جىلىنا بىرنەشە رەت تۇتاناتىن كاسپي جاعالاۋىنداعى قامىس ورتىنەن قانداي زيان بار
اتىراۋ. KAZINFORM - كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋى ورتتەن كوز اشپاي كەلەدى. تەڭىز جاعالاۋىندا وسكەن قامىس جىل سايىن كوكتەمدە جانە كۇزدە ورتەنەدى. جالىننىڭ تۇتانۋ سەبەبىن ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا المايدى.
ماسەلەن، 2022 -جىلعى 14-قىركۇيەكتە تۇتانعان جالىن ءبىر اپتا بويى سونبەدى.
قامىس ءورتى بىلتىر دا قايتالاندى. 2-ساۋىردە باستالعان قامىس ءورتى ءبىر كۇندە – 85، ەرتەسىنە - 89 گەكتار اۋماقتى شارپىدى.
بيىل 7-قازاندا تەڭىز جاعالاۋىنداعى قامىس قايتادان ورتەندى. اتىراۋ وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى قوعاممەن بايلانىس توبىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، سول كۇنى ساعات 13:00-دە «ەۆروكوپتەر» تىكۇشاعىمەن كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنا اۋەدەن بارلاۋ جۇرگىزىلگەن. بارلاۋ كەزىندە تەڭىز جاعالاۋىنان ءورت وشاعى تابىلعان.
«قۇرمانعازى اۋدانىنداعى قۇرمانعازى اۋىلىنان 43 شاقىرىم، يساتاي اۋدانىنىڭ زينەدەن اۋىلىنان 56 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا 5 گەكتار قامىس بىقسىپ جاتقانى انىقتالدى. ءورتتىڭ وشاعى سۋلى، باتپاقتى جەردە بولعاندىقتان، جەردەن سوندىرۋگە قيىندىق تۋىندادى. سول سەبەپتەن، جالىننىڭ وشاعىنا ساعات 15:15- تە «قازاۆيا قۇتقارۋ» ا ق-نىڭ م ي-8 تىكۇشاعىمەن 18 ءورت ءسوندىرۋشى جىبەرىلدى»، - دەپ حابارلادى دەپارتامەنتتىڭ قوعاممەن بايلانىس توبى.
سول كۇنى ساعات 17:00-دە تىكۇشاقپەن اۋەدەن سۋ توگۋ باستالدى. قازاۆياقۇتقارۋ مەكەمەسىنە تيەسىلى م ي-8 تىكۇشاعىنىڭ سۋ توگۋ قۇرىلعىسىمەن ءورت وشاقتارىنا 30 توننادان استام سۋ توگىلدى.
9-قازان كۇنى ءتۇسقايتا «اقجايىق» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتتىڭ اۋماعىنان دا قامىس ءورتى انىقتالدى.
«اتىراۋ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى ەركىنقالا اۋىلىنان 40 شاقىرىم قاشىقتىقتا، كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنداعى «اقجايىق» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنىڭ اۋماعىندا قامىس جانىپ جاتىر. قامىس ءورتىن سوندىرۋگە توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى مەن «اقجايىق» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنان 46 قىزمەتكەر، 16 تەحنيكا تارتىلدى. قاراڭعى تۇسۋىنە بايلانىس ءورتتى ءسوندىرۋ جۇمىسى ۋاقىتشا توقتاتىلدى»، - دەپ حابارلادى دەپارتامەنتتىڭ قوعاممەن بايلانىس توبى.
اتىراۋ وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى قوعاممەن بايلانىس توبىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا، كاسپي جاعالاۋىنداعى قامىس ءورتى 341 گەكتاردى شارپىعان. بۇل دەرەكتى «عارىش ساپارى» ا ق ۇسىنىپ وتىر. ال، «اقجايىق» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنىڭ اۋماعىن ءورت 800 گەكتارعا جۋىق اۋماققا جايىلعان.
راس، كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنداعى قامىس ورتىنەن ەلدى مەكەندەرگە قاۋىپ تونگەن جوق. الايدا، اتىراۋ قالاسىنىڭ، وعان ىرگەلەس قونىستانعان ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى اۋا ساپاسىنىڭ ناشارلاعانىنا شاعىم ايتتى.
وبلىستىق ەكولوگيا دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ەرلان ەسەنوۆ مۇنايلى شاھاردا اتموسفەرالىق اۋا ساپاسىنىڭ لاستانعانىن جوققا شىعارعان جوق. ونىڭ ايتۋىنشا، اتىراۋ قالاسىنىڭ بىرنەشە بولىگىندە ءتۇتىننىڭ يىسىنە بايلانىستى اتسوسفەرالىق اۋانىڭ ساپاسىنا مونيتورينگ جۇرگىزىلگەن.
«مونيتورينگ كەزىندە كۇكىرتتى سۋتەك، كومىرتەك وكسيدى، كۇكىرت ديوكسيدى، ازوت ديوكسيدى جانە مەتان ينگرەديەنتتەرى سەكىلدى لاستاۋشى زاتتاردىڭ ينگريدەنتتەرى قامتىلدى. مونيتورينگ ناتيجەسىمەن اۋاعا تاراعان كومىرتەك وكسيدى جانە مەتان ينگرەديەنتتەرىنىڭ شەكتى شوعىرلانۋ مولشەرىنەن اسۋ دەرەگى تىركەلدى»، - دەپ ءمالىم ەتتى ەرلان ەسەنوۆ.
قامىس ءورتىن ءسوندىرۋ نەگە ۇزاققا سوزىلادى؟
جاعالاۋداعى قامىس ءورتى جىل سايىن قايتالانعانىمەن، ونىڭ سەبەبى ءالى ايتىلعان جوق. ءبىراق، توتەنشەلىكتەر ادام فاكتورىنىڭ اسەرى بارىن جوققا شىعارمايدى.
اتىراۋ وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى مەملەكەتتىك ءورت باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى، ازاماتتىق قورعاۋ پودپولكوۆنيگى باعدات ءابدۋلليننىڭ ايتۋىنشا، قازىر اڭشىلىق ماۋسىمى ءوتىپ جاتىر.
«بۇل ماۋسىم جەلتوقساننىڭ ورتاسىنا دەيىن جالعاسادى. قامىس ءورتىنىڭ تۇتانۋىنا اڭشىلاردىڭ دالادا وت جاعۋى مەن تەمەكى تۇقىلىن تاستاۋى سەبەپ بولۋى مۇمكىن»، - دەيدى باعدات ابدۋللين.
اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى جاسۇلان بيسەمبيەۆ تە وسىنداي پىكىر ءبىلدىردى.
«باتپاقتى جەردەگى قامىس ءورتى وزدىگىنەن تۇتانبايدى. بۇعان ادامي فاكتوردىڭ اسەرى تيگەنى داۋسىز. الداعى ۋاقىتتا سولتۇستىك كاسپي اۋماعىندا بالىق اۋلاۋعا، اڭشىلىقپەن اينالىسۋعا تىيىم سالۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ وتىرمىز. بۇل ءۇشىن كاسپي تەڭىزى جاعالاۋىنىڭ رەسەيدەگى استراحان وبلىسى مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنا دەيىنگى ارالىعى «اقجايىق» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆات اۋماعىنا بەرىلۋى قاجەت. ال تابيعي رەزەرۆاتتىڭ اۋماعىندا بالىق جانە اڭ اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان»، - دەگەن ەدى جاسۇلان بيسەمبيەۆ.
ال، قامىس ءورتىن ءسوندىرۋ نەگە ۇزاققا سوزىلادى؟ اتىراۋ وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى مەملەكەتتىك ءورت باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى، ازاماتتىق قورعاۋ پودپولكوۆنيگى باعدات ابدۋلليننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنداعى قامىس ورتىنە كولىكپەن جەتۋ قيىندىق تۋدىرىپ وتىر. ويتكەنى، ءورت سۋلى، باتپاقتى جەردە تۇتانادى.
«قازىر دەپارتامەنتتە 123 تەحنيكا بار. جەرگىلىكتى اكىمدىككە باتپاقتى اۋماقتاعى ءورتتى سوندىرۋگە قاجەتتى شىنجىرلى تاباندى، جول تالعامايتىن تراكتور تۇرىندەگى ارنايى 4 تەحنيكانى ساتىپ الۋعا ۇسىنىس بەرىلدى»، - دەپ ءمالىم ەتتى باعدات ابدۋللين.
اتىراۋ وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى مەملەكەتتىك ءورت باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى، ازاماتتىق قورعاۋ پودپولكوۆنيگى باعدات ابدۋلليننىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، تەڭىز جاعالاۋىنداعى سۋلى، باتپاقتى اۋماقتا تۇتانعان جالىنعا تەك ەكى كولىك جاقىنداي الادى.
بۇل - جول تالعامايتىن «ترەكول» جانە «شەرپ» ماركالى كولىك. ەكەۋى دە جول تالعامايدى. ماسەلەن، «شەرپ» بيىكتىگى 70 س م قۇرايتىن كەدەرگىلەردەن وڭاي وتەدى. سۋدا جۇزەدى. ايدىنداعى سۋدان مۇز ۇستىنە كوتەرىلەدى. باتپاقتا جۇرە الادى. دوڭگەلەگىنىڭ ديامەترى - 160 س م. قۇرلىقتا ساعاتىنا 45 شاقىرىمدى، ال سۋدا 6 شاقىرىمدى ەڭسەرەدى.
ءبىراق، بۇل كولىكتەر ءورت سوندىرۋگە ەمەس، باتپاقتى، قارلى جەردە، مۇز ۇستىندە، سونداي-اق سۋدا اۆاريالىق-قۇتقارۋ مەن ىزدەستىرۋگە ارنالعان.
مامانداردىڭ تۇسىندىرۋىنشە، باتپاقتى جەردەگى جالىندى ءسوندىرۋدىڭ كەشەۋىلدەۋىنە اسەر ەتەتىن ءبىر جايت بار.
بۇل - جول تالعاماي، باتپاقتى كەشىپ-اق جۇرەتىن ارنايى تەحنيكانىڭ جوقتىعى. ءدال سونداي تەحنيكا توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىندە دە، «اقجايىق» رەزەرۆاتىندا دا جوق.
سول سەبەپتەن توتەنشەلىكتەر كاسپي جاعاسىنداعى ءورتتى تىكۇشاقپەن سۋ شاشىپ، سوندىرۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىر.
ەسكە سالا كەتەلىك، بۇدان بۇرىن كاسپي جاعالاۋىنداعى قامىس ءورتىن سوندىرۋگە تىكۇشاقپەن 30 توننا سۋ توگىلگەنىن حابارلاعان بولاتىنبىز.
سونداي-اق، اتىراۋداعى قامىس ورتىنەن اۋادا لاستاۋشى زاتتار شەكتى مولشەردەن اسقانىن جازعان ەدىك.
اۆتور
جولداسبەك شوپەعۇل