جەر بەتىندە 7500 دەن استام باقا ءتۇرى بار ەكەنىن بىلەسىز بە؟
استانا. قازاقپارات - باقا - كوپشىلىككە تانىس، ءبىراق شىن مانىندە تولىق زەرتتەلىپ بىتپەگەن تىرشىلىك يەسى. عالىمداردىڭ قازىرگى دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جەر بەتىندە 7500 دەن استام باقا ءتۇرى بار. الايدا بۇل سوڭعى سان ەمەس. جىل سايىن الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە، اسىرەسە ادام اياعى سيرەك باساتىن تروپيكالىق ورمانداردا جاڭا باقا تۇرلەرى انىقتالىپ جاتىر. كەيبىر جىلدارى عىلىمعا 100 دەن استام جاڭا ءتۇر قوسىلادى.
باقالار ەڭ كوپ تارالعان ايماقتار - امازونكا ويپاتى، ورتالىق امەريكا، افريكانىڭ ىلعالدى ورماندارى جانە وڭتۇستىك- شىعىس ازيا. بۇل وڭىرلەردىڭ كليماتى جىلى ءارى ىلعالدى بولعاندىقتان، باقالارعا وتە قولايلى. ال قوڭىرجاي بەلدەۋدە، سونىڭ ىشىندە قازاقستان اۋماعىندا باقا تۇرلەرى ازداۋ بولعانىمەن، ولار تابيعي تەپە-تەڭدىكتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
ولشەمى جاعىنان باقالار ءبىر-بىرىنەن جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىقتا. الەمدەگى ەڭ كىشكەنتاي باقالاردىڭ ۇزىندىعى 7-10 ميلليمەتردەن اسپايدى، ولار ساۋساقتىڭ ۇشىنا دا ارەڭ سىيىپ كەتەدى. ال ەڭ ءىرى ءتۇرى - افريكادا كەزدەسەتىن گولياف باقاسى، ونىڭ سالماعى 3 كيلوگرامعا دەيىن، ۇزىندىعى 30 سانتيمەتردەن اسادى. ءبىرى اعاش باسىندا ءومىر سۇرسە، ەندى ءبىرى سۋدا، باتپاقتا نەمەسە ءتىپتى تاۋلى ايماقتاردا تىرشىلىك ەتەدى.
باقالاردىڭ تاعى ءبىر تاڭعالارلىق قاسيەتى - تۇستەرىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى. جاسىل، قوڭىر تۇستەردەن بولەك، قىزىل، كوك، سارى، ءتىپتى نەون تۇستەس باقالار بار. كەيبىرىنىڭ اشىق ءتۇسى - جاۋلارعا «مەن ۋلىمىن» دەگەن ەسكەرتۋ بەلگىسى. مۇنداي باقالاردىڭ تەرىسىنەن بولىنەتىن زاتتار ۋلى بولۋى مۇمكىن، ال كەيبىر حالىقتار ونى مەديتسينادا زەرتتەپ جاتىر.
عالىمدار ءۇشىن باقالار وتە ماڭىزدى. سەبەبى ولار تابيعي ينديكاتور سانالادى. ەگەر بەلگىلى ءبىر ايماقتا باقالار ازايسا نەمەسە مۇلدە جوعالسا، بۇل - سۋ مەن اۋانىڭ لاستانعانىنىڭ، ەكوجۇيەنىڭ بۇزىلعانىنىڭ ناقتى بەلگىسى. سوندىقتان ەكولوگتار الدىمەن باقالاردىڭ جاعدايىنا نازار اۋدارادى.
الايدا سوڭعى ونجىلدىقتاردا الاڭداتارلىق ءۇردىس بايقالادى. كليماتتىڭ وزگەرۋى، ورمانداردىڭ جويىلۋى، سۋ كوزدەرىنىڭ لاستانۋى جانە قاۋىپتى ساڭىراۋقۇلاق اۋرۋلارى سالدارىنان باقا تۇرلەرىنىڭ شامامەن 40 پايىزى جويىلىپ كەتۋ قاۋپىندە تۇر. كەيبىر تۇرلەر سوڭعى رەت ونداعان جىل بۇرىن عانا تىركەلگەن.
سوعان قاراماستان، باقالار ادامزات ءۇشىن تەك قاۋىپ دابىلى ەمەس، پايداسى مول جاراتىلىس. ولار زيانكەس جاندىكتەردى جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كومەكتەسەدى، عىلىمي زەرتتەۋلەرگە جول اشادى جانە تابيعاتتىڭ كۇردەلى جۇيەسىنىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ قالا بەرەدى.
باقا - قاراپايىم كورىنگەنىمەن، وتە كۇردەلى ءارى ماڭىزدى تىرشىلىك يەسى. الەمدە ولاردىڭ مىڭداعان ءتۇرى بار، ال ءبىز بىلمەيتىن، ءالى اشىلماعان باقالار سانى ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن. تابيعاتتى قورعاۋ - سول بەلگىسىز تۇرلەردى ساقتاپ قالۋدىڭ جالعىز جولى.