسەلەلەرگە قاتىستى ساۋالدارىمىزعا جاۋاپ العان ەدىك.
-باۋىرجان باقىتبەك ۇلى، رەانيماتولوگ -ءبىر اياعى جەردە، ءبىر اياعى كوردە تۇرعان ادامنىڭ جان اراشاسى. بۇل ماماندىققا قالاي كەلدىڭىز؟ الدىمەن وسى جايىندا ايتىپ بەرسەڭىز.
- ەڭ الدىمەن ماماندىعىمىزعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، انەستەزيولوگيا مەن رەانيماتسيا جايلى مالىمەتتەردى وقىرماندارعا جەتكىزۋگە شەشىم قابىلداعانىڭىز ءۇشىن العىس ايتقىم كەلەدى. ءيا، 16 -قازاندا مەديتسينالىق قاۋىمداستىق دۇنيەجۇزىلىك انەستەزيولوگتار كۇنىن اتاپ وتەدى. بۇل كۇن كەزدەيسوق ەمەس، 1846 -جىلى 16 -قازاندا، ياعني ءدال 177 جىل بۇرىن العاشقى ءساتتى ەفيرلىك انەستەزيا جۇرگىزىلدى. ونى ەڭ العاش رەت امەريكالىق ءتىس دارىگەرى توماس مورتون جاساعان ەدى. بۇل كۇن انەستەزيولوگيانىڭ تۋعان كۇنى سانالادى. سودان بەرى ءداۋىر وزگەردى جانە ءبىزدىڭ ماماندىعىمىزدىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن ماڭىزدىلىعى، ونىڭ مىندەتتەرى مەن عىلىمي كوزقاراستىڭ قاجەتتىلىگى ارتا ءتۇستى. ۇلكەن اعاشتىڭ تارماعى رەتىندە ول باعىتتارعا، مەكتەپتەرگە ءبولىنىپ، داستۇرلەر مەن زاڭدارعا تولا باستادى.
وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ءوزىمنىڭ بارلىق ارىپتەسىمدى، انەستەزيولوگتار مەن رەانيماتولوگتاردى، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاپ، ءومىر مەن ءولىم ماسەلەسىن ءجيى شەشەتىن قيىن ماماندىق پەن قىزىق تاعدىر يەلەرىن قۇتتىقتاعىم كەلەدى.
ال ناقتى ساۋالىنىڭىزعا كەلەر بولساق، شىندىعىندا ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەنىمدە انەستەزيولوگ دارىگەرى بولامىن دەپ ويلاعان جوقپىن. العاشقى ارمانىم حيرۋرگ دارىگەرى بولۋ ەدى. كەيىن كارديولوگيا سالاسىنا قىزىعا باستادىم. دەگەنىمەن، جاس مامانداردى جۇمىسقا ءبولۋ جانە ورنالاستىرۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە تەك انەستەزيولوگ ماماندىعىنىڭ ورنى بوس بولاتىن.
پروفەسسور مۇستافيننىڭ جەتەكشىلىگىمەن وسى ماماندىقتى يگەرە باستادىم. جۇمىس بارىسىندا وسى ماماندىقتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى جانە قىزىقتى ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم. ارىپتەستەرىمنىڭ اراسىندا ماماندىعىما قاتىستى مىناداي ءازىل بار: انەستەزيولوگ حيرۋرگيانى كارديولوگتان، ال كارديولوگيانى حيرۋرگتان جاقسى بىلەدى. وسى سالادا 26 جىل ىشىندە قۋانىش پەن قايعى، قۇلشىنىس پەن دارمەنسىزدىك، تاڭدانۋ مەن ۇمىتسىزدىك سىندى ءار الۋان سەزىمدەردى باستان كەشىردىم. ءبىراق ءوز جۇمىسىمنان ەشقاشان جالىققان ەمەسپىن.
- رەانيماتسيا سالاسىنىڭ بىلىكتى مامانى بولۋ ءۇشىن قانداي داعدى جانە ادامي قاسيەت قاجەت؟
- كەز كەلگەن ادام مىقتى حيرۋرگ، بىلىكتى جالپى تاجىريبەلىك دارىگەر نەمەسە گينەكولوگ بولعانىمەن جاقسى انەستەزيولوگ بولا المايدى. قازىرگى ۋاقىتتا ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولۋ وتە قيىن. مەديتسينا سالاسى باسقالارىنا قاراعاندا مەيلىنشە كەڭ اۋقىمدى، سونىمەن قاتار دارىگەردەن ءار دايىم عىلىمي دامۋ مەن ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. ەڭبەكتەنۋ مەن وسى سالانىنىڭ اۋىرتپاشىلىقتارىنان قورىقپاۋ، ءۇمىت وتىن وشىرمەي، پوزيتيۆتى كوزقاراسپەن ناۋقاس ادامعا ساۋىعۋ جولىنا جەتەلەۋ بولاشاق دارىگەرلەر ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
— پاتسيەنتتەردىڭ رەانيماتسياعا ءتۇسۋىنىڭ ەڭ كوپ تاراعان سەبەپتەرى قانداي؟
— ءوز تاجىريبەمدە جاڭا ومىرگە قادام باسقان نارەستەلەردەن باستاپ، ءجۇز جاساعان قاريالارىمىزدى دا ەمدەۋ تۋرا كەلدى. ولاردىڭ ءحال ۇستىنە، رەانيماتسيا بولىمشەسىنە ءتۇسۋىنىڭ سان الۋان سەبەپتەرى مەن دەرتتەرى بولاتىن. وسىنداي اۋىر كۇيگە شالدىقتىرعان سان الۋان دەرتتىڭ ناقتى سەبەبىن تابۋ، اۋرۋدىڭ دالمە- ءدال دامۋ بەينەسىن ايقىنداۋ — رەانيماتولوگ دارىگەرلەردىڭ ەڭ باستى مىندەتى. وسى ماسەلەلەردى تۋرا شەشە وتىرىپ، ەمدەۋدىڭ دۇرىس باعىتىن تابۋعا بولادى.
وسىنداي تەرەڭ ويلاۋ ءۇردىسى رەانيماتولوگ دارىگەر مامانىڭ باسقا سالا دارىگەرلەرىنەن ەرەكشەلەندىرەدى. ءبىز ءاردايىم ناۋقاس ورگانيزىمىندە بولىپ جاتقان پاتولوگيالىق پروتسەسستى تاۋىپ، ونىڭ ناۋقاسقا كەلتىرەتىن زاردابىن ازايتىپ، ورگانيزىمنىڭ ءوزىن- ءوزى قالپىنا كەلتىرۋىنە جاردەمدەسەمىز.
- كورونوۆيرۋس ءورشىپ تۇرعان كەزدە رەانيماتسياعا تۇسكەن ادامداردىڭ سانى كوپ بولدى ما؟ ولاردىڭ جانىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن قانداي تىڭ قادامدارعا باردىڭىزدار؟
- كوروناۆيرۋس پاندەمياسى بۇكىل الەم ءۇشىن، اسىرەسە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ءۇشىن اۋىر سىناق بولدى. جەدەل جاردەم دارىگەرلەرى، ەمحانا مەن قابىلداۋ بولىمشەلەرىنىڭ تەراپيەۆتتەرى، ينفەكسيونيست ماماندارى جانە انەستەزيولوگ- رەانيماتولوگ دارىگەرلەر بىرىنشىلەردىڭ قاتارىندا بولىپ العاشقى سوققىنى وزدەرىنە الدى. مۇنداي جاپپاي اۋىر حالدە ناۋقاستاردىڭ اۋرۋحاناعا ءتۇسۋى تەك ءبىزدىڭ ەلدە ەمەس، الەم دەڭگەيىندە بۇرىن سوڭدى بولماعان جاعداي.
رەانيماتسيا بولىمشەسىنە تۇسكەن جۇكتەمە وراسان زور بولاتىن. پاندەميا ەڭ ورشىگەن تۇستا ءاربىر دەرلىك ناۋقاس قارقىندى تەراپيانى قاجەت ەتتى. وسى كەزەندە مەديتسينا سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەر عاجايىپ باتىلدىقتارى پەن تاباندىلىقتارىن كورسەتە ءبىلدى. سەبەبى ينفەكسيا تەك ناۋقاستار ءۇشىن ەمەس، سونىمەن قاتار وسى ىندەتپەن كۇرەسكەن ءار ازاماتتىڭ جانۇياسىنا، وزىنە قاۋىپتى ەدى.
سوعان قاراماستان جوعارىدا اتاپ وتكەن ماماندار وزدەرىنە جۇكتەلگەن بورىشتارىن ابىرويلى اتقارا ءبىلدى. جۇمىس بارىسىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتار جولىقتى، ەمدەۋ مەن دياگنوستيكا تاسىلدەرى 180 گرادۋسقا وزگەرىپ، جاڭا ەمدەۋ ادىستەرى يگەرىلە باستادى جانە دە بۇرىن بولماعان تاپتىرماس تاجىريبە پايدا بولدى. اتاپ وتسەك، وكپەگە قوسىمشا زاقىم كەلتىرمەيتىن، ينۆازيۆتى ەمەس وكپەنى جاساندى جەلدەتۋ اپپاراتى، جوعارعى اعىندى وتتەگى تەراپياسى جاپپاي قولدانىسقا ەنگىزىلدى.
كورونوۆيرۋس ينفەكسياسى كەزىندە جيناقتالعان تاجىريبە قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ەمدەۋ پروتسەسىندە ءجيى قولدانىلىپ ءجۇر. ارينە، بولاشاقتا مۇنداي جاعدايلاردىڭ قايتالانباۋىنا كەپىل جوق. دەگەنمەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى بۇعان دايىن.
- رەانيماتولوگتاردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن قانداي تىڭ تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالار ەنگىزىلىپ جاتىر؟ رەانيماتسيا ناتيجەسىن جاقسارتۋ ءۇشىن مەديتسينالىق زەرتتەۋ سالاسىندا قانداي يننوۆاتسيالار قولدانىلادى؟
- اعا بۋىن ارىپتەستەرىمىز ايتقانداي، انەستەزيولوگيا جانە رەانيماتولوگيا بۇل - ءىلىم، ونەر، شەبەرلىك. بۇل قاسيەتتەر ءبىزدىڭ سالامىزداعى ءاربىر اق حالاتتى ابزال جانداردىڭ بويىندا كەزدەسەدى. ال عىلىم، يننوۆاتسيا، تەحنولوگيالىق پروگرەسس - بۇل قاجەتتىلىك. دامۋدىڭ زاماناۋي دەڭگەيى بىزگە جۇمىسىمىزدى جاقسارتۋدىڭ كوپتەگەن تاماشا قۇرالدارىن ۇسىنادى. ايتا كەتەرلىك، سيفرلاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت، نانوتەحنولوگيالار، زاماناۋي مەديتسينالىق قۇرىلعىلار - كوپتەگەن دەرەكتەردى وڭدەۋگە جانە دۇرىس شەشىمدەردى تاڭداۋعا كومەكتەسەدى.
پرەزيدەنتتىك اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەۋ بىزگە جاڭا تەحنولوگيالاردى، پروتسەستەردى، ستاندارتتاردى ءاردايىم مەڭگەرىپ، ولاردى وزىمىزگە بەيىمدەپ، پراكتيكامىزعا ەنگىزۋدى تالاپ ەتەدى. ءبىزدىڭ بولىمشەدە دە وسى شاراعا ۇلكەن ءمان بەرىلەدى. مىسالى، ءبىزدىڭ ماڭىزدى باعىتتارىمىزدىڭ ءبىرى - مۋلتيمودالدى انەستەزيا ەنگىزۋ، ياعني وپەراتسيا كەزىندە جانە وپەراتسيادان كەيىنگى ەرتە كەزەڭدە ناۋقاستىڭ جاعدايىن باسقارۋ، انەستەزيامەن بايلانىستى ناۋقاس دەنساۋلىعىنا كەلەتىن جاعىمسىز اسەردى ازايتۋ. بۇل اۋىرسىنۋدى جانە ونىڭ پايدا بولۋىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندەگى ۆەگەتاتيۆتى رەاكسيالاردى باساتىن ءارتۇرلى پرەپاراتتار مەن ادىستەردى بىرىكتىرۋ ارقىلى قول جەتكىزىلەدى.
ءبىزدىڭ تاعى ءبىر جوبامىز - وكپەنىڭ جەلدەتىلۋىن وڭتايلاندىرۋ. ونسىز اۋىر حالدەگى پاتسيەنتتەردى قارقىندى ەمدەۋ مۇمكىن ەمەس. ونى قاشاننان باستاپ توقتاتۋ، قانداي فورمادا جانە قالاي قولدانۋ اسا ماڭىزدى سۇراقتار. ءبىزدىڭ بولىمدە مۇنداي باسىم باعىتتار كوپ جانە پروتسەستى جاقسارتۋ تۋرالى ۇنەمى ويلايتىن ارىپتەستەرىمە العىسىم شەكسىز.
قازىرگى زامانعى قارقىندى تەراپيا بارلىق پروتسەستەردى ۆيزۋاليزاتسيالاۋدى قاجەت ەتەدى. بىزگە ەندى ءوز قولىمىزبەن سەزىنەتىن نەمەسە قۇلاعىمىزبەن ەستيتىن نارسە جەتكىلىكسىز (ءبىراق جالپى تەكسەرۋ ەرەجەلەرىنەن ەشكىم باس تارتقان جوق!). ءبىز پاتسيەنتتىڭ ىشكى قۇرلىسىندا (جۇرەك، وكپە، قان تامىرلار جانە ت. ب) نە بولىپ جاتقانىن ناقتى ۋاقىت اۋقىمىندا كوزبەن كورە ءبىلۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن رەانيماتولوگ دارىگەرلەر رەنتگەن، ك ت، م ر ت، ۋزي قۇرىلعىلارىن، ناۋقاستى كۇندەلىكتى باقىلايتىن كۇردەلى مونيتورلار مەن لابوراتوريالىق زەرتتەۋ اپپاراتتارىن قولدانادى. جانە وسى قۇرىلعىلاردى جەتىك قولدانۋ مەن ناتيجەلەردى تالداي ءبىلۋ ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ ءبىر بولىگى.
- كلينيكالىق ءولىم جاعدايىنداعى پاتسيەنتكە جان بىتىرگەن كەزدە ولار قانداي سەزىمدە بولادى؟ ءوزىڭىزدىڭ پاتسيەنتتى ءتىرىلتىپ العان كەزدە باستان كەشىرگەن قىزىقتى وقيعا بولسا، بولىسسەڭىز…
- وكىنىشكە قاراي، ءاردايىم ءبارى ءبىز ويلاعانداي بولا بەرمەيدى. كەي ناۋقاستار ءبىزدىڭ بۇكىل كۇش- جىگەرىمىزگە قاراماستان دۇنيەدەن وزادى. باعىمىزعا وراي، كەيبىر جاعدايلاردا جانە وتە ءجيى ناۋقاستى كلينيكالىق ءولىم جاعدايىنان قايتارا الامىز. بۇل رەانيماتولوگتار بريگاداسىنان ەرەكشە ۇيلەسىمدى جۇمىستى جانە ەرىك- جىگەرىن، ءبىلىمىن، سالقىنقاندىلىعىن تالاپ ەتەدى.
ناۋقاس امان قالىپ، كەيىن ساۋىعىپ كەتسە، بۇل - بارىمىزگە ۇلكەن سىي! قازىرگى تاڭدا اۋىر حالدە بولىپ، ساۋىققان ناۋقاستار كوپتەگەن جىلدار بويى بىزبەن بايلانىستا جانە ءار جىل سايىن ءبىزدى مەرەكەلەرمەن قۇتتىقتاۋدى ۇمىتپايدى. بۇل كىسىلەر ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ ءبىر مۇشەسىنە اينالعان. ءبىز - ءۇشىن بۇل وتە تاماشا سەزىم.
جاس دارىگەر رەتىندە جۇمىسىمنىڭ العاشقى جىلىندا بولعان وقيعانى سىزدەرمەن بولىسكىم كەلەدى. قالالىق پەرزەنتحانادا، وپەراتسيا بارىسىندا، كوپ قان كەتۋ سەبەبىنەن پاتسيەنتتە كلينيكالىق ءولىم تىركەلدى. سول كۇنى مەن تۇنگى كەزەكشىلىكتەگى جالعىز انەستەزيولوگ دارگەر بولاتىنمىن. گينەكولوگ دارىگەرلەرمەن بىرلەسە جاساعان ءىس- ارەكەتىمىز ناۋقاستى ومىرگە قايتا ورالتتى. سول ساتتە دە، قازىر دە ادام جانىنا اراشا تۇسە العانىم ءۇشىن باقىتتىمىن.
ەكى كۇننەن كەيىن ءوز وزىنە كەلگەن كەلىنشەكپەن ازدى- كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىم. ول كلينيكالىق ءولىم كەزىندە قاراڭعى تۇڭعيىققا قۇلاپ بارا جاتىپ، جارىق ساۋلەسى الشاقتاي تۇسكەندە مەنىم ءجۇزىمدى، بالكىم قورىققان بەينەمدى كورىپ قايتا ورالۋعا شەشىم قابىلداپتى. مىنە، وسىنداي وقيعا باسىمنان وتكەن ەدى.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اۆتور
مارلان جيەمباي