جامان قوي ءورىسىن ءبىر كۇندە بىتىرەدى - شامشىمەن سوڭعى كەزدەسۋ

استانا. قازاقپارات - مەكتەپتە، كەيىننەن الماتىدا وقىپ جۇرگەندە ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ولەڭدەرىن ءسۇيىپ تىڭداپ، اندەرىن جاتتاپ، باسىمىز قوسىلا قالسا ورىنداپ، «ءاننىڭ اۋەزى قانداي تاماشا، سازگەردىڭ ءوزى قانداي بولدى ەكەن؟» دەپ ءبىر كورۋگە قۇشتار بولۋشى ەدىك.

ءشامشى اعانىڭ اندەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى ومىرگە كەلىپ جاتتى: «ارىس جاعاسىندا»، «باقىت قۇشاعىندا»، «مەنىڭ قازاقستانىم»، «اقماڭدايلىم». وتىرىستاردا، توي-تومالاقتاردا، كونسەرتتەردە تەك ءشامشى اعانىڭ اندەرى ورىندالاتىن.

1988 - جىلى مەن جامبىل قالالىق مادەنيەت بولىمىنە مەڭگەرۋشى بولىپ كەلدىم. ءبىر كۇنى وبلىستىق فيلارمونيانىڭ ديرەكتورى التىنبەك قورازبايەۆتىڭ كابينەتىندە وتىر ەدىم، ەكى كىسى كىرىپ كەلدى. ءبىرى ءوزىم جاقسى تانيتىن اقىن، مارقۇم جاقسىلىق ساتىبەكوۆ، ەكىنشىسى قاعىلەز كەلگەن، بويى الاسالاۋ، مۇرتتى، باسىندا كەپكاسى بار قارا تورى سۇلۋشا كەلگەن كىسى ەدى. كەلگەن بويدا جاقسىلىق اعا التىنبەككە قاراپ:

«كەلىپ قالدى ەكى اعاڭ، قايدا بىزگە سىباعاڭ؟» - دەگەندە التىنبەك: «قازىر، اعا. وتىرىڭىزدار، سىباعالارىڭىز دايىن» دەپ بايەك بولدى. سودان ماعان قاراپ، «مىنا جاقسىلىق اعاڭدى تانيسىڭ، ال مىنا كىسى سازگەر شامشى قالداياقوۆ» دەگەندە، ورنىمنان ۇشىپ تۇرىپ: «تانىماعانىما كەشىرىڭىز. ءسىزدى كورگەنىمە وتە قۋانىشتىمىن، باقىتتىمىن. مەنىڭ دە سىباعام دايىن، جۇرىڭىزدەر» دەگەنىمدە: «جامان قوي ءورىسىن ءبىر كۇندە بىتىرەدى دەگەن. بۇگىن التىنبەكتىڭ سىباعاسىن بىتىرەيىك، ساعان ەرتەڭ بارايىن. كەلىستىك پە؟» دەپ كۇلدى ءان-اعا.

كەلەسى كۇنى تۇستەن كەيىن مەنىڭ كابينەتىمە جاقاڭ مەن ءشامشى اعا كەلدى. سول كۇنى كوپ اڭگىمەلەستىك. جاقاڭ شامشىگە قاراپ: «مىناۋ موسكاۋ ءىنىم، ءبىر جاعى قۇدام. قارىنداسى ماعان كەلىن، تورەمەن قۇدامىز» دەگەندە ءشامشى اعا: «ويباي، وندا موسكاۋ تورە بولسا، مەنىڭ ناعاشىم بولادى. مەنىڭ انام تورەنىڭ قىزى. جانتورەنىڭ تۇقىمى» دەپ وزىنە تارتا سويلەدى. كەشكە دەيىن وتىرىپ اڭگىمەلەسىپ، سىرلاستىق. مادەنيەت بولىمىندە ىستەيتىن قىزدار «ءشامشى اعانى كورەيىك» دەپ كابينەتكە كەلىپ، سالەم بەرىپ، سۋرەتكە ءتۇستى. ءشامشى اعا: «مەنىڭ قانداي اندەرىمدى بىلەسىڭدەر؟» دەپ سۇرادى. «ءبارىن بىلەمىز، اعا» دەدى قىزدار شۋىلداپ. «وندا قانە، ورىنداپ كورىڭدەر» دەگەندە ولار ءشامشى اعانىڭ 2-3 ءانىن ايتتى. «بولدى، بولدى. ريزامىن. مەن باقىتتىمىن، جاقا»، - دەدى كومپوزيتور. سول كەزدەسۋدەن سوڭ شاكەڭدى ءبىرازعا دەيىن كورمەدىم. ءبىر كۇنى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ت.تەمىربەكوۆ شاقىردى.

- بيىل ءشامشى قالداياقوۆ الپىسقا تولدى. قازىر وسىندا تۇرادى عوي. 60 جاسىن اتاپ وتپەسەك بىزگە سىن. سوندىقتان سەن شاكەڭنىڭ 60 جاسىن تويلاۋعا دايىندال. ءشامشى سياقتى ادام ومىرگە ءبىر-اق رەت كەلەدى عوي. ول جالعىز ءبىزدىڭ ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ ءشامشىسى. قالاي وتكىزەسىڭ، كىمدەردى شاقىراسىڭ، ويلان دا ماعان ايت. تەك ول كىسىنىڭ كوپتەگەن اندەرىنە ولەڭ جازعان سابىرحان اسانوۆ دەگەن اقىن بار، سونى ۇمىتپا، - دەپ تاپسىرما بەرگەن سوڭ، سول كۇنى جىگىتتەردى شاقىرىپ، اقىلداسىپ، جەلتوقسان ايىندا وتكىزەتىن بولىپ كەلىستىك. كەلەسى كۇنى توكەڭە بارىپ، جوسپارىمدى ايتتىم، كەلىستى. سول كۇنى الماتىعا ءجۇرىپ كەتتىم.

التىنبەك قورازبايەۆ الماتىعا اۋىسقان، سوعان بارىپ ويىمدى، جوسپارىمدى ايتىپ، اقىل-كەڭەس سۇرادىم. التىنبەك «وتە دۇرىس ەكەن. كومپوزيتورلاردان يليا جاقانوۆتى، مىڭجاسار ماڭعىتايەۆتى، جازۋشى دوسى ورازبەك بودىقوۆتى، انشىلەردەن بيبىگۇل تولەگەنوۆانى، روزا باعلانوۆا اپالارىمىزدى، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتى، ماقپال ءجۇنىسوۆانى، روزا رىمبايەۆانى قوس، مەن دە بارايىن، ال مىنا كىسىلەرمەن ءوزىڭ سويلەس» دەپ باعىت بەردى.

الماتىدا 2-3 كۇن بولىپ، ايتىلعان كىسىلەردىڭ كەلىسىمىن الىپ، جامبىلعا كەلگەن بەتتە ت. تەمىربەكوۆكە بارىپ، بار جايدى باياندادىم. ەندى ءشامشىنىڭ وزىمەن جولىعىپ، كەلىسىمىن ال دەگەن سوڭ، شاكەڭدى ىزدەدىم. جامبىلداعى ۇيىندە جوق. الماتىداعى ۇيىنە حابارلاسقانىمدا «جامبىلدا بولۋ كەرەك نەمەسە شىمكەنتتە، ءبىز دە بىلمەيمىز» دەيدى جەڭگەمىز. سودان قالاداعى اۋرۋحانادا ىستەيتىن امانگەلدى دەگەن دوسىنا حابارلاسىپ ەدىم، ەكى كۇن وتكەندە شاكەڭدى كابينەتكە الىپ كەلدى. تۇيعىنبەك اعاعا حابارلاسىپ، شاكەڭنىڭ كەلگەنىن ايتىپ ەدىم:

«جاعدايىن جاساۋ كەرەك. دۇرىسى، ۇيىڭە اپار. دەر كەزىندە تاماعىن، شايىن بەرىپ، كۇت. كەشى وتكەنشە سەنىكىندە بولسىن. جالعىزسىراماس ءۇشىن دوسى ورازبەكتى شاقىر» دەپ كەڭەس بەردى.

شاكەڭنىڭ 60 جىلدىعىنا ارنالعان كەش دراما تەاتردا جەلتوقساننىڭ جيىرماسى كۇنى وتەتىن بولدى. شاكەڭ ءبىر اپتا ءبىزدىڭ ۇيدە بولدى. نەبىر اڭگىمەلەر ايتىلدى. شاكەڭ ءبىزدىڭ ۇيدە جاتىر دەگەندى ەستىپ، جورا-جولداستارىم، دوستارىم سالەم بەرۋگە كەلىپ تۇردى. كەش وتەردەن 1-2 كۇن بۇرىن ءبىزدىڭ ۇيگە نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، ورازبەك بودىقوۆ، سابىرحان اسانوۆ، يليا جاقانوۆ، مىڭجاسار ماڭعىتايەۆ جينالىپ، وتە ءبىر جاقسى وتىرىس بولدى.

شاكەڭ بالالارىمنىڭ تاڭدايىنا تۇكىرىپ، ءبىر اپتا بويى جۇمىستان سۇرانىپ كەلىپ، ۇيدە كۇتىپ جۇرگەن كەلىنگە ريزالىق ءبىلدىرىپ، باتاسىن بەردى. تەك ءبىر وكىنىشتىسى، سول كۇنى سۋرەتكە تۇسپەپپىز، ويدا بولماپتى. توي دۇرىلدەپ دراماتەاتردا ءوتتى. قالالىق اتقارۋ كوميتەتى شاكەڭە تەمىر تۇلپار مىنگىزدى، شاپان جاپتى. كەلەسى كۇنى شاكەڭدى قيماي شىعارىپ سالدىق. ونى سوڭعى رەت كورىپ تۇرعانىمدى سول كەزدە بىلمەپپىن. كوپ ۇزاماي ءشامشى دۇنيەدەن ءوتتى.

م. نوقرابەكوۆ. (جامبىل وبلىستىق «اراي» گازەتى. 2013).