جەز تاڭداي ءانشى كۇلمان شۇلەنباي قىزىمەن سۇحبات. الپىس جىل ارقاۋى ۇزىلمەگەن ءۋازيپا
كۇلمان شۇلەنباي قىزى 1943 -جىلى ق ح ر-نىڭ تارباعاتاي ايماعى تولى اۋدانى بۇرعىستاي اۋىلىندا تۋعان. 1959 -جىلى التاي، تارباعاتاي، ىلە ايماقتارى اراسىندا وتكەن بايقاۋدا توپ جارىپ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق تەاترىنا قابىلدانعان. 1963-1965 -جىلدار ارالىعىندا بەيجىڭدە مۋزىكا ينستيتۋتىندا وقىعان. ساحنادا الپىس جىلعا جۋىق ونەر كورسەتكەن كۇلمان شۇلەنباي قىزى قىتايداعى ونەر ادامدارىنا بەرىلەتىن ەڭ جوعارى - «ءبىرىنشى دارەجەلى ءارتىس» اتاعىن العان. «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەيدى» دەمەكشى، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىقسا دا 22-قازان كۇنى (ساعات 14:00-دە) «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا كونسەرت بەرگەلى وتىرعان كۇمىس كومەي، جەز تاڭداي انشىمەن ءاز-كەم سۇحبات قۇرىپ قايتتىق.
اكە-شەشەم ونەرگە باۋلىدى
شەشەم 12 جاسىندا شىعىس قازاقستان جاقتان تارباعاتاي وڭىرىنە اۋىپ بارىپتى. ۇركىن-قورقىن زامان، قيىن كەزەڭ ەسىنە تۇسە مە ەكەن، ارەگادىك «ەلىم-اي» ءانىن ايتىپ، ەگىلىپ جىلاپ الاتىن. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ كىسى ەدى. اكەم دە كىتاپتى كوپ وقيتىن.
«مۇڭلىق- زارلىق» قيسساسىن ادەمى داۋىسىمەن ناقىشىنا كەلتىرىپ، بىزگە ايتىپ بەرەتىن. سول ءۇنى ءالى كۇنگە قۇلاعىمدا. قامىستان سىبىزعى جاساپ، «بوز ىنگەن زارى» سەكىلدى نەبىر كۇيلەردى تارتاتىن. اكەم كۇيدى ۇيىپ تىڭداپ، ىڭىلداپ ءان ايتاتىنىمدى كورىپ، ماعان تەمىر وجاۋدان دومبىرا جاساپ بەردى. بەتى تاقتاي، ىشەگى جىلقىنىڭ قۇيرىق-جالىنان جاسالعان ول كىشكەنتاي دومبىرا مەنىڭ العاشقى ۇستاعان مۋزىكا اسپابىم بولدى.
مەكتەپكە بارعاندا سول كىشكەنتاي دومبىرامدى الا بارىپ، مۇعالىمدەرگە بىرەر كۇيدىڭ باسىن قايىرىپ، ول كىسىلەر دە رازى بولىپ جاتاتىن. ءان ايتىپ، كۇي تارتىپ جۇرگەنىمدى كورگەن شەشەم تاڭەرتەڭ تۇرا سالا ماعان ءبىر تال جۇمىرتقانى شيكىدەي جۇتقىزاتىن. سيىر ساۋىپ كەلىپ: «مىناۋ ءسۇتتىڭ ەڭ سوڭعى جەبىندىسى»، - دەپ ىشكىزەتىن.
«بۇلاردىڭ قانداي پايداسى بار؟» - دەپ سۇرايمىن سوسىن. «ءان ايتىپ ءجۇرسىڭ عوي، داۋىسىڭدى اشادى»، - دەيتىن شەشەم مارقۇم. ەندى ويلاسام، اكەم مەن شەشەم مەنەن سول كەزدە- اق ءۇمىت كۇتىپ، ونەرگە باۋلىعان ەكەن.
بويىم الاسا، تاپالداۋ قىز ەدىم بالا كۇنىمدە. ءبىر كۇنى كىر جايىپ، كەرەگە باسىنا بىردەڭە ىلەيىن دەسەم، بويىم جەتپەدى. سوسىن شەشەمە: «اپا، مەنى نەگە الاسا قىپ تۋدىڭ؟» - دەدىم كۇيىنىپ. ۇيگە الىس-جۋىققا اتى شىققان، قىپ-قىزىل بولىپ قىزعان تەمىردى تىلىمەن جالاپ، ادام ەمدەيتىن باقسى كەمپىر قىدىرىپ كەلىپ، ءجىپ ءيىرىپ وتىرعان بولاتىن. ول كىسى ۇرشىعىن توقتاتتى دا: «ءاي، قىزىم! بويىم الاسا دەپ قورىنبا! جاراتۋشى ساعان بوي بەرمەگەنىمەن، وي بەرەدى. اتىڭ الىسقا جەتەدى»، - دەدى.
كوپ جىل ونەر كورسەتتىك، كوپكە تانىلدىق. كورىپكەل كىسىنىڭ ايتقانى كەلگەن شىعار دەپ ويلايمىن كەيدە. سول كىسىنى ۇنەمى ەسىمە الىپ، ىلعيدا دۇعاما قوسىپ وتىرام.
1959 -جىلدارى ارعى بەتتەگى ءۇش ايماقتىڭ ونەرپازدارى باق سىناعان بايقاۋ بولىپ، مەن سوعان قاتىساتىن بولدىم. زاماننىڭ قيىن كەزى، قارا ماشينامەن شاۋەشەكتەن قۇلجا قالاسىنا جولعا شىقتىق. كوكتەم كەزى. جول ناشار، كۇن دە سۋىق. قىرسىققاندا كولىگىمىز ءبىر جەرگە كەلىپ بۇزىلىپ، تۇرىپ قالدى. كولىك بورتىنداعىلار قاتتى توڭىپ، ءبۇرىسىپ ءبىر-بىرىمىزگە تىعىلدىق. ءبىزدى باستاپ بارا جاتقان، شاۋەشەك مادەنيەت ۇيىندە ىستەي مە، انىق ەسىمدە قالماپتى سابىر دەگەن كىسى: «ويباي، مىنا سۋىقتا كىشكەنتاي بۇلبۇلىمىزدى ءۇسىتىپ الىپ، ماسقارا بولىپ جۇرمەيىك»، - دەپ بورتتا وتىرعان مەنى كوتەرىپ الىپ، كابيناعا اكەلىپ وتىرعىزدى.
سودان شاۋەشەكتەن شىققان ءبىز جولعا ءۇش قونىپ، ءتورتىنشى قوناقتا قۇلجا قالاسىنا ازەر جەتتىك. جان-جاقتان كەلىپ، قۇلجا قالاسىندا باسقوسقان ونەرپازدار ونەر كورسەتتى. مەن ل. حاميديدىڭ «بۇلبۇلىن» ايتىپ، كوزگە ءتۇستىم. كوكتەمدە بارعان ءبىز كۇزگە دەيىن سوندا قالىپ، نوتا ۇيرەنىپ، مۋزىكالىق ساۋاتىمىزدى جەتىلدىردىك.
ۇيدەن اتتاپ شىعىپ كورمەگەن مەن اكە-شەشەمدى، ەل-جۇرتىمدى قاتتى ساعىندىم. سول جىلى كۇزدە باياعى قارا ماشينامەن اۋىلعا قايتتىم. جول بويى اۋدانداردا كونسەرت تە قويدىق. تۋعان جەرگە جەتە بەرە جۇگىمدى كوتەرىپ، ۇيگە جۇگىردىم. اكە-شەشە، اعا-باۋىرلارىمدى كورىپ ءماز بولدىم. تاڭەرتەڭ ۇيىرمەنىڭ باسشىلارى كەلىپ، ەرتىپ كەتپەكشى بولدى.
«ەندى ەشقايدا بارمايمىن!»، - دەپ قيعىلىق سالدىم. ۇيىرمە باسشىلارى، اكە-شەشەم: «ءۋازيپا بىتكەن جوق ءالى. ءۋازيپا بىتكەن سوڭ ۇيگە ءبىرجولا كەلەسىڭ»، - دەپ اقىلدارىن ايتتى. «ءۋازيپا دەگەن نە ەكەن؟ ول بىتپەسە بولمايتىن بولدى عوي. قوي، ءۋازيپاسىن بىتىرەيىن وندا»، - دەپ الگىلەرگە قايتا ەردىم. اۋدان، اۋىل ارالاپ كونسەرتىمىزدى جالعاستىردىق. سويتسەم، ءۋازيپا - مىندەت، بورىش، حالىقتىڭ ءانى - اتا اماناتى، ەل ءۋازيپاسى دەگەن ماعىنا بەرەتىنىن كەش بىلدىك قوي.
سودان ءارى قاراي وبلىستىق تەاتردا جۇمىس ىستەپ كەتتىك. 1963 -جىلى جازۋشى جۇمادىل مامانمەن تانىسىپ، كوڭىلىمىز جاراسىپ، باسىمىزعا ءۇي تىگىپ، باۋىرىمىزعا قازان استىق. ءۇش ايدان كەيىن پەكينگە وقۋعا كەتتىك. سوندا ەكى جىل بولدىق. 1966 -جىلى «مادەنيەت توڭكەرىسى» دەگەن بالە باستالىپ، «بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتتى». جەتى جىلعا جۋىق ءان ايتپاي، ونەردەن قول ءۇزىپ قالدىم. كەيىن قىزمەتىم قالپىنا كەلىپ، ساحناعا قايتا شىعاتىن بولدىم. ءان ايتايىن دەسەم، داۋىسىم «وتىرىپ» قالعان. باياعى ورىنداپ جۇرگەن اندەرگە داۋىسىم جەتپەيدى. سول كەزدە اعىل-تەگىل جىلادىم. كۇندەلىكتى ماشىق، جاتتىعۋدىڭ ارقاسىندا باياعى دەڭگەيىمە ازەر جەتتىم.
نۇرعيسا تىلەنديەۆ ءان سالعىزدى
توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا جولداسىم جۇمادىل ەكەۋمىز 12 جاسىندا تۋعان جەرىنەن ايىرىلعان شەشەمدى اتاجۇرتى - اياگوز جاققا قىدىرتىپ قايتتىق. جارالعان توپىراعى، اتا-باباسى جاتقان جەردى كوزىنىڭ تىرىسىندە ءبىر كورىپ، مارقۇم شەشەم قاتتى قۋاندى.
قايتاردا الماتىعا سوعىپ، وسىنداعى دوستارىمىز نۇرعيسا تىلەنديەۆكە ەرتىپ باردى. ءبىز بارساق، ول كىسى ۇلكەن ساحنادا «وتىرار سازى» وركەسترىمەن رەپەتيتسيا جاساپ، ءوزى ديريجەرلىك تۇعىرىندا ەكەن. ءبىر جاس جىگىت «الاتاۋىم» ءانىن ايتتى. ءان ايتىپ تۇرعاندا ول جىگىتتىڭ داۋىسى ءسال قارلىعىپ قالعانداي بولدى. ءسويتىپ ەدى نۇرعيسا اعامىز: «سەنىڭ مۇنىڭ نە؟ نە ىستەپ جۇرگەن ادامسىڭ! كەت؟»، - دەپ قاتتى اشۋلانىپ، الگى جىگىتتى ساحنادان ءتۇسىرىپ جىبەردى. ول جىگىت ءبىزدىڭ قاسىمىزعا كەلىپ وتىردى. ونىڭ بىردەن سىرتقا شىعىپ كەتپەگەنىن كورگەن نۇراعامىز: «كەت دەگەندە ءيت تە كەتەدى، نە قىپ وتىرسىڭ! قاراڭدى ءوشىر بۇل جەردەن!» - دەپ ونان بەتەر اشۋلاندى. الگى جىگىت سىرتقا شىعىپ كەتتى.
«مىنا كىسىنىڭ اشۋىنىڭ قاتتىسىن-اي. ەلدىڭ الدىندا انا بايعۇستى جامان قىلدى عوي» دەپ مەن وتىرمىن. سوسىن تاعى ءبىر قىز شىعىپ، «كەل، ەركەم، الاتاۋىڭا» ءانىن ايتتى. ونىڭ دا ءسال سۇرىنگەن تۇسى بولدى. قىز بالا دەدى مە ەكەن، وعان جاڭاعى جاس جىگىتكە ۇرىسقانداي داۋىس كوتەرمەدى. «جاقسىلاپ جاتتىق»، - دەپ عانا قويدى.
ەرتىپ اپارعان جولداستارىمىز ءبىزدى نۇر-اعاڭا تانىستىردى. «ءانشى بولساڭ، شىق بەرى!» - دەپ مەنى ساحناعا شاقىردى. «قايسى ءاندى ايتاسىڭ؟!».
مەن: «جاڭاعى قىز ايتقان ءاندى ايتايىن»، - دەدىم. ول ءاندى راديودان ەستىپ، ءۇنتاسپاعا جازىپ الىپ، ءبىر-ەكى رەت ايتىپ كورگەنىم بار ەدى. ساحناعا شىقتىم. وركەسترگە ەرىپ، «كەل، ەركەم، الاتاۋىڭا» ءانىن شىرقادىم. قاتىرماعانىمدى ءوزىم دە ءبىلىپ تۇرمىن.
«ە-ە… مىنە! تازا، ناعىز داۋىس دەگەن - وسى! ساعان دا ءبىراز ماشىق كەرەك»، - دەدى. سوسىن كابينەتىنە باستادى. كابينەتكە بارعان سوڭ ءبىز ىلەدەن اكەلگەن سالەم-ساۋقاتىمىزدى بەردىك ول كىسىگە. «تاعى قانداي اندەر ايتاسىڭ؟» - دەدى نۇراعا. «گاۋھارتاس»، «قازاق ءۆالسى»، «گاككۋدى» ايتامىن»، - دەدىم. ايگىلى كومپوزيتور فورتەپيانو الدىنا بارىپ وتىردى. مەن دە شامام كەلگەنشە بىرنەشە ءان سالدىم.
«قازاقتىڭ قوسپاسى جوق تازا داۋىسى، ناعىز داۋىسى دەگەن - وسى! قالعان كەمشىلىكتەردى تولىقتىرۋعا بولادى»، - دەدى ول كىسى. نۇراعاڭ سەكىلدى مىقتىدان مۇنداي ءسوز ەستۋ - مەن ءۇشىن ۇلكەن مەرەي بولدى، مارقايىپ قالدىم.
«قۇس بولىپ سايراۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى»
تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى بۇرىنعى پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ىلە قازاق وبلىسىنا كەلدى. قاز-قاتار كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، سول جاقتىڭ بەتكە ۇستار ازاماتتارى، باسشىلار، ونەرپازدار كۇتىپ الدىق. مەن سول ۇلكەن تويدا «بۇلبۇل» ءانىن ايتتىم. ءان اياقتالعاندا پرەزيدەنتىمىز ورنىنان تۇرىپ كەپ قولىمدى الىپ: «قۇس بولىپ سايراۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى. ناعىز بۇلبۇل ەكەنسىڭ، ونەرىڭ ۇستەم بولسىن!» - دەپ رازىلىعىن ءبىلدىردى.
كەيىن ءبىز دە ەلگە ورالدىق. قۇداي قوسقان قوساعىم، جازۋشى - ءجۇمادىل مامانعا وسى الماتىدان توپىراق بۇيىردى. الدىنان جارىلقاسىن. الپىس جىلعا جۋىق ساحنادا ءان سالىپپىن. قۇداي قۋات بەرسە، 22-قازان كۇنى سول كيەلى ساحناعا تاعى ءبىر شىعىپ، ەسەپ بەرسەم دەپ وتىرمىن. ساعات 14:00-دە بولاتىن سول كونسەرتىمە بارلىقتارىڭىزدى شاقىرامىن. كەلىپ، تىلەكشىم بولىپ قايتساڭىزدار دەگەن تىلەگىم بار.
وسى شاراعا قولداۋ كورسەتكەن الماتى قالاسى اكىمدىگىنە، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا، «وتىرار سازى» وركەسترىنە العىسىم شەكسىز.
جازىپ العان
ىرىسبەك دابەي
الماتىعا كۇلمان كەلدى
بىزدەر اڭساپ جۇرگەندە تۋعان جەردى،
الماتىعا اندەتىپ كۇلمان كەلدى.
ءانشى ارۋعا وتىرمىن ولەڭ ارناپ،
بولسىنشى دەپ بۇل داعى
جىردان بەلگى.
بىزدەر اڭساپ جۇرگەندە تۋعان جەردى،
الماتىعا اندەتىپ كۇلمان كەلدى.
ءانشى ارۋدىڭ انىنە شىن ەلىتكەن،
بۇلبۇل بىتكەن سايرايدى
بۇل ماڭدا ەندى.
مارفۋعا ايتحوجينا
1993 -جىل
بۇلبۇل ءانشى
تابيعات بۇلبۇل ءۇنىن ءناسىپ قىلعان،
ونەرى بۇل ولكەدەن اسىپ تۋعان.
جەز تاڭداي كۇلمان - ءبىزدىڭ
بۇلبۇل ءانشى،
اتاعى الىسقا نۇر شاشىپ تۇرعان.
تال جىبەك ءۇن اسىلىن سارالاعان،
اندەتىپ كۇللى ازيا ارالاعان.
تامسانىپ، تاڭدايىنىڭ سۋىن جۇتىپ،
قالىڭ كوپ قوشامەتتەپ قاۋمالاعان.
انىمەن تامساندىرعان دۇنيەنى،
دوس القاپ، دۇشپان كۇيىپ كۇيىنەدى.
قول سوعىپ، نايزاعايداي شاتىرلاتىپ،
ءانشىنىڭ قۇشاعىنا گۇل ۇيەدى.
دۋتان زاكەي ۇلى
دەرەككوز qazaqadebieti.kz