جوشى ۇلىسى، اباي ءھام قازىرگى زامان

استانا. KAZINFORM - دانىشپان اباي تالاپتىعا كەز بولعاندا عانا اتانىڭ ءسوزى ىنتالى جۇرەككە جەتەتىنىن، دەگەنمەن كوپ جاعدايدا «ويلاعانى ايت پەن توي» ايتۋشى مەن تىڭداۋشىنىڭ «كوبى نادان»، «ۇيقىلى-وياۋ بويكۇيەز» كەلەتىنىن، ءسويتىپ، «قايران ءسوزدىڭ قور» بولاتىنىن ايتىپ كەتكەن-دى. اباي اتامىز «جاقسىسى مەن جامانى بىردەي» (قادىر) قارا بۇقارانىڭ پسيحولوگياسىنا (ورىسشا «پسيحولوگيا تولپى»؛ وكىلدەرى كارل يۋنگ، گيۋستاۆ لەبون، زيگمۋند فرەيد)، ايماۋىت ۇلىنشا ايتساق «جان جۇيەسىنە» تەرەڭ بويلاعاندىقتان، وتىز التىنشى سوزىندە «سوكراتقا ۋ ىشكىزگەن، يواننا اركتى وتقا ورتەگەن، عايسانى دارعا اسقان، پايعامبارىمىزدى تۇيەنىڭ جەمتىگىنە كومگەن كىم؟ ول - كوپ، ەندەشە كوپتە اقىل جوق. ەبىن تاپ تا، جونگە سال» دەيدى.

وسى ورايدا اقتوبەلىك عالىمداردىڭ «ابايدىڭ تۋىندىلارى ەل بيلەۋ ماسەلەسىندە حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىن جالعايتىن التىن كوپىر بولا الادى» دەگەن كوزىمىزگە تۇسكەن تۇجىرىمى تولىقتىرىپ، شيراتۋدى ءارى ناقتى ۇسىنىستار قالىبىنا سالۋدى قاجەت ەتەتىندەي.

اباي - رەاليست، قازىرگى تىلمەن ايتساق، رەالپوليتيك باعىتىن (نەمىسشە realpolitik) جاقتاۋشى. ۇلى ويشىلدىڭ ءبىرقاتار شىعارمالارىندا قىلاڭ بەرەتىن بۇل يدەيا اتاقتى نەمىس فيلوسوفى فريدريح نيسشەنىڭ ۇلتشىل سوتسياليزم جالاۋىن كوتەرگەن «Also sprach Zarathustra» («زاراتۋسترا وسىلاي دەگەن ەدى») اتتى ەڭبەگىنە وزەك بولعان. بۇگىندە قوڭسى قونعان ەلدەگى بۇقارا ساناسىن ءاپ- ساتتە جاۋلاپ العان قارىمتاشىلىق يدەياسىن وتكىزۋ ءۇشىن قولعا الىنعان «مىلتىقسىز مايداننىڭ» وزەگى - اقپاراتتىق-پسيحولوگيالىق ارنايى وپەراتسيالارعا قىرۋار قارجى ءبولىنىپ جاتىر. عالامتوردىڭ ارقاسىندا بۇل قارەكەتتى جاقتايتىندار ءتىپتى مۇحيتتىڭ ارعى جاعىندا دا جەتىپ ارتىلادى ەكەن.

ەندى «اياڭداپ وزىمىزگە كەلسەك»، بيلىك تاراپىنان بولسىن، ازاماتتىق بىرلەستىكتەر تاراپىنان بولسىن قوعامدىق ساناعا كوڭىل اۋدارىپ، ەل رايىن باعۋ سىندى مەملەكەتتىك باسقارۋ تەتىكتەرىنە كوپتەن نازار اۋدارىلماعاندىقتان، توت باسا باستاعانىن بايقايمىز. قازىرگى تاڭدا شوۋ-بيزنەس جارناماسى بەل الىپ تۇر.

سونداي-اق ەسكى قازاقستاننىڭ ات قۇيرىعىن شورت كەسىپ، قوش ايتىساتىن سارقىنشاقتارىنىڭ ءبىرى - قازىناعا قولدى مولىنان سۇعۋ پسيحولوگياسى ءالى كۇنگە جادىدان وشكەن جوق. بۇل رەتتە جەلكىلدەپ وسكەن قۇراقتاي جاس بۋىن باعزى قازاقستاننىڭ «ەل شاۋىپ، جۇرتتى تالاعان» «باتىر باعلاندارىنا» ءالى كۇنگە دەيىن ەلىكتەيتىنىن، «تەندەر تارلاندارىن» ونەگە تۇتاتىنىن ەسكەرسەك، اقپاراتتىق- ناسيحاتتىق، يدەولوگيالىق- تاربيەلىك جۇمىستىڭ، قاساڭ تىلمەن ايتساق قوعامدىق- الەۋمەتتىك ماركەتينگتىڭ، يدەيالار ماركەتينگىنىڭ قانشالىق ماڭىزدى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەمىز.

ەندى وسى يدەيالار ماركەتينگىنە كەلەيىك. ەكونوميكادا پروموۋشەن (اعىلشىنشا promotion - وتكىزۋ، ىلگەرىلەتۋ، جىلجىتۋ) دەگەن ۇعىم بار.

كەز كەلگەن وي-پىكىردىڭ تارالۋى، بۇيىم مەن تاۋاردىڭ قولدان-قولعا ءوتۋى ءۇشىن ونى جاقسىلاپ جارنامالاۋ كەرەك. بۇل تىلگە تيەك ەتىلىپ وتىرعان جوعارىداعى ماقالعا تىكەلەي قاتىستى. ايتالىق، «اتا اتىمەن وتەتىن ءسوز» قوعامدىق- الەۋمەتتىك ماركەتينگ اياسىنان تابىلاتىندىقتان ءارى كوپشىلىككە ۇسىنىلاتىن يدەيا بولعاندىقتان قايمانا جۇرتتىڭ «جاقسىسىسىنىڭ دا، جامانىنىڭ دا» كوڭىلىنەن شىعا ءبىلۋى شارت.

بيىلعى جىلدىڭ وسىنداي سوزىنە، ياعني يدەياسىنا جوشى ۇلىسىنىڭ 800 جىلدىعىن جاتقىزۋعا بولادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ جىل باسىندا «ەgemen Qazaqstan» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا «مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە جاتقانىن ايگىلەيتىن وسىناۋ ايتۋلى داتاعا قۇرمەت كورسەتۋ ەلىمىزدىڭ جالپىۇلتتىق بىرەگەيلىگىن نىعايتا تۇسۋگە زور سەپتىگىن تيگىزەدى» دەپ اتاپ ءوتتى.

ال بۇدان بەس جىلداي بۇرىن، 2019 -جىلى ۇلىتاۋدا بولعاندا « ۇلىتاۋ توپىراعى - الىپ تۇلعالاردىڭ رۋحى توعىسقان جەر. حالىق بۇل جەرگە جوشى حان، الاشا حان، دومباۋىل كەسەنەلەرىن، حان ورداسى مەن اۋليەتاۋداي كيەلى ورىنداردى كورۋ ءۇشىن كەلەدى.

«ازيانىڭ ارىستانى» اتانعان اتاقتى اقساق تەمىر دە وسى وڭىرگە ات شالدىرعان. ۇلىتاۋ اڭىزدارىندا ۇلتتىڭ ۇيىسۋى، جۇرتتىڭ جۇمىلۋى ايقىن كورىنىس تاپقان. ال ۇلى حاننىڭ ۇلكەن ۇلى - جوشىنىڭ مازارى قازاق جەرىندە تۇرعانىن بۇگىندە ەلىمىزدەگى جانە شەتەلدەگى جۇرتشىلىقتىڭ كوبى بىلە بەرمەيدى. اتا-بابالاردىڭ اماناتىنا ادال بولۋ - بىزگە سىن» دەگەن ەدى.

ءسويتىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن «اتا-بابالاردىڭ اماناتى» ىسپەتتى وسىناۋ اسا ماڭىزدى تاريحي داتانىڭ «پروموۋشەنى» كلاسسيكالىق ماركەتينگ تالاپتارىنا ساي باستالىپ كەتتى. بۇل مىسالدى ستراتەگيالىق جوسپارلاۋدىڭ ۇلگىسى رەتىندە وقۋلىقتارعا ەنگىزۋگە دە بولادى. يدەيا- ۇسىنىس ءسويتىپ، ەل ساناسىنا اقپارات ارنالارى ارقىلى بىرتىندەپ سىڭىرىلە باستادى.

مۇنىمەن قاتار مەكتەپ باعدارلاماسىندا جوشى ۇلىسى تۋرالى ايتىلىپ، كەسەنەسىنىڭ كورىنىسى بەرىلگەنى، وسى ماعلۇماتتىڭ ۇستاز الدىن كورگەن قايمانا قازاقتىڭ جادىندا ساقتالعانى اقپاراتتىق- ناسيحاتتىق جۇمىستى جەڭىلدەتە تۇسكەندەي. ءسويتىپ، «اتانى دا الاسارتپاۋدىڭ، ماتانى دا توزدىرماۋدىڭ» (ولجاس اعامىزشا ايتساق) ءتاسىلى تابىلعان سياقتى.

مەملەكەت باسشىسى باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتىندا «جىلدار بويى قوردالانعان الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق پروبلەمالاردىڭ، جالپى توقىراۋدىڭ بيلىك پەن قوعامدى ازدىرىپ- توزدىرۋىنىڭ» سەبەپتەرىنە توقتالىپ، الدا تۇرعان مىندەتتەردى سارالاپ ءوتتى. ماسەلەن، ەسكى قازاقستان تۇسىندا جالپى جاميعاتقا ارنالىپ، ورتاعا تاستالعان ۇراندار مەن ۇندەۋلەردەن كەندە بولعان جوقپىز. «جەمقورلىققا جول جابىق!»، بولماسا «ءوندىرىستى ورگە سۇيرەيىك!» سىندى جالىندى جولداۋلارعا جۇرتشىلىق اۋەلدە ەلەڭ ەتكەنىمەن، ءسوز بەن ءىستىڭ باسى بىرىكپەگەن سوڭ كوڭىلدەرى ءپاس تارتىپ، سۋي باستايتىن.

ال ەندىگى باستامالاردىڭ ءجونى بولەك. پرەزيدەنت بۇدان ءبىر جىل بۇرىن تۇركىستاندا بولعان ۇلتتىق قۇرىلتايدا «جاڭارۋ جولىنداعى ەلىمىزدىڭ قۇندىلىقتارىن ورنىقتىرۋ ءۇشىن ساياسي- ەكونوميكالىق رەفورما جاساۋ جەتكىلىكسىز» دەپ اتاپ ءوتتى. بۇل ءۇشىن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. «ەڭ باستىسى، ءار ازاماتتىڭ سانا-سەزىمى جاڭعىرۋى قاجەت. حالقىمىزدىڭ دۇنيەتانىمى جانە ومىرلىك ۇستانىمدارى وزگەرۋگە ءتيىس. ايتپەسە، باسقا رەفورمانىڭ ءبارى بەكەر».

بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى «اقپارات ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ» قاجەتتىگىنە توقتالعان ەدى. عىلىمي جانە پەداگوگيكالىق، پراكتيكالىق شىعارماشىلىق قىزمەتىم اقپاراتتىق مەنەدجمەنت پەن ماركەتينگكە قاتىستى بولعاندىقتان پىكىر بىلدىرە كەتكەندى ءجون ساناپ وتىرمىن. مەنىڭشە، قوعامدىق- الەۋمەتتىك كوزقاراستاردىڭ جانە ەكونوميكالىق باعدارلامالاردىڭ ءمان-ماڭىزىن جۇرتشىلىققا جەتكىزۋ ءۇشىن اقپاراتتىق ساياسات بويىنشا تەندەرلەر وتكىزىپ، توقساندىق بولماسا جىلدىق مەديا جوسپار جاساپ، ساقالدى سيپاپ وتىرۋعا بولمايدى.

اۋديتوريانى زەرتتەپ، تانىمدىق- ناسيحاتتىق جۇمىستى، ەكونوميكالىق رەفورمالارعا كورسەتىلەتىن اقپاراتتىق قولداۋدى حالىقتىڭ كاسىپتىك، ۇلتتىق سيپاتى مەن جاس ەرەكشەلىگىنە، ءبىلىم-بىلىگىنە ورايلاستىرا جۇرگىزگەن ءجون. ورتالىق جانە جەرگىلىكتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا جانە مينيسترلىكتەر مەن اكىمدىكتەردىڭ، باسقا دا مەكەمەلەردىڭ باسپا ءسوز قىزمەتتەرىنە ءجون كورسەتىپ، جوبا سىلتەۋ بارىسىندا پرەزيدەنتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى مەن مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى وسى ۇدەدەن شىعىپ كەلە جاتقانىنا كۇمان جوق.

شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزبەن مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستار ءبىر جاعىنان سىرتقى ساياسي قارىم- قاتىناستار اياسىنان تابىلاتىندىقتان، الماتى قالاسىنداعى «قازاقستان ديپلوماتتارى بىرلەستىگى» ايماقتىق قوعامدىق قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى رەتىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ سۇحباتىنا وزەكتەس ويلارىمدى دا مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ورتاعا سالعىم كەلەدى. جوشى ۇلىسىنىڭ قۇرىلعانىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ ۇستانىمى تاريحىمىزدىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتىپ قانا قويماي، قازىرگى تاڭداعى الەمدىك گەوساياسي جانە وركەنيەتتىك ورىستە يەلەنەر ورنىمىزعا جاڭاشا كوزقاراس قالىپتاستىرۋدى تالاپ ەتەتىنى اقيقات.

ۇلىق ۇلىستان باستاۋ الاتىن ءتول مەملەكەتتىگىمىزدىڭ كەرەگەسى شىعىس ەۋروپا وڭىرىندە دە كەرىلگەنىن عالىمدارىمىزدىڭ سوڭعى زەرتتەۋلەرى دالەلدەپ وتىر. بۇل تۇجىرىم قازىرگى پولشا رەسپۋبليكاسى، بۇرىنعى رەچ پوسپوليتاياعا دا تىكەلەي قاتىستى. ۇلىس اسكەرلەرىنىڭ الدىڭعى شەپتەرىندە مايدانداسقان قازىرگى قازاق رۋ-تايپالارىنىڭ جاۋىنگەر ساربازدارىنىڭ ات تۇياعى جەتىپ، ورنىققان جەرلەرىندە، اتاپ ايتقاندا پولشادا تۇراقتاپ قالعاندارى، جاعالتاي دەپ اتالاتىن حاندىق قۇرعاندارى پولياك- ليتۆان تاريحىنان ءمالىم.

بۇگىندە پولياك ۇيسىندەرىنىڭ، جالايىرلارى مەن ارعىندارىنىڭ، نايماندارى مەن قوڭىراتتارىنىڭ ۇرپاقتارى ادەبيەت پەن عىلىمنىڭ، سپورتتىڭ، ساياسات پەن اسكەري ءىستىڭ الەمگە ايگىلى، تانىمال تۇلعالارى سانالادى. سونداي-اق پولشا ارحيۆتەرىندە جوشى ۇلىسىنىڭ ەۋروپا مەملەكەتتەرىمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناسىنا قاتىستى تۇرەن تۇسپەگەن، ءوز زەرتتەۋشىسىن توسىپ وتىرعان قۇجاتتارى جەتكىلىكتى. ال ماجارستانداعى قىپشاقتاردىڭ وتكەن عاسىردىڭ باسىنا دەيىن ءتىلدى ۇمىتپاعانىن ساياحاتشى ءالىبي جانگەلديننىڭ جازعانى بار (كەيبىر جەرلەردە، ماسەلەن رۋمىنيادا، ءالى دە ساقتالعان). تورعاي وڭىرىندەگى ماديارلار مەن ماجار قىپشاقتارى اراسىندا بۇگىندە بەرىك بايلانىس ورناعان.

پرەزيدەنتىمىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان مىندەتى وتكەنگە جانە بۇگىنگى بولمىسقا وزگەشە، تىڭ كوزقاراسپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى، ەۋروپاداعى جانە باسقا وڭىرلەردەگى ءتۇبى ءبىر تۋىستارىمىزدىڭ قونىس اۋدارۋ جانە ورنىعۋ تاريحىن وي ەلەگىنەن وتكىزۋگە ۇندەيدى، تۇبەگەيلى ەتنوساياسي، ەتنوگەنەتيكالىق تۇرعىداعى ىزدەنىستەرگە مۇرىندىق بولۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتەدى. وسى ورايدا اتالعان ماسەلە جىل سايىن وتكىزىلىپ كەلە جاتقان ەۋروپا قازاقتارىنىڭ بيىلعى قۇرىلتايىنىڭ كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلىپ، وتىرىستارى تىلگە تيەك ەتىلگەن تاقىرىپقا ارنالىپ جاتسا، قۇبا- قۇپ بولار ەدى.

جەتپىسباي بەكبولات ۇلى،

ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى، پروفەسسور

«ەگەمەن قازاقستان»