جازۋشىنىڭ جۇرەك ءۇنى

استانا. قازاقپارات - .. .1971 -جىلدىڭ 26-ناۋرىزى. اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا «قازاق ك س ر- ءنىڭ 50 جىلدىعىنا» ارنالعان اقىندار جىر كەشى بولماق. ي. ۆ. ستاليننىڭ قاندى «كۋلتىنەن» ارىلىپ، «كۋلت ادەبيەتكە عانا جاراسادى» (يا. سمەلياكوۆ) دەپ جۇرگەن كەزىمىز.

الگى اتاۋلى اقىندار كەشىنىڭ داڭقى ءاپ-ساتتە الماتىنى كەزىپ كەتتى. ساباقتان شىعىپ جۇگىرە باسىپ، ەنتىگىپ جەتتىك. كەشىگىپ قالىپپىز. بۇگىنگى تولە بي كوشەسىندەگى عيماراتتىڭ بەس ءجۇز كىسىلىك زالىندا ينە شانشار ورىن جوق. تۇمسىق باتپايدى. تىكەمىزدەن تىك تۇرا قالدىق. جيىرما شاقتى اقىن- جازۋشى، ءسابيت مۇقانوۆ باستاپ قازداي ءتىزىلىپ كەلىپ «پرەزيديۋمعا» جايعاستى. سۇڭعاق جىگىت، پروفەسسور سەرىك قيرابايەۆ ءوزىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن ۇنىمەن كەشتى اشىپ، ءسوزدى ءسابيت مۇقانوۆقا بەردى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ داڭقى بار دا ءوزى جوق. ال ءسابيت مۇقانوۆتىڭ داڭقى اسپانداپ قالىقتاپ تۇرعان شاعى. «اققان جۇلدىز» ۇزىندىلەرى «جۇلدىز» جۋرنالىندا جاريالانىپ جاتىر. مەن، مەن عانا ەمەس، ءيىن تىرەسىپ، تەڭسەلىپ، تەبىرەنىپ تۇرعان 700 كىسىنىڭ دەنى وسىناۋ كەشكە ءسابيت مۇقانوۆ قاتىسادى ەكەن دەگەن داقپىرتتىڭ قۇلىنا اينالىپ كەلگەنبىز. سابەڭنىڭ بەدەلى سۇمدىق ەدى.

ءسابيت مۇقانوۆ ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا وكپەلەپ سويلەدى.

«ءسابيتتىڭ جازعاندارى 50 توم بولاتىن، - دەدى ءوزىنىڭ قارلىعىڭقى، جارىقشاق داۋىسىمەن. - سونى باستىرۋعا قازاقستان، ءتىپتى ك س ر و قاعاز تاپپاي قينالىپ وتىرعان سوڭ قايتەرسىڭ؟ سودان دا كولەمدى رومان جازعاندى دوعارىپ، «ءتورتتاعان» اتاپ رۋبايلار جازىپ ءجۇرمىن. رۋباي دەگەنىڭنىڭ ءوزى ۇلعايعان جاسقا جاقسى ما دەيمىن. كۇشەنىپ جاتپايسىڭ. ومىردەن كورگەن- بىلگەنىڭدى، كوڭىلىڭە تۇيگەنىڭدى فيلوسوفياعا اينالدىرساڭ، جەتىپ جاتىر. مەن سول سۋ جاڭا رۋبايلارىمنان وقيمىن».

اقىننىڭ وقىعانى رۋباي ما، جوق پا، كىم ءبىلسىن. قازاقى بولمىستى، تارتىمدى ءتورتتاعاندار زالدى باۋرادى. كەزەك عالي ورمانوۆقا كەلدى. جاي باسىپ زورعا شىققان اقىن مىنبەردەن جورعا ولەڭدەرىن وقىدى. ونىڭ ءوزىن «قالامىمنان شىققانىمەن، قالتامنان شىقپاي جۇرگەن ولەڭدەرىمنەن وقيمىن» دەپ باستادى. دەمەك قايتا- قايتا قاراعىشتاپ، قىرلاپ، سىرلاپ وڭدەپ جۇرگەنى. قاسىم توعىزاقوۆ «ۆوەنكومات» اتالاتىن ولەڭىن وقىدى. ءسوز كەزەگى كەلگەن مۇحامەدجان قاراتايەۆ قازاق پوەزياسى تۋرالى سويلەدى. كەش جالعاسىپ جاتتى. اقىندار كەزەك- كەزەگىمەن ولەڭ وقيدى. ءبىز ىنتىعا تىڭدايمىز. اياعىنا تامان جاس اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ: «مىنا ولەڭدى مۇحامەدجان قاراتايەۆ اعاما ارناپ وقىعىم كەلىپ ەدى. ول كىسى كەتىپ قالدى. ەندى ارناماي وقيمىن»، دەپ الىپ، «سىباعام قايدا؟» اتالاتىن ولەڭىن وقىدى. «قاراماي قارتتىعىڭا، شالدىعىڭا.. .» . ءيىن تىرەسكەن زال تۇڭلىكتى جەلپىلدەتە قول سوقتى. مۇقاعالي جاپ-جاس. جاستاردىڭ كۋلتىنە اينالىپ كەلە جاتقان جاس پەرى. سۇيىكتى اقىنىمىز!

ولەڭ وقيتىن اقىندار سايابىرسي باستاعاندا تومەنگى قاباتقا جۇگىرە جونەلدىك. وندا كىتاپ جارمەڭكەسى ۇيىمداستىرىلعان. كىتاپ ساتىپ الىپ، قالامگەرلەرگە قولتاڭبا قويدىرىپ ۇلگەرۋىمىز كەرەك. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ءۇش تومدىق «ءومىر مەكتەبى». جۋان ءۇش كىتاپ. باعاسى دا ءبىراز. ءبىرىڭعاي ستيپەندياعا قارايتىن ستۋدەنتتىڭ قالتاسى تەسىك. ويلانىپ تۇرىپ «قازاقستان جازۋشىلارى» («جازۋشى»، 1969) اتالاتىن اشىق قىزىل جۋان كىتاپتى ساتىپ الدىم. ويتكەنى وندا قازاق جازۋشىلارىنىڭ ءومىربايانى ءار بەتكە بولەك بەرىلىپ، سۋرەتى باسىلعان. ءبىر ەمەس، بىرنەشە قالامگەردەن قولتاڭبا الۋعا قولايلى. عالي ورمانوۆ، قاسىم توعىزاقوۆ، مۇقاعالي ماقاتايەۆ، لەزگين اقىنى بايرام ساليموۆقا تىلەك جازدىرىپ الدىم. اپاي ءتوسىن ايقارا اشىپ تاستاپ، ەكىنشى قاباتتان ءبىرىنشى قاباتقا ءتۇسىپ كەلە جاتقان مۇقاعالي اعانىڭ الدىنان شىقتىم. ول دوسى انۋاربەك دۇيسەنبيەۆ ۇيىنەن بىلەدى مەنى. قولىمداعى كىتاپتى تىلەك ءۇشىن ۇسىنعىم كەلىپ، ءارى- بەرى پاراقتايمىن. كىتاپ ىشىندە مۇقاش اعا جوق. دەمەك ءالى ك س ر و جازۋشىلار وداعىنا مۇشە ەمەس. تۇتاس كىتاپتى ۇسىندىم. انىقتامالىقتىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ جوعىن اقىن بىلەدى، ارينە. ول كىتاپتى قولىنا الىپ تۇرىپ، ءبىرىنشى تىس- پاراعىن اۋدارىپ تاستاپ، مۇقابانىڭ ەكىنشى بەتىنە «قۇلبەك! ادام بولا ءبىل، ءتۇسىندىڭ بە؟ م. ماقاتايەۆ» ، دەپ قول تارتتى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءسابيت مۇقانوۆقا كەشىگىپپىن. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ الدىندا قولتاڭبا الۋعا كەزەككە تۇرعان جاستاردا، سابەڭشە ايتساق، قيساپ جوق. ۇزىن تىزبەك. ەگەر سابەڭنەن قولتاڭبا الماسام، بۇل كەشكە كەلۋىمدە ءمان جوق سەكىلدى، ۇزىن-سونار كەزەكتىڭ سوڭىنا تۇردىم.

اقىندار ءۇيدى- ۇيىنە تاراپ كەتتى. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى. كىرە بەرىس فويەدە ءسابيت مۇقانوۆ قانا قالدى. سابەڭە قارايلاپ ءبىر سىلىڭعىر قارا جىگىت ءجۇر. جازۋشىنى ۇيىنەن الىپ كەلگەن، ەندى اپارىپ سالۋعا جاۋاپتى ازامات سىندى. ءالى ءبىرسىپىرا جاس بارمىز ءتىزىلىپ تۇرعان. ءبىز دە قاي جەتىسىپ تۇر دەيسىز؟ قارىن اشقان، كوز بوزارعان.. . سابەڭ سۇيكەكتەتىپ تىلەك جازىپ بەرىپ وتىر. ءارى- بەرى سەلتەڭدەپ جۇرگەن سىلىڭعىر قارانىڭ شىدامى تاۋسىلدى، بىلەم تاعاتسىزدانىپ: «قايتايىق تا، سابە»، دەپ قالعانى.

ءبىزدىڭ زارەمىز ءزار تۇبىنە كەتتى. بەينە تىلەك ءسوزىن كۇتىپ تۇرعان الىپ جازۋشىمىز «شارشادىم، قاراقتارىم!» دەپ تۇرىپ كەتەردەي ءىشىمىز قىلپىلداپ قويا بەردى. ەتجەڭدى جازۋشى ءبىر ءسات كەزەكتى كىتابىنا تىلەگىن جازىپ ۇسىنىپ، الگى سىلىڭعىر قاراعا «جامان كوزىمەن» قارادى دا: «مىنا تۇرعان كوكورىم بالالار - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. مەنىڭ جاس وركەن ۇرپاعىم. ءسابيت اتىممەن، تۇيەدەي باسىممەن ۇرپاعىمنىڭ تىلەگىن اياقاستى ەتىپ، جەرگە قاراتىپ، اتتاپ كەتە بارۋىم كەرەك پە؟ - دەدى. سوسىن اجىرايا قاراعان قالپى. - ونان دا قاراپ تۇرماي تاكسي ۇستاپ اكەل قايتاتىن! ءوي، انتۇرعان!»

«قويدىم، سابە، قويدىم. مىنە، قازىر تاكسي ۇستاپ كەلەمىن.

«قارا شاڭىراق قاز پي- دەن،

اتتاندىق بىزدەر تاكسيمەن!»

دەپ تاكسيمەن اتتانىپ كەتەمىز» ، دەپ سىلىڭعىر قارا جىگىت ولەڭدەتىپ سىرتقا قاراي جۇگىرە جونەلدى (كەيىن بىلدىك، الگى قارا جىگىت نۇتفوللا شاكەنوۆ ەكەن - ق. ە )

جۇرەگىمىز ورنىنا ءتۇستى. ءتۇن جارىمى اۋا بىزگە دە كەزەك كەلدى.

«اتىڭ كىم، قاراعىم؟» - دەدى جارىقشاق داۋىس. اتانىڭ، اكەنىڭ ۇنىندەي سۇيكىمدى ەستىلدى. «قۇلبەك» ، دەدىم جالما-جان. ول جۋانتىق سالالى ساۋساقتارىمەن مىقتاپ ۇستاعان «شاريكتى» قالاممەن «قۇلبەككە. س. مۇقانوۆ » دەپ تىلەك ءسوزىن جازىپ، «قازاقستان جازۋشىلارى» كىتابىن وزىمە ۇسىندى. تىلەك ءسوزى - جۇرەك ءسوزى. باقىتتى ەدىم. راحمەت ايتىپ، تولقىپ باسىپ كەزەكتى كەلەسى وسپىرىمگە بەرىپ، بىلاي شىعىپ تۇردىم.

جازۋشىنى قىزىقتاي باقىلاپ قاراپ تۇرمىن. مىنە، تاعى ەكى- ءۇش بوزبالاعا قولتاڭبا سىيلادى. ءسويتتى دە، «بار ءمازىر، جوق جاي. وسىعان ريزا بولىڭدار، قاراقتارىم. وقۋشى بالالارسىڭدار (ستۋدەنت دەگەنى بولار - ق. ە. ) عوي. جاقسى وقىڭدار. وقىمىش بولىڭدار. زاماندارىڭ كەلەدى، ۇرپاقتارىم، باقىتتى بولىڭدار!» دەدى. دەدى دە اۋىر دەنەسىن اقىرىن تىكتەپ، تاياعىنا سۇيەنىپ باياۋ باسىپ شىعىپ بارا جاتتى.

.. .جاتاقحاناعا جاياۋ تارتىپ كەلەمىن. قولىمدا كىتاپ. قۇلاعىمدا جازۋشى ءۇنى كۇمبىرلەيدى. «ۇرپاعىمدى اتتاپ جۇرە بەرەيىن بە؟» دەگەن مەيىربان ءۇن، «زاماندارىڭ كەلەدى» دەگەن جۇمباق ءۇن...

قۇلبەك ەرگوبەك،

مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى

Egemen Qazaqstan