جاستارىم، جاينا!: عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ 1967 -جىلعى ماقالاسى جايلى نە بىلەسىز؟
استانا. قازاقپارات - عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ «جاستارىم، جاينا!» ماقالاسى كولەمى شاعىن بولسا دا، مازمۇنى تەرەڭ.
بۇگىندە اڭىزعا اينالعان تۇلعالاردىڭ جازعان ءار جولى - تەك وتكەننىڭ ءىزى ەمەس، ۇلت رۋحىنىڭ تاسقا باسىلعان تاڭباسى. ۋاقىت وتە ولاردىڭ ءسوزى - تاريحقا، ال ويى - ونەگەگە اينالادى. سولاردىڭ جازبالارى ارقىلى ءبىز تەك ءبىر ءداۋىردىڭ تىنىسىن ەمەس، تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ مادەني جادىن سەزەمىز. ونەر مەن رۋحانياتقا ادال قىزمەت ەتكەن، ساحنانى جۇرەگىنىڭ جارىعىنا اينالدىرعان تۇلعالاردىڭ مۇراسى - بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن سارقىلماس ساباق.
سول اسىل مۇرالاردىڭ ءبىرى - 1967 -جىلى «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنىڭ 5-نومىرىندە جارىق كورگەن ماقالا. بۇل ماقالانىڭ اۆتورى - حالقىمىزدىڭ ۇلى ءانشى-ونەرپازى، قازاق ك س ر-نىڭ حالىق ءارتىسى عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ (1909- 1993). «جاستارىم، جاينا!» دەپ اتالعان بۇل ماقالاسىندا ونەر ساڭلاعى سول كەزدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كورسەتىپ، جاستارعا ۇندەۋ تاستايدى. بۇگىن ءبىز سول ماقالانى قايتا جاڭعىرتىپ، وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنباقپىز.
ماقالا تاريحي دەرەكپەن باستالادى.
1965 -جىلى «قازاق كونسەرت» جانىنان ەكىجىلدىق ەسترادا ستۋدياسى اشىلىپ، وعان ءبىر توپ دارىندى جاستار قابىلدانعان ەدى. ستۋديا نەگىزىنەن انشىلەر مەن بيشىلەردى، اكروباتتار مەن كوركەم ءسوز وقۋ شەبەرلەرىن دايىندايدى.
ستۋديا اشىلعاندا وعان ساباق بەرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكامىزدىڭ بەلگىلى ونەر شەبەرلەرى شاقىرىلىپ، ولاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ماماندىقتارى بويىنشا ساباق بەرۋگە قۇلشىنا كىرىسكەندى.
بۇل اڭگىمە بۇگىنگى ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا جانە سيرك كوللەدجى جايلى جازىلعان. بۇگىندە 60 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ جاتقان ءبىلىم مەكەمەسى جايلى باسپا ءسوز بەتىندە جاريالانعان العاشقى دەرەكتەردىڭ ءبىرى بولسا كەرەك.
عارەكەڭ ارى قاراي ءوزىنىڭ بايىرعى ارمانى جايلى جازادى:
ءوز بويىنداعى ونەرمەن حالىققا قىزمەت ەتۋ - ارينە، زور ابىروي. ءبىراق جاستايىڭنان انا سۇتىمەن بىرگە بويعا سىڭگەن حالىقتىڭ انشىلىك ونەرىنىڭ ساليقالى ءداستۇرى تەك ءبىر كىسىنىڭ عانا ۇلەسىنە تيەسىلى، سونىمەن تىنسا، ودان ارتىق وكىنىش نارسە بار ما؟ قازاقتىڭ كوركەمونەرىنە سىڭگەن ەلدىك، جۇرتشىلىقتىڭ وزىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن كوڭىلىڭدى ءارقاشان قۋانىش سەزىمىنە بولەسە دە، كەيدە، الدەقالاي، كوڭىلىنە كىربىڭ كىرگەندەي بولاتىن. «جاس بولسا كەلىپ قالدى. ال بويىنداعى ازدى-كوپتى انشىلىك ونەر باسقاعا ارتىلماعانى ما؟ سونى ۇيرەنىپ قالار تالاپتى جاستار قايدا؟ ارينە، كونسەرۆاتوريادا انشىلەر دايىندايدى، جىل سايىن جاپ-جاقسى كادرلار دا شىعىپ جاتىر. ءبىراق دومبىرامەن ءان ايتاتىن ناعىز حالىق ستيلىندەگى ونەرپازداردى نەگە دايىندامايمىز»، - دەگەن وي كوكەيدەن كەتپەيتىن.
ءانشى «جاس بولسا كەلىپ قالدى» دەپ وتىرعانى - سول كەزدىڭ وزىندە-اق 60 جاستى القىمداپ قالعان. ۇلكەندى-كىشىلى ساحنالاردىڭ ءبارىن كورگەن ونەرپازدىڭ ارمانى - شاكىرت دايىنداۋ بولسا كەرەك. ماقالانى ارى قاراي وقىساق، بۇل ارمانى ورىندالىپتى.
«قازاق كونسەرت» جانىنان اشىلعان ستۋديا ديرەكتسياسى بۇل سالادا ءبىرسىپىرا يگىلىكتى ىسكە مۇرىندىق بولدى. ءقازىر ستۋديادا دومبىرامەن ءان ايتاتىن ءبىر توپ جاس بار. مەنىڭ كلاسىمدا اسكەربەك ەڭكەبايەۆ، نۇريفا وماروۆا، قاجىبەك بەكبوسىنوۆ، حايدار وتەعاليەۆ، ءالمۇرزا نوعايبايەۆ سياقتى ونەرپاز جاستار وقىپ ءجۇر. بۇلار بيىل ستۋديانى ءبىتىرىپ، وبلىستىق فيلارمونيالارعا، كونسەرتتىك-ەسترادالىق بيۋرولارعا جولداما الادى.
ءبىر مەن ەمەس، ستۋديادا قازاق س س ر-نىڭ حالىق ارتىستەرى قانىبەك بايسەيىتوۆ، ايسۇلۋ بايقاداموۆا، رەسپۋبليكانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى بەكەن جىلىسبايەۆ، ءانشى ناۋات تەمىرحانوۆانىڭ دا ءوز كلاستارى بار. بۇلاردىڭ دا تالاپتى شاكىرتتەرى بيىلعى وقى جىلىندا ۇلكەن ونەرگە جولداما الدى. ستۋديا، جوعارىدا ايتىلعانداي، تەك ءانشى، كۇيشى، ءبيشى عانا ەمەس، تسيرك ارتىستەرىن دە، كوركەم ءسوز وقۋشىلاردى دا دايارلايدى. وسىعان وراي الداعى وقۋ جىلىنىڭ جوسپارى كەڭەيتىلمەك: بۇرىن ستۋديا ەكى جىلدىق بولسا، ەندى ءۇش جىلدىققا اينالعانى وتىر.
كەلەسى ويدا اۆتور عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ قازاق جاستارىنىڭ بويىندا تابيعي تالانت كوپ بولعانىمەن، سونى تولىق اشۋعا سەنىم مەن تاباندىلىق جەتىسپەيتىنىن ايتادى. ءبىرى ءوز ونەرىنە كۇمانمەن قاراپ، «مەنەن نە شىعادى» دەپ توقتاپ قالسا، ەندى ءبىرى ىزدەنۋدىڭ ورنىنا نەمقۇرايلى قارايدى. ول مۇنداي كوزقاراستىڭ ونەر تابيعاتىنا قايشى ەكەنىن ەسكەرتەدى. سەبەبى انشىلىك تە، كۇيشىلىك تە - جەڭىل جول ەمەس، ۇزدىكسىز ەڭبەكتى، ۇيرەنۋدى قاجەت ەتەتىن ۇلكەن مەكتەپ.
«اسىل - تاستان، ونەر - جاستان» دەيدى حالىق. ەل اراسىندا نەبىر ونەرپاز جاستار بار. ءبىراق سول جاستاردىڭ كوبى اۋىل اراسىنان اسپاي ءجۇر. كەيبىرى ءانشى-ءارتىس بولۋدى ارمان ەتسە دە، ءوز بويىنداعى ونەر كۇشىنە سەنبەيدى: «مەنەن ءان، ءارتىس شىعا قويار ما ەكەن؟» دەگەن كۇدىكتى وي ولاردىڭ العا باسقان ادىمىن تەجەي بەرەدى.
ال ەندى بىرەۋلەر انشىلىك، كۇيشىلىك ونەرگە نەمقۇرايدى قارايدى. ءسويتىپ ونەر قۋۋدىڭ، ىزدەنۋدىڭ ورنىنا، تابالدىرىق اتتاماي جاتىپ، تاۋى شاعىلادى. ارينە، انشىلىك ونەر ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس. بۇل دا ىزدەنۋدى، وقۋدى كەرەك ەتەتىن قيىن ءىس. ءبىراق ونەردى شىن سۇيگەن ادام قيىندىقتان قورقا ما؟
ماقالا سوڭىندا اۆتور جاستاردى ونەر جولىندا وقۋعا، ىزدەنۋگە، شەبەرلىگىن شىڭداۋعا شاقىرادى. بۇل ۇندەۋ كەزدەيسوق ەمەس ەدى. سەبەبى سول كەزەڭدە «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالى - رەسپۋبليكا بويىنشا ەڭ بەدەلدى مادەني باسىلىمداردىڭ ءبىرى بولاتىن. ونى قالا دا، اۋىل دا وقيتىن، ءار ءنومىرى حالىق اراسىندا قولما-قول تارايتىن. سوندىقتان مۇنداي باسىلىمدا جاريالانعان ءاربىر ءسوز ۇلكەن اسەرگە يە بولدى. بۇل ماقالا دا ءدال سولاي تالاي جاسقا وي سالىپ، ونەر جولىنا قادام باسۋعا جىگەر بەرگەن رۋحاني شاقىرۋ ىسپەتتى ەدى.
رەسپۋبليكا ۇكىمەتى، قازاق س س ر مادەنيەت مينيسترلىگى ونەرپاز جاستاردى باۋلۋعا، وقىتۋعا ۇلكەن ءمان بەرىپ وتىر. قولدا بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالۋ، ستۋدياعا كەلىپ وقۋ - جەر-جەردەگى ونەرپاز جاستاردىڭ ابىرويلى مىندەتى. بويداعى دارىن كوزىن باتىل اشۋ كەرەك، جاس دوستارىم! تالاپتىعا نۇر جاۋادى. ەندەشە، تالاپتىڭ كوك دونەنىن تەجەمەڭدەر.
عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ «جاستارىم، جاينا!» ماقالاسى كولەمى شاعىن بولسا دا، مازمۇنى تەرەڭ. وندا اۆتور جاستاردى ونەرگە ۇمتىلۋعا، ءوز دارىنىن شىڭداۋعا، وقىپ-ۇيرەنۋگە ۇندەيدى. ءار سويلەمى ناقتى، ومىردەن الىنعان، ارتىق پافوسسىز ايتىلعان. ماقالا سول داۋىردەگى مادەني ورتانىڭ تىنىسىن، ونەر مەن بىلىمگە دەگەن كوزقاراستى ايقىن كورسەتەدى. سوندىقتان بۇل جازبا تەك ءوز ۋاقىتىندا عانا ەمەس، بۇگىنگى ونەر زەرتتەۋشىلەرى ءۇشىن دە قۇندى دەرەككوزى بولا الادى دەپ سەنەمىز.
اۆتورى
رۇستەم نۇركەنوۆ
«ايقىن» گازەتى