كارى جىلىكتىڭ كيەسى

استانا. قازاقپارات - قازاقتا كارى جىلىك كادەلى سىي سانالادى. كارى جىلىك ەل باسىن ساقتايدى دەگەن سەنىم بار. ونى ءۇيدىڭ وڭ بوساعاسىنا، قوراسىنىڭ اينالاسىنا بايلاپ، ءىلىپ قويادى. كارى جىلىكتىڭ كيەسى تۋرالى ەل ىشىندە مىناداي اڭىز بار.

ەرتەدە ءبىر بايدىڭ قوراسىن قىرىق قاراقشى تورۋىلدايدى. ءبىراق، قانشا تىرىسسا دا، مالىن الا المايدى. بايدىن قوراسىن قارۋلى جاساق كۇزەتىپ تۇرىپتى. ءبىراق، تاڭ اتا قاراۋىلدار كوزدەن عايىپ بولادى ەكەن. ۇرىلار تىلسىم جايدى تۇسىنبەيدى. ەرتەسىنە بىرەۋىن تىڭشىلىققا جۇمسايدى. ول بايعا جولاۋشى كەيپىندە كەلىپ سىر تارتادى. بايدىڭ جالعىز ۇلى مەن بايبىشەسىنەن وزگە ەشكىمى جوق ەكەن. تىڭشى قايتا كەلىپ:

- بايدىڭ مالىن كۇزەتەتىن نە جالشى، نە كۇزەتشىسى جوق. ءبارىن بارلادىم. كورشىلەرىنەن دە سۇرادىم. ەشبىر جاساعى جوق. بىزگە ەلەستەگەن بولۋى كەرەك، - دەيدى. ۇرىلاردىڭ باسشىسى:

ەندەشە بۇگىن شابامىز، دەپ اتقا قونادى. بۇل جولى دا ۇرىلار قوراعا تاقاپ كەلگەندە قارۋلى جاساققا كەزىگەدى. ۇرىلاردىڭ بىرنەشەۋى جارالانىپ، كەيىن شەگىنەدى. ەرتەسىنە ۇرىنىڭ باسشىسى بايعا ءوزى بارىپ:

- بايەكە، مەن ۇرى ەدىم. ون كۇن بولدى ءسىزدىڭ مالىڭىزدى تورىپ جۇرگەنىمە. ءبىراق، قوراڭىزدى كۇزەتكەن قالىڭ اسكەر الدىرمايدى. كۇندىز كوزدەن عايىپ بولادى. نە سىر، نە كيەڭىز بار، ايتىڭىزشى؟ - دەپ اعىنان جارىلىپتى. باي ۇرىنى ەرتىپ الىپ، قوراسىندا ءىلۋلى تۇرعان كارى جىلىكتى كورسەتەدى:

- اكەم مارقۇم دۇنيەدەن وتەرىندە: «كارى جىلىك كورسەڭ، قوراڭا بايلا. مالىڭا قورعان بولادى»، - دەۋشى ەدى. وسيەتىن ورىنداپ، كارى جىلىك ءىلىپ قويدىم. سودان بەرى مالعا قاسقىر دا شاپپادى، ۇرى دا تۇسپەدى، بىردە-ءبىر مالىم جوعالمادى، قايتا مىڭعىرىپ ءوسىپ كەلەدى. سونىڭ شاراپاتى بولماسا، مەندە باسقا كيە جوق، - دەيدى.

قۇدىرەتكە باس يگەن ۇرىلار بايمەن دوس بولىپتى. نيەتىنەن قايتىپ، ادال كاسىپكە كوشىپتى.

كارى جىلىكتىڭ كەرەمەتى تۋرالى ەل ىشىندە تاعى دا مىناداي اڭىز ساقتالعان.

ەرتەدە بايدىڭ جالعىز ۇلى بولىپتى. ول كەرۋەن تارتىپ، قالاعا ساۋداعا اتتانادى. ساپارعا شىعار كەزدە اكەسى:

- بالام، مىنا كارى سۇيەكتى قوينىڭا سالىپ ال. قاۋىپ-قاتەردەن امان بولاسىڭ، - دەيدى.

- ءاي، اكە-اي، سەنىڭ-اق ىرىمىڭ تاۋسىلمايدى ەكەن، - دەپ ۇلى سەلسوق قارايدى. ءبىراق اكە كوڭىلىن قيماي، كوپ قاپشىقتىڭ بىرىنە لاقتىرا سالادى. مەجەلى جەرىنە امان-ەسەن جەتىپ، ساۋداسىن جاساپ، ەلگە قايتادى. جولدا كەرۋەنگە قاراقشىلار شابۋىلدايدى. بالا نە ىستەرىن بىلمەي، قاتتى ساسادى. سول كەزدە ارت جاعىنان قارۋلى جاساق پايدا بولىپ، قاراقشىلارعا قارسى ۇمتىلادى. توناۋشىلار سەسكەنىپ، كەيىن شەگىنەدى. قاپىلىستا ءبىر قاراقشىنىڭ قاڭعىعان وعى بالانىڭ اياعىنا ءتيىپ، جارالانىپ قالادى. عايىپتان پايدا بولعان جاساق كەرۋەندى امان-ەسەن ەلگە جەتكىزەدى. ءبىراق ەل شەتى كورىنگەندە كوزدەن عايىپ بولادى. بالا ۇيىنە كەلىپ، اكەسىنە بولعان جايدى بايانداندى. سوندا اكەسى:

- ۇلىم، ىرىمنىڭ سىرىن ەندى تۇسىنگەن بولارسىڭ. كارى جىلىككە قۇداي وسىنداي قاسيەت دارىتقان. سەن بالالىق قىلىپ، كارى جىلىكتى كوپ قاپشىقتىڭ بىرىنە سالىپ الدىڭ. سوندا دا كەرۋەنىڭ عايىپ ەرەن قىرىق شىلتەننىڭ شىلاۋىندا بولدى. ەگەر ىقىلاسىڭ كۇشتى بولعاندا جەبە دە دارىماس ەدى، - دەگەن ەكەن. وسىدان باستاپ ەل اۋزىندا «كارى جىلىك ەر جىگىتتى قىرىق جاۋدان قاعادى» ءسوز قالىپتى.

ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى قايتىس بولعان كەزدە بەيىتىنىڭ ىشىنە قىرىق كارى جىلىك قويعان ەكەن. ءدىني سەنىم بويىنشا، كارى جىلىك قابىردى قورعاپ جاتادى دەسەدى. بۇل جايىندا ديحان ابىليەۆتىڭ ەستەلىگىندە: «ماشەكەڭنىڭ بەيىتى 2 بولمەلى ءۇي تۇرىندە سالىنعان. تورگى ۇيىندە شكاف تۇر، ونداعى ەكى قاتاردا اراب-پارسى تىلىندە جازىلعان 60 كىتاپ جيۋلى ەكەن. شكافتىڭ ۇستىنەن ءتىرى كۇنىندە قولدانعان ەر-توقىمىن قويىپتى. ءۇيدىڭ وڭتۇستىك جاق قابىرعاسىندا قويدىڭ 40 كارى جىلىگىن ىلگەن ەكەن (40 جىلىك كۇزەتشى بولۋ كەرەك). وسى تورگى ءۇيدىڭ استىن بيىكتىگى 2 مەتر، ۇزىندىعى دا سونداي ولشەمدە تەرەڭ ەتىپ قازدىرعان ەكەن. ءماشھۇر ءمۇسىپتىڭ دەنەسى وسى ايتىلعان جەردە جاتىر. ساقال-شاشى سول قالپىندا، دەنەسى سارى ەكەن. ءتىرى كۇنىندە تولىق ادام بولعان بولۋ كەرەك. كەۋدە سۇيەگى وتە كوتەرىڭكى، ءىشى ازداپ قابىسىپتى. سول جاق اياعى كىشكەنە سەمىڭكىرەيىن دەپتى، ويتكەنى سول اياعىنىڭ وكشەسىن (ەتىن) بىردەنە جەگەن سياقتى»، - دەپ جازادى. اۋليەنىڭ ءدىني كىتاپتارى، ىدىس-اياقتارى، ەر-توقىمى مەن ات ابزەلدەرىن جانە باسقا دا ءوزى تۇتىنعان زاتتارىن ساعاناسىنا قويدىرۋى، ولاي-بۇلاي جۇرگەن جولاۋشىلار پايدالانسىن دەگەن نيەتى ەكەن.

بۇل ماعلۇماتتار «وتباسى حرەستوماتياسى. سالت-ءداستۇر سويلەيدى» كىتابىنان الىندى.