جازۋشى-ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىنا ارنالعان ولەڭدەر
الماتى. KAZINFORM - قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ەتنوگراف-عالىم، تاريحشى بولات بوپاي ۇلى بىرەر اي بۇرىن ومىردەن وتكەن بولاتىن.
بولات بوپاي ۇلى 1960-جىلى 1-قاڭتار كۇنى ق ح ر شينجاڭ ولكەسى، التاي ايماعىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءار جىلدارى قازاق راديوسىندا، قازاقستان تەلەارناسىندا رەداكتور، سەناريست قىزمەتىن اتقارعان. قازاق ەتنوگرافياسى تاقىرىبىندا كوپتەگەن كىتاپ جازعان. ق ر «مادەنيەت ۇزدىگى» ءتوس بەلگىسىنىڭ يەگەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى.
بولات بوپاي ۇلى 1960 -جىلى ق ح ر شينجاڭ ولكەسى، التاي ايماعى، كوكتوعاي اۋدانى، قۋەرتىس قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
بۇگىن ءبىز بەلگىلى ەتنوگراف-عالىم، جازۋشى بولات بوپاي ۇلىنا ارنالعان بىرنەشە اقىننىڭ جوقتاۋ ولەڭدەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
اجالدان بۇرىن كەتتىڭ، قايران دوسىم...
ويلاپ پا ەم قارالى ولەڭ جازامىن دەپ،
ايرىلىپ قاپىلىستا قالامىن دەپ.
اجالدان بۇرىن كەتتىڭ، قايران دوسىم،
ءجۇرۋشى ەڭ عوي التايعا بارامىن دەپ.
كەتتىڭ عوي ورالماسقا ارامىزدان،
تابىلمايسىڭ تاۋ-دالا، قالامىزدان.
كوركەم ءسوز، كوسەم ويدىڭ شەبەرى ەدىڭ،
اۋزىڭنان لاعىل شاشىپ، بال اعىزعان.
تاڭسىق ەمەس بىزدەرگە ءولۋ دەگەن،
دەسە دە قانداي اۋىر ءولىم دەگەن.
التايدىڭ كوشپە التىنى - بولاتجان-اۋ،
ءور رۋحىڭ اسپانعا ۇشتى كومىلمەگەن.
ءومىر ءسۇردىڭ ەلىم دەپ، قازاعىم دەپ،
ازاماتسىڭ قىرىڭ كوپ، عاجابىڭ كوپ!
قارايمىن الاتاۋدىڭ اسپانىنا،
وزىڭمەن ءبىر تىلدەسىپ قالام با دەپ.
قىرىق جىل سىرلاس بولعان قايران دوسىم،
ساعىنىش ساپ-سارى بوپ بارادى ۇدەپ....
سلامحات سەيتحامزا،
اقىن، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جازۋشىسى
***
بوكەڭ سولاي اتتاندى
(بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىنا)
و، جاراتقان، كەيدە اششى ءازىلىڭ،
ايدىڭ استى، جەردىڭ ءۇستى جايناپ تۇرسا بار اۋماق،
قاسىڭداعى دوسىڭ سىرىن توگىپ جاتسا الاۋلاپ،
بايقاۋسىزدان كوزىنە، تيە مە وسى شىنتاعىڭ،
قاراشىعى قانعا تۇنىپ تاناۋراپ،
بەيعام ءجۇزىن ۇيقى باسىپ ماناۋراپ،
«قوش!» دەي الماي كەتىپ بارا جاتادى عوي پەندەلەر،
جاڭا قازعان اقىمنىڭ ەرنەۋىنەن ارى اۋناپ؟!
ءبىر اعاشتى جەمىس بەرگەن شاعىندا،
جالىن ۇرسا قاپىرىق،
نە ءبىر توسىن داۋىل سوعىپ قۇلاتسا ەگەر،
كوز الدىڭدا جاپىرىپ،
تامسانعان جۇرت ءبۇيىر تىرەپ
دوڭگەلەنە قالار ما ەدى «اھ!» ۇرىپ؟
جاڭبىر ساباپ دەنەسىن،
نايزاعاي شايناپ ەلەسىن،
بارا جاتسا كوك جيەكتەن اسىرىپ،
كوكىرەككە وكىنىش شيماي سالماي ما،
قالاسىڭ قايتىپ جاسىرىپ؟!
و، ءومىر-اي،
ۇمىتتەر سۇيرەپ كەڭىستىككە كوتەرەر
سانسىراپ سانا شاشىلىپ،
ارماندار قالار القىمىنان اسىلىپ.
الپىس بەس جىل... جەمىس بەرگەن ءنان اعاش،
جەمىستەرى توگىلىپ،
نۇراپ قالدى انەكي،
كوكىرەكتە جاۋابى جوق سۇراق قالدى شوگىنىپ،
ۇرپاعى مەن جارى دا جىلاپ قالدى ەگىلىپ.
تەزدەتىڭدەر دەگەندەي،
ەسىگىنىڭ الدىندا تابىت تۇردى تەبىنىپ.
كىتاپتارى بار ەدى ءومىر بويى كوزدىڭ مايىن سارىققان،
سورەسىنەن ءبىر-اق قالدى سوگىلىپ.
بوكەڭ سولاي اتتاندى،
ەسىن جيماي ارتىندا، جۇرتى قالدى شەگىنىپ،
تۇرعانىن دا بىلمەيدى-اۋ، نە ءتۇسىنىپ، نە ءبىلىپ...
مىرزاعالي توقتاۋباي
اقىن، ادەبيەتتانۋشى
***
احاۋ، بوكە!
(بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىن ەستىگەندە)
وتىرىپ-اق قوناقتا،
كەتىپ قاپتى بوپاي ۇلى بولات تا…
الارىندا ارتىڭا ءبىر قاراتپاس
و، ءداريعا-اي!
ءومىر دەگەن سول-اق پا؟
كەشە عانا كوركەم سوزبەن زەردەلەپ،
سىر قالامىن مەن ءجايلى دە تەربەپ ەد.
تەلەفوندا ەسەندەسىپ قويعامىز
دەنساۋلىقتان ەشبىر كادىك بەرمەپ ەد…
تۇلا بويى تۇنىپ تۇرعان ءسوز ەدى،
شىققان بەلى الپىس بەستىڭ كەزەڭى.
ول، تۋعان جەر - ءور-التايدا كوكتوعاي
باستالاتىن ۇلى ەرتىستىڭ وزەنى.
ومىردەگى الۋان ءتۇستى بوياۋدان،
ۇلى ەرتىستەي تەرەڭ، تۇنىق وي العان.
قازاعىمنىڭ تاۋەلسىزدىك تاڭىمەن
زيالى ەدى رۋحى ەرتە ويانعان.
ۇلتتىق بولمىس، عۇرپىمىزدان شەرتكەن سىر -
كوكجيەگى كوز تالدىرار كوركەم جىر.
ەتنوگراف، كوركەم ءسوزدىڭ قايىعى
سەزىم ەدىڭ، تەڭىز ەدىڭ ءموپ-ءمولدىر.
كىم باسپايدى؟ ارمان اتتى قيانى،
توقىراماس ءۇمىت تولى قيالى…
الپىس - كەزەڭ،
اقىل - وزەن ازامات،
و، ءداريعا-اي!
كىم كومۋگە قيادى؟!
كۇتپەگەن كۇن، جيار ءومىر ارايىن،
كەلەرىنە قايراندامان قالاي مۇڭ.
قولدان كەلگەن قولداۋىڭدى ءبىلدىرىپ
ءبىر-ءبىرىڭدى ايالاي ءجۇر اعايىن!
احاۋ، بوكە!
ورىن سىيلاپ جانناتتان،
قابىلداسىن جۇماق كۇنى تاڭى اتقان!
ىڭگالاتىپ ءوزى اكەلگەن الەمنەن
ءوزى اكەتىپ بارا جاتىر جاراتقان…
ماقسۇتقان باركول-دالەي ۇلى 19.03.2025 ج.
***
قايران مەنىڭ قۇرداسىم!
(ەتنوگراف عالىم بولات بوپايدىڭ قازاسىن ەستىگەندە)
قايران مەنىڭ قالجىڭباس قۇرداسىم-اي،
تايپالۋشى ەڭ ءبىلىمنىڭ جورعاسىنداي.
رۋحاني الەمنىڭ تۋىن ۇستاپ،
شىراق بولار ءتۇن قاتقان جولداسىنا-اي!
قايران اشىق-جارقىنىم، اتتاسىم-اي،
داڭقىڭ ۇلى التىننان ات باسىنداي!
قازاق دەسەڭ زەردەلەپ قازىناسىن،
ىزدەنۋدەن ءبىر ساتكە جاتپاسىم-اي!
قادام تاستاپ الپىستىڭ ورتاسىنا،
ات بايلادىڭ عىلىمنىڭ ورداسىنا.
ءداستۇرلى اۋىل الەمدىك قۇرا دا الدىڭ،
جوعارىنىڭ يە بوپ قولداسىنا.
كوپ-اق ەدى الدىڭدا ارماندارىڭ،
ەلىڭ ءۇشىن از دا ەمەس بارعاندارىڭ.
قالاي قازاق بولۋدىڭ وقۋلىعى،
سانامىزعا مايەكتەي سالعاندارىڭ.
اتقانداي بوپ الدىنان جارىق تاڭدار،
كىتابىڭنان جول تابار تارىققاندار.
بولات دەگەن عالىمنىڭ مول ەڭبەگىن،
بولام دەسەڭ، بولدىرماي پارىقتاڭدار!
ورازاڭدى اق ءولىم تاڭداعانداي،
الىپ كەتتى ءسابيدى الداعانداي!
قايعى جۇتىپ ءبىز قالدىق، بارماق تىستەپ،
بۋىن قۇرىپ، تاياقتى قارماعانداي!
تەرەڭ قازعان بۇلاعىڭ سارقىلمايتىن،
سەن قۇبىلىس پەندەگە جارقىلدايتىن.
اق اتانىم كۇيسىزدەۋ سەن بوپ ءوتتىڭ،
ساپ التىننان باسقاسى ارتىلمايتىن!
بولات قۇرمانعاجى ۇلى اكەجان
19.03.2025 ج.
****
جان ەدىڭ زەرلى كىسە تۇيمەسىندەي
(بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىنا)
تاعدىر-اي،
تارعالاڭ كۇن تاعاسى جوق،
ساراڭنىڭ سارى التىنعا باعاسى جوق.
اعا ەكە، قايدا كەتتىڭ تىم اسىعىس،
ءجۇرۋشى ەڭ اسىل توننىڭ جاعاسى بوپ.
ءار ءسوزىڭ ءان مەن دۋمان كۇي كەشىندەي،
جان ەدىڭ زەرلى كىسە تۇيمەسىندەي.
ونەرىڭ ءورىس بولىپ شالقۋشى ەدى،
جاقسىنىڭ جايلاۋىنىڭ ىرگەسىندەي.
داريعا-اي،
كەتتى قايدا ەسىل كۇنىڭ؟!
تەربەيدى ءپاني عۇمىر بەسىگىن مۇڭ.
اسپاننىڭ جانا الماي تۇر شىراقتارى،
دالانىڭ تاڭى مۇنار، كەشى كۇلگىن.
حاس تۇلپار كىسىنەي مە، شۇرقىراي ما،
زارى ايان، زاپىران ءۇن جۇتىلدى ايعا.
اعا ەكە، قازىنالى قامبام ەدىڭ،
ياپىراي،
التىن ساندىق كىلتى قايدا؟!
تاڭبالاپ تاريح سىرىن سان اساۋعا،
تابۋشى ەد تالىمىڭنەن دالا ساۋعا.
اتتانىپ كەتكەنىڭ بە سامۇرىقپەن،
دوعارىپ كەرۋەنىڭدى الاتاۋعا.
ىزدەيمىز بۇلبۇل ما دەپ بۇتاقتاردان
ىزدەيمىز كونە جۇرتتان جىلاپ قالعان.
اعا ەكە، ولگەن جوقسىڭ،
ولمەيدى دەپ،
ىزدەيمىز التىن پاراق كىتاپتاردان...
ءجادي شاكەن ۇلى،
جازۋشى-تاريحشى
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
****
قارالى حابار جەتكەندە
(بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىنا)
قارالى حابار جەتكەندە،
كۇي كەشتىم بەل شوككەندەي.
سىلەيە تۇرىپ قالىپپىن،
جاي وعى سوعىپ وتكەندەي.
جاسقا تولىپ كوزدەرىم،
ەش نارسەنى سەزبەدىم،
جۇرەگىم سىزداپ اۋىرىپ،
قينالدى جانىم توزبەدىم.
ماقامداپ سويلەپ تۇراتىن،
ەلىڭدى نەگە جىلاتتىڭ؟
قاسقايىپ شىركىن ءجۇرۋشى ەڭ،
ەلىڭنىڭ جوقتاپ مۇراتىن.
شەشەنى ەدىڭ حالقىڭنىڭ،
كارى-جاس سەنىڭ جاقىنىڭ.
الالاماي ەش جاندى،
جەتۋشى ەد سەنىڭ اقىلىڭ.
سىرنايداي ءتىلى قازاقتىڭ،
وزا شاپقان بوزاتسىڭ.
مول مۇرا تاستاپ ارتىڭا،
شۇبار ءتىلدى ەلدەن تازارتتىڭ.
سالت-ءداستۇرىن قازاقتىڭ،
قالامىڭ قانداي جازاتىن؟
ساعىنىدى-اۋ، ەلىڭ ءوزىڭدى،
سەندەي ۇلىن ءسوزى التىن.
عالىم اتىن العانسىڭ،
سان توم كىتاپ جازعانسىڭ.
وزا شاۋىپ تالايدان،
كونبەگە بۇرىن بارعانسىڭ.
قۇنانباي بايجيەن ۇلى
***
قايران اعا...
(بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىنا)
بۇرقاسىن، امان قالىپ سان داۋىلدان،
اپاي ءتوس ازامات ەڭ ارمان قۋعان.
كەلىپ ەڭ دۇنيەگە ءور التايدىڭ،
شىر ەتىپ بيىگىندە قار جامىلعان.
جەلپىلدەپ جەلمەن بىرگە كەكىلدەرىڭ،
الدىمەن اتا جۇرتقا جەتىپ ەدىڭ.
ورتاڭنان ويىپ تۇرىپ ورىن الىپ،
جاقسىنىڭ، جاماننىڭ دا شەتىن كوردىڭ.
جان ەدىڭ ىزگىلىككە قۇمار جانىڭ،
اششى تەر، مول ەڭبەكتەن تۋار دارىن.
زەرتتەدىڭ ءبىر سالاسىن عالىم بولىپ،
كوك ايدىن عىلىم-تەڭىز ۇلى ارنانىڭ.
وزىڭدەي جۇك ارتىپ تەك قارا نارعا،
جولىقتىق ەسىل-ەگەي اعالارعا.
الپىس بەس ەر جاسى ەدى ازاماتتىڭ.
تاعدىرىڭ باسقا سالسا شارا بارما؟
ايتاتىن توپ ورتا دا سانالى ءسوز،
اعا ەدىڭ اشىق-جارقىن بالا مىنەز.
سەن جوقسىڭ قايران اعا كىمگە ايتامىن،
دەپ بۇگىن جۇرەكتەگى جارانى سەز.
كۇتىپ تۇر ءبىز بىلمەيمىز تاعدىر نەنى،
اجالدان دەسەم دە الىس سال ىرگەڭدى.
قاشان دا جالعان دۇنيە ال تالاپبەك،
ايلاندىر جوقتاۋىڭدى سابىرعا ەندى...
تالاپبەك ازانباي ۇلى
جەتىسۋ وبلىسى ەسكەلدى اۋدانى
***
ولگەن جوقسىڭ و، بوكە، ءتىرىسىڭ!
( بولات بوپاي ۇلىنىڭ قازاسىنا)
سىر شەرتەتىن ەرتىستەيىن عاسىردان،
قايران، بوكە ءسوز شەبەرى، اسىل جان!
اسپانىندا ءتۇيىلىپ بۇلت جىلاپ تۇر،
الاتاۋ مەن قارت التايدىڭ باسىنان.
تولقىپ ەرتىس ارناسىنان اسىرعان،
قايران ەرگە قايعىرعان ەل جاسىنان.
ەسى شىعىپ، ەزىلىپ جۇرەك بارادى،
تۇتقيىلدان تۇسكەن مىناۋ جاسىننان
و، سابازىم، عالىم ەدىڭ اقماڭداي،
ەلدىڭ جۇگىن كوتەرىپ ەڭ باتپانداي .
قوش-قوش ايتىپ، قوبىز تارتىپ قوڭىر بەل،
الاتاۋىم شوگىپ بارا جاتقانداي.
قازاعىم دەپ، جارالعانسىڭ ءبىز ءۇشىن،
توقتاشى اعا، توقتادى ما تىنىسىڭ .
وشپەس ەڭبەك ۇرپاقتارعا جالعاسار،
ولگەن جوقسىڭ و، بوكە اعا ءتىرىسىڭ!
ساياحات قازەز ۇلى