جات جۇرتقا جاسىرىنعاندار: قاشقىن كۇدىكتىلەر ەلىمىزگە قالاي قايتارىلادى

استانا. KAZINFORM - سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدە قىلمىس جاساۋ كۇدىگىنە ءىلىنىپ، شەتەلگە بوي تاسالاعان 300 گە جۋىق ادام ەكستراديتسيالاندى. ءدال وسىنداي دەرەكتى اگەنتتىكتىڭ رەسمي ساۋالىنا وراي باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ كوميتەتى ۇسىنىپ وتىر.

كىمدەردى ىزدەيدى جانە قالاي؟

2025 -جىلدىڭ 8 ماۋسىمىنداعى دەرەكتەرگە سايكەس، قازاقستاندا 2158 ادامعا ىزدەۋ جاريالانعان. ولار - جاۋاپ الۋدان، تەرگەۋدەن، سوتتان، سونداي-اق جازاسىن وتەۋدەن نە پروباتسيالىق باقىلاۋدان بوي تاسالاپ جۇرگەن ادامدار.

ىزدەۋدە جۇرگەندەر قاتارىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قاندىقول قاراقشىلىق، الاياقتىق جانە وزگە دە قىلمىستارعا قاتىسى بار دەپ ەسەپتەگەن كۇدىكتىلەر بار. ەگەر ىزدەۋدە جۇرگەن ادامداردىڭ قۇرىلىمىنا كوز جۇگىرتسەك، ول بىلاي تۇزىلەدى:

253 ادام اسا اۋىر قىلمىس جاساۋ كۇدىگىنە ىلىككەن: ادام ءولتىرۋ، تەرروريزم، زورلاۋ، قارۋ قولدانۋ ارقىلى جاسالعان قىلمىس؛
1437 ادام اۋىر قىلمىسى ءۇشىن: توناۋ، قاراقشىلىق، ءىرى كولەمدە الاياقتىق جاساۋ؛
315 ادام ورتا اۋىرلىقتاعى قىلمىس جاساعانى ءۇشىن؛
154 ۇرلىق پەن كىشىگىرىم بۇزاقىلىقتى قوسا العاندا ادام ورتاشا اۋىرلىقتاعى قىلمىستىق ءىس-ارەكەت جاساعانى ءۇشىن.
ىزدەۋ گەوگرافياسىنىڭ اۋقىمدى بولۋىنا قاراماستان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان جۇرگىزىلگەن جۇمىس جەمىسىن دە بەرىپ وتىر. وسى جىلدىڭ باسىنان وسى ۋاقىتقا دەيىن 885 ءىس جابىلدى. ونىڭ 850 ىندە كۇدىكتىلەر انىقتالىپ، قولعا ءتۇستى. ال تاعى 22 فاكت بويىنشا قىلمىستىق ءىس قىسقارتىلسا، تاعى 13 ىندە ىزدەۋ ءىسىن قوزعاۋ تۋرالى قاۋلى جويىلدى.

جىل باسىندا ىزدەۋدە جۇرگەن كۇدىكتىلەردىڭ جالپى سانىنىڭ 41 پايىزى قاي جەردە جۇرگەنى انىقتالدى. الايدا، قىلمىس تا جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلىپ، قاشقىن كۇدىكتىلەر شەتەلدە بوي تاسالاۋعا تىرىسادى. ولار وزدەرىن ىزدەۋ قيىنعا سوعاتىن ەلدەردى تاڭدايدى، ال ەكستراديتسيالاۋ جەرگىلىكتى زاڭداردىڭ كۇرمەۋى كوپ كۇردەلى راسىمدەرىنە بايلانىستى كەشەۋىلدەپ جاتادى.

بۇگىندە قازاقستاننان تىسقارى اۋماقتا 520 ازاماتىمىزعا ىزدەۋ جاريالانعان.

بۇرىندارى كۇدىكتىلەر نەگىزىنەن ت م د ەلدەرىنە قاشىپ كەتەتىن. ال 2024 -جىلدان باستاپ ولار بوي تاسالايتىن ەلدەر گەوگرافياسىن ايتارلىقتاي ۇلعايتا ءتۇستى. قازاقستاننىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارى كۇدىكتىلەردى الەمنىڭ ءار قيىرىنان - وڭتۇستىك كورەيا مەن ا ق ش-تان باستاپ كولۋمبيا مەن دومينيكانعا دەيىن ىندەتىپ ىزدەپ تاۋىپ ءجۇر. كۇدىكتىلەردىڭ بوي تاسالايتىن ەلدەر ءتىزىمى مىناداي: رەسەي، تۇركيا، قىتاي، ءباا، پولشا، گەرمانيا، يزرايل، ۇلىبريتانيا، يسپانيا، شۆەتسيا، چەحيا، يتاليا، ليتۆا، ارمەنيا، ازەربايجان، ۋكراينا، گرۋزيا، بەلگيا، گرەتسيا، سونداي- اق كورشىلەس قىرعىزستان مەن وزبەكستان مەملەكەتى.

قاشقىنداردى تاۋىپ ەلگە قايتارۋدا ينتەرپول كوپ كومەك كورسەتەدى. ول مەملەكەتتەر اراسىندا قىلمىسكەرلەردى ءوزارا بەرۋ تۋرالى ناقتى شارت راسىمدەلمەگەن ەلدەرگە دە كومەك قولىن سوزىپ، كۇدىكتىلەردى ۇستاۋعا جاردەم بەرەتىن جاھاندىق ۇيىم سانالادى. ماسەلەن، تاياۋدا عانا قازاقستان ازاماتى كومەرۋن رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ۇستالىپ، ينتەرپول كومەگىمەن ەلگە جەتكىزىلگەن ەدى. ال بۇل ەلمەن استانا اراسىندا ەكستراديتسيالاۋ تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىم جاسالعان.

فوتو: ۆيدەودان الىنعان سكرين

- كۇدىكتىگە حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالانعان كەزدە قۇرامىنا 196 ەل كىرەتىن ينتەرپولدىڭ بارلىق مۇشەسىنە «مىناداي ادامعا حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى» دەگەن حابارلاندىرۋ اۆتوماتتى تۇردە جىبەرىلەدى، - دەيدى ينتەرپولدىڭ قازاقستانداعى ۇلتتىق ورتالىق بيۋروسىنىڭ باسشىسى مەرەي ماقۇلجان Jibek joly تەلەارناسىنداعى «پراۆدا ۆ دەتالياح» باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.

بۇل حابارلاندىرۋ شەكارا، كوشى- قون، پوليتسيا سىندى ۇلتتىق دەرەكتەر بازاسىنا تۇسەدى. وسىدان كەيىن كۇدىكتىنى انىقتاۋ تەتىگى ىسكە قوسىلادى. ءدال وسىنداي جايت كامەرۋندا دا بولعان.

- ولار ءوز دەرەكتەر بازاسىنا ەنگىزىپ، شەكارا ارقىلى تىركەلۋى، ەلگە كىرۋى سىندى جايتتاردى تەكسەرە باستايدى. وسىلايشا، ءبىز ىزدەۋدەگى ادامدى انىقتادىق، - دەدى سپيكەر.

كۇدىك كامەرۋن اۋماعىندا، ورتالىق ازيادان شىققان بوسقىندار ادەتتە بارا بەرمەيتىن ەلدە قولعا ءتۇستى. دەگەنمەن، باس پروكۋراتۋرا جەدەل تۇردە ونى بەرۋ تۋرالى ءوتىنىم جولدادى. كامەرۋندىق تاراپپەن كەلىسىمگە كەلگەننەن كەيىن قازاقستاننىڭ ارناۋلى ەكستراديتسيالىق توپ قۇرىلىپ، ونىڭ قۇرامىنا باس پروكۋراتۋرا مەن ينتەرپولدىڭ ۇلتتىق ورتالىق بيۋروسىنىڭ وكىلدەرى كىردى. ولار كۇدىكتىنى ەلگە الىپ كەلۋ ءۇشىن كامەرۋنعا اتتاندى. قاشقىن ەلگە جەتكىزىلگەننەن كەيىن ۋاقىتشا ۇستاۋ ورنىنا قامالدى. ءدال وسى جايت سوت ادىلدىگىنىڭ ورىنداۋىنا ەشقانداي كەدەرگى بولمايتىندىعىن كورسەتسە كەرەك.

كىمدى جانە نە ءۇشىن قازاقستانعا قايتارادى؟

ءۇش جۇزگە جۋىق ادام - سوڭعى بەس جىلدا قازاقستانعا باسقا ەلدەردەن ەكستراديتسيالانعان قىلمىستىق ءىس فيگۋرانتتارى. گەوگرافياسى اۋقىمدى، كۇتۋ ۋاقىتى ءار ءتۇرلى، ءبىراق تۇپكى ءمانى ءبىر: مەملەكەت شەتەلدە ءجۇرىپ جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارۋعا ءۇمىت ارتقانداردى تاباندىلىقپەن ەلگە قايتارىپ جاتىر.

باس پروكۋراتۋرانىڭ رەسمي دەرەكتەرىنە سايكەس، 2020 -جىلى ەلگە - 56، 2021 -جىلى - 34، 2022 -جىلى - 50، 2023 -جىلى - 55، 2024 -جىلى - 67، ال 2025 -جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا 27 ادام قايتارىلدى. بەس جىلداعى جالپى سان - 289.

- شەت مەملەكەت ەكستراديتسيالاۋ تۋرالى ماسەلەنى حالىقارالىق شارتتارعا جانە ۇلتتىق زاڭناماسىنا سايكەس قارايدى، - دەدى باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ كوميتەتى.

تاجىريبە كورسەتكەندەي، نەگىزگى كەدەرگى - كوبىنەسە ەكستراديتسيالاۋ تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىمنىڭ بولماۋى نەمەسە ىزدەۋدە جۇرگەن ادامنىڭ ازاماتتىعى.

- شەت مەملەكەتتەر ادەتتە، حالىقارالىق شارتتىڭ نەمەسە ازاماتتىق تيىستىلىكتىڭ بولماۋى سەبەبىنەن كۇدىكتىنى بەرۋدەن باس تارتادى، - دەپ اتاپ ءوتتى كوميتەتتەن.

باق- تا بەلگىلى ءبىر قىلمىسكەردىڭ قازاقستانعا نەگە بەرىلمەيتىنى تۋرالى كوپ جازىلىپ جاتادى. ءبىرقاتار ەل قازاقستانعا ءوز ازاماتتارىن بەرۋدەن باس تارتادى. اسىرەسە، فيگۋرانت ساياسي بوسقىن مارتەبەسىن الىپ السا، پروتسەدۋرالار بىرنەشە جىلعا سوزىلۋى مۇمكىن.

ەڭ ۇزاق ىزدەۋدە جۇرگەندەر كىمدەر؟

ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا پورتالىندا كەزدەيسوق پايدالانۋشىلار سيرەك كوز سالاتىن ءبىر ءبولىم بار. ءدال وسى «ىزدەۋ ءبولىمى» ەڭ ۇزاققا سوزىلعان قىلمىستىق ىستەردىڭ ءتىزىمىن ساقتايدى. بۇل - تەك ساندار مەن فاميليالار عانا ەمەس. وندا كۇدىكتىنىڭ قاشۋ شەجىرەسى، ءار ەسىمنىڭ ارتىندا ۇلكەن ىستەر، وففشورلار جانە جوعالعان ميلليوندار بار.

بۇل ادامداردىڭ كەيبىرەۋى جيىرما جىلدان استام ۋاقىت بويى ىزدەۋدە. ولار قۇرلىقتاردى، اتى-جوندەرى مەن مارتەبەلەرىن وزگەرتكەن - بىرەۋى ساياسي بوسقىن، بىرەۋى ىسكەرلىك كەڭەسشى. ءبىراق گەوگرافيانىڭ وزگەرۋىنە قاراماستان، ولاردىڭ قازاقستانداعى دەرەكتەرى اشىق كۇيىندە قالىپ وتىر.

ماسەلەن، ۆيكتور حراپۋنوۆ، ونىڭ جۇبايى لەيلا مەن ۇلى يلياس 10-13 جىل بويى قاشىپ ءجۇر. ەل تاريحىنداعى ەڭ ءىرى قارجىلىق جانجالداردىڭ ءبىرىنىڭ فيگۋرانتى مۇحتار ءابليازوۆقا ىزدەۋ جاريالانعانىنا 16 جىلدان اسىپ كەتتى.

جاڭا اتالعان بولىمگە قوسىلعان «جاڭا» ەسىمدەر دە بار: قانات سۇلتانبەكوۆ، اناتولي بالۋشكين، باقتيار بايسەيىتوۆ. ولاردىڭ بارلىعىنا سىبايلاس جەمقورلىق، ەكونوميكالىق الاياقتىق، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ سالاسىندا وكىلەتتىگىن تەرىس پايدالانۋ سياقتى ايىپتارمەن 2020 -جىلدان كەيىن ىزدەۋ جاريالانعان.

بۇل - تولىق ءتىزىم ەمەس. ول ونداعان جىلدار وتسە دە، جەڭۋ قيىنعا سوزىپ وتىرعان جەمقورلىق پەن جازاسىزدىق سىندى جەگى قۇرتتى تۋدىرعانىن كورسەتەدى. ءبىراق، مەملەكەت ەسكى قارىزداردى ەسەپتەن شىعارماق ەمەس. مۇنى ۇنەمى ەستە ۇستاۋ دا قاجەت.

ايتا كەتسەك، ىزدەۋ جاريالانعان ادامداردى جاساندى ينتەللەكت انىقتاپ جاتىر.

اۆتور

مارلان جيەمباي