جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان اقتوبەلىكتەر 35 جىلدان كەيىن قوعامدىق ۇيىم قۇردى - جانار ومار
جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ كۋاگەرى، اقتوبە ورتا مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى جانار ومار ءوز زامانداستارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، «جەلتوقسان الاۋى» قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇردى.
قازىر وعان 160 ادام مۇشە. ارادا 35 جىل وتكەندە قۇرىلعان قوعامدىق بىرلەستىك ۇسىنىسىمەن كىتاپ شىعارىلىپ، اقتوبە قالاسىندا كوشەگە جەلتوقسان باتىرلارى اتاۋى بەرىلدى. ەندى مونۋمەنت ورناتىپ، سكۆەر سالۋ جوسپاردا بار، دەپ حابارلايدى Kazinform.
- جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان ادامدار ءوزىن ايشىقتاپ كورسەتىپ، وتكەن كۇندى كوپ ەسكە الا بەرمەيدى. ال ءسىز اقتوبەلىكتەردىڭ باسىن قوسىپ، قوعامدىق بىرلەستىك قۇردىڭىز. ءبىر ورتاعا جيۋعا نە تۇرتكى بولدى؟
- بۇل ۇنەمى ويدا جۇرگەن ءىس ەدى. جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى ايتىلىپ، ءبىر كەزدەرى ءبارى باسەڭدەپ قالدى. «دالادا قالدىق- اۋ» دەگەن كۇدىك تە بولعانىن جاسىرمايمىن. كەيىن الماتىلىقتار «ءبىزدىڭ ۇيىمعا قوسىلاسىز با؟» دەپ ۇسىنىس ايتتى. ءبىراق بۇل كوڭىلگە قونبادى. مەنىڭ جولداسىم سول كەزدە ۆەتەريناريا ينستيتۋتىندا وقىعان.
دوستارى «اقتوبەدە جوق پا؟» دەپ سۇراپ، تاڭقالعان. سول بىزگە تۇركى بولدى. العاشىندا قيىندىقتار كەزىكتى. الدىمەن «جەلتوقسان» دەگەن چاتتى اشىپ، تانىستارىمىزدى قوسا باستادىق. ءسويتىپ 60 ادام جينالدىق. قازىر 160-قا جەتتى. زاڭدى تۇردە تىركەۋ ءۇشىن اقتوبە وبلىستىق ادىلەت دەپارتامەنتىنە بارىپ، قۇجاتتارىمدى دايىندادىم. جارعىسى جازىلىپ، قوعامدىق بىرلەستىك اتى ويلاستىرىلدى. «جەلتوقسان الاۋىنا» توقتالىپ، قابىلداندى. بارلىعى 10 قۇرىلتايشى بار. وڭاي بولمادى قۇجات تىركەۋ. وبلىستىق ادىلەت دەپارتامەنتى مەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنىڭ اراسىن جول قىلىپ ءجۇردىم. قوعامدىق ۇيىم 2021 -جىلى 6-قىركۇيەكتە تىركەلدى.
- جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان اقتوبەلىكتەردىڭ باسى بىرىككەن سوڭ قانداي جۇمىس اتقارىلدى؟
- ءارقايسىسىنا حابارلاسىپ، ءومىربايانى جيناقتالدى. سونىمەن بىرگە جەلتوقسان وقيعاسىنان ەستەلىكتەرى جازىلدى. قوعامدىق ۇيىم تۋرالى اقتوبە وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنا حابار بەرىلدى. «جەلتوقسان الاۋى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اۋداندارداعى وكىلى دە سايلاندى. قازىر مۇعالجار، ىرعىز، ويىل، شالقار، مارتوك اۋداندارىندا جاۋاپتى ادامدارىمىز بار. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - جان- جاقتا تارىداي شاشىلىپ جۇرگەن جەلتوقسانشىلاردى جيناپ، مالىمەت الۋ. ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ءبىلىپ، ونى بيلىككە جەتكىزۋدى كوزدەيمىز. ال باستىسى - جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ.
- تالداۋ جاسالدى ما؟
- جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقانداردىڭ كوبى سول كەزدە ستۋدەنت بولدى. ولاردىڭ باسىم بولىگى قازىر ءوزى ءبىلىم العان ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ال وقۋدان شىعىپ قالعانى، قۋدالانعانى وزگە وقۋعا ءتۇسىپ، وزگە جولدى تاڭداعان. قاتتى سوققى الىپ، مۇگەدەك بولىپ قالعانى دا ارامىزدان تابىلادى.
- «جەلتوقسان الاۋى» قوعامدىق بىرلەستىگى بىرنەشە ۇسىنىس ايتتى. ورىندالىپ جاتىر ما؟
- بىلتىر وبلىس اكىمىمەن كەزدەستىك. كوپتەگەن ۇسىنىس ايتىلدى. بۇل وڭىردەگى ءبىرىنشى رەسمي كەزدەسۋ بولدى. بىرىنشىدەن، جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان ادامداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ايتىلدى. «تاعزىم» اتتى كىتابىن شىعارعىمىز كەلدى. وندا اقتوبەلىكتەردىڭ ءومىربايانى مەن باستان وتكەرگەن وقيعاسى جيناقتالدى. ۇسىنىسىمىز بويىنشا كوشەلەردىڭ بىرىنە جەلتوقسان باتىرلارى اتاۋى بەرىلدى. ەندى سول اۋماققا مونۋمەنت ورناتىپ، سكۆەر سالۋدى كوزدەپ وتىرمىز. سونىمەن بىرگە ترياتلون ساياباعىنا شىرشا ەكتىك. سونى 86 تۇپكە جەتكىزەمىز.
- ارادا 35 جىل وتكەندە باس بىرىكتىردىڭىز. كوپ ۋاقىت ەمەس پە؟
- 35 جىل كوپ ۋاقىت. ءبىراق ءبىز ۇزاق جىل بويى قورقىنىشپەن ءومىر سۇردىك.
- 1986-جىلى نە كوردىڭىز؟ ءوز ءومىر جولىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز...
- ول كۇنى ءبىز ساباققا باردىق. مەن اباي اتىنداعى ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتا وقىدىم. 1986-جىلى ەكىنشى كۋرس ستۋدەنتى ەدىم. ورىس ءتىلى ساباعى بولدى. «قونايەۆتى ورنىنان الىپ تاستاپ، رەسەيدىڭ الىس جەرىنەن كولبيندى اكەلىپتى» دەگەندە، «بۇل قالاي؟» دەگەن ويعا قالدىق. وقىتۋشى كىرىپ كەلىپ، «داۋرىقپاڭدار» دەپ باسىپ تاستادى. ول كەزدە تەلەفون جوق، ەشكىممەن حابارلاسا المايسىڭ. ساباقتان شىققان سوڭ جاتاقحاناعا كەلدىك. ساباق وقىپ، ۇيىقتار كەزدە تەرەزەمىزدىڭ تۇبىنەن ەكى جىگىت كۇڭىرەنىپ، «اۋ، قازاق ەمەسسىڭدەر ما؟ نە ىستەپ جاتسىڭدار؟» دەپ ايتتى. جۇرەگىڭدى ەزىپ جىبەردى داۋىس. قىزدار جينالدى، جاتاقحانانىڭ ءبىرىنشى قاباتىنا تۇستىك. ول جەردە دەكانىمىز وتىر. ەشكىمدى شىعارمادى، كىرگىزبەدى. كەرى قايتىپ، بولمەگە ورالدىق. جىگىتتەر ەكىنشى قاباتتىڭ تەرەزەسىنەن سەكىرۋگە ۇسىنىس تاستاپ، ءبارىمىز دالاعا شىقتىق.
ءبىراز ادام جينالىپ، الاڭعا جاياۋ باردىق. «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىن ورىنداپ جۇردىك. ويىمىزدا ەش جاماندىق بولمادى. تەك الاڭعا جينالىپ، قارسىلىعىمىزدى ءبىلدىرۋدى كوزدەدىك. الاڭعا جەتكەندە ادامنىڭ كوپ ەكەنىن كوردىك. وتە سۋىق بولدى، اياز كۇشەيدى. توڭعان كەزدە ادامدار باۋىرمال بولادى ەكەن. جىگىتتەر الاڭعا اعاش جاعىپ، جىلىنۋعا مۇمكىندىك جاسادى. وزدەرى ءبىزدى قورشاپ، قورعاپ تۇردى. كوپ ادام شىعىپ، «تاراڭدار، بۇزىق بولماڭدار» دەپ ايتتى. وعان قارسىلىق ءبىلدىرىپ، قار لاقتىردى جاستار. سوسىن قونايەۆتىڭ شىعىپ، ءوزى ايتقانىن تالاپ ەتتى كوبى. «ءار ەلدىڭ باسشىسى ءوز جەرىنەن بولسىن» دەگەن قاناتتى ءسوز جازىلعان پلاكاتتار كوتەرىلدى. «باسقا ەمەس، ءوز ەلىمىزدىڭ ادامى بولسىن» دەگەن تالاپ ورىندالماعان سوڭ كۇشپەن باستى. ءورت ءسوندىرۋ كولىكتەرى بولدى. ءبىر بايقاعانىم، ءبىر توپ تاراسا، ەكىنشى توپ الماسادى الاڭدا.
- كەيىن جاعداي قالاي بولدى؟
- كەيىن ءبىزدى وقۋ عيماراتىنا اۆتوبۋسپەن اپارىپ، اكەلدى. پوليتسيا كۇزەتىمەن جۇردىك. ءبىر بايقاعانىم، ۇلكەن پروجەكتور بولدى. ءبىز «تەلەۆيزورعا ءتۇسىرىپ جاتىر» دەپ سول جارىققا قاراي ۇمتىلاتىنبىز. ول ۆيدەو ەمەس، فوتو ەكەن. كەيىن سول بويىنشا ىزدەدى. ارحيۆتەردى قاراپ، تاپسام دەيمىن. قورىققاننان سول كۇنى كيگەن كيىمدەرىمىزدى تىعىپ تاستادىق. 3-4 كۇننەن سوڭ ءتۇرلى اڭگىمە تارادى. ۇستالعاندار مەن قاماۋعا الىنعاندار بەلگىلى بولا باستادى. اپا-جەزدەمدى ۋايىمداپ، جانىمىزداعى جاتاقحاناعا باردىق. ولار امان-ەسەن ەكەن، تەك الاڭعا شىقپاي، قۋىس-قۋىسپەن كەرى قايتۋدى ەسكەرتتى. ءبىز جاسپىز، الاڭعا قاراي بەت الدىق. قولىندا قارۋى بار اسكەري ادامدار ءجۇردى. ولار قۋدى، ءبىز قاشىپ قۇتىلدىق. قۇلاعاندارىن ۇستاپ، كولىككە تيەپ الىپ كەتتى. ءبىر اپتادان سوڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنەن كەلىپ، سۇراق قويدى. ءبىر-بىرىمىزگە قاراۋعا رۇقسات بەرمەي، جاۋاپ الدى. وقۋدان شىعامىز دەپ قورقىپ جۇرگەندە ولار ورالمادى. قازىر «اقتالعاندار» دەگەن ءبىر توپ بار. ال وزگەسى ەسەپكە الىنبايدى. سوندىقتان بارىمىزگە بىردەي «جەلتوقسان ارداگەرى» ستاتۋسىن بەرسە دەيمىز.
- جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ كۋاگەرلەرىمەن كەزدەسۋ وتەدى، كوپ اڭگىمە ايتىلادى. وقۋشىلاردى نەمەسە ستۋدەنتتەردى نە قىزىقتىرادى؟
- كوپ ەل ءبىزدى قۇرمەتتەيدى. سەبەبى، سول ۋاقىتتا قازاق جاستارى بىرىگىپ، قارسىلىق ءبىلدىردى، ناتيجەسىندە ولار دا تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. تاۋەلسىزدىك العان سوڭ انا ءتىلىمىز قايتا ورالدى. ەلتاڭبامىز، تۋىمىز، ءانۇرانىمىز بار. ءتول تەڭگەمىز اينالىمعا ەندى. قازىر كەيبىر بالالار ۇزىلىستە ورىسشا سويلەيدى. ولارعا ەسكەرتۋ جاساپ، انا ءتىلىمىزدى قورعاۋدىڭ ماڭىزىن تۇسىندىرەمىن. پاتريوت دەگەنىمىز - ەلىڭدى، جەرىڭدى ءسۇيۋ. ءبارى وتباسىنان، مەكتەپتەن باستالادى. وسى جەردىڭ ءاربىر قۇرالىن ۇقىپتى ۇستاپ، جاقسى كورسەڭ ءبارى ومىرلىك داعدىعا اينالادى. تابيعاتتى ايالاپ، جان-جاعىنا قامقور بولۋ كەرەك. ۇنەمى تاۋەلسىزدىكتى باعالاۋعا ۇندەيمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اۆتور
التىناي ساعىندىقوۆا