جارتى الەمدى جاۋلاعان ءۇش ۇلى قۇل

استانا. قازاقپارات - XIII عاسىردىڭ باسىندا سولتۇستىك حيندۋستان، يەرۋساليمنەن كايرگە دەيىنگى جەرلەر جانە بۇكىل ءازىربايجان ايبەك، بەيبارىس جانە شامس اد-دين يلدەگيز ەسىمدى ءۇش قۇلعا تيەسىلى بولدى. جارتى الەمدى جاۋلاعان ءۇش ۇلى قۇل تۋرالى قىزىق دەرەكتەردى ۇسىنامىز.

ايبەك ءامىر

ايۋبيلەردىڭ سەگىزىنشى سۇلتانى ءاس-ساليح ەل بيلەگەن كەزدە ايبەكتى «ءامىر»، ياعني قولباسشى لاۋازىمىنا تاعايىندايدى. ول حالىقتىڭ جادىندا ايبەك ءال-تۇركمەني دەگەن اتپەن قالادى. ايبەك سۇلتان قولى اشىق، جومارت بولسا دا، ەگيپەتتىكتەر ونى اسا جاقتىرتپاعان.

1250-1257 -جىلدارى ەگيپەتتى باسقارعان تۇسىندا ايۋبيلەرمەن شايقاسىپ، جەڭگەنى ونىڭ مىسىر بيلەۋشىسى رەتىندەگى ابىرويىن اسقاقتاتا ءتۇستى. 1257 -جىلى لۋلۋعا، ياعني، موسۋل ءامىرشىسى بادر اد-ديننىڭ قىزىنا ۇيلەنەدى. بۇل ارەكەتى شادجار اد-دۋرر حانىمدى ىزالاندىرادى. وسىلايشا، ايبەك ءال-تۇركمەني 60 جاسىندا قاساقانا جاسالعان قاستاندىقتىڭ كەسىرىنەن ومىردەن وتكەن.

سۇلتان بەيبارىس

سۇلتان بەيبارىس (اراب تىلىندەگى تولىق اتى-ءجونى - ءال-مالىك ءاز-زاھير رۋكن-ءاد-دين بەيبارىس I ءال-بۇندۋقتاري ءاس-ساليح) 1223 -جىلى دەشتى قىپشاق دالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قىپشاق تايپاسىنىڭ بەرىش رۋىنان شىققان. تۋعان جەرى - قازىرگى اتىراۋ وبلىسى. شامامەن 1240 -جىلدارى موڭعول شاپقىنشىلىعى كەزىندە 800 ديرحامعا ساتىلعان. ونى ءامىر ايداكين بۇندۋقداري ساتىپ الىپ، ءداستۇر بويىنشا جاڭا ماملۇك «بەيبارىس ءال-بۇندۋقداري» دەپ اتايدى.

بەيبارىس تەك قىپشاق تىلىندە سويلەگەن، ال اراب تىلدەس حالىقتارمەن بايلانىس ورناتۋ ماقساتىندا ءتىلماش جالداعان. بەيبارىس سۇلتان ەگيپەتتى 17 جىل، ياعني، شامامەن 1260-1277 ارالىعىندا بيلەگەن.

بەيبارىس 1265 -جىلى سافادتى، 1268 -جىلى انتيوحيانى، 1271 -جىلى حيسىن ءال-اككرادتى، ال 1267 -جىلى ارميان كيليكياسىن ازات ەتتى. مىسىر مەملەكەتىندە وعان دەيىن باسقا دا امىرشىلەر بولعانىنا قاراماستان، اراب الەمىندە سۇلتان بەيبارىستى مىسىر مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىسى دەپ سانايدى.

ايگىلى سۇلتان بيلىك ەتكەن كەزدە ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى جاقسارعان.

بەيبارىس سۇلتان 1277 -جىلى داماسك قالاسىندا ومىردەن ءوتىپ، از- زاھاريا كىتاپحاناسى كۇمبەزىنىڭ استىنا جەرلەندى.

شامس اد-دين يلدەگيز

شامس اد-دين يلدەگيز - قازىرگى ءازىربايجان مەن يراننىڭ سولتۇستىگىندە (وڭتۇستىك ءازىربايجان) بيلىك ەتكەن تۇركى يلدەگيزيدتەرىنىڭ ورتاعاسىرلىق مۇسىلمان اۋلەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى (1136-1175). ول - ءازىربايجاننىڭ 1-شى ۇلى اتابەگى. شامس اد-ديننىڭ بالالىق شاعى تۋرالى دەرەكتەر وتە از. سۇلتان ماحمۋد (1118-1131) باسقارعان كەزدە ساتىلعان قىرىق قۇلدىڭ ىشىندەگى ەڭ كەنجەسى يلدەگيز بولدى.

شامس اد-دين يلدەگيز XII- XIII عاسىرلاردا ءازىربايجاندا، يراندا جانە زاكاۆكازەنىڭ باسقا ايماقتارىندا بيلىك ەتكەن يلدەگيزيدتەر اۋلەتىنىڭ بيلەۋشىسى بولدى. ول ارميان كورولدىگى مەن گرۋزيا سياقتى كورشى بيلەۋشىلەرگە قارسى ءساتتى جورىقتار جۇرگىزگەن اسكەري قولباسشى جانە ستراتەگ رەتىندە تانىمال بولدى. ونىڭ بيلىگى كەزىندە يلدەگيزيدتەر اۋلەتىنىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايى ىلگەرىلەدى جانە ول اۋلەت تاريحتا ەڭ ەلەۋلى بيلەۋشىلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالدى.

اۆتورى

بانۋ ابدىعاليەۆا

Bugin.kz