جاڭا قازاقستان. ەلدە نە وزگەردى؟

استانا. قازاقپارات - 2022 -جىلى 16-ناۋرىزدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاندىقتارعا «جاڭا قازاقستان: جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋ جولى» اتتى جولداۋ جاسادى. پرەزيدەنت ءبىرقاتار ساياسي رەفورمالار ەنگىزىپ، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق شارالاردى جاريالادى. جاڭا قازاقستان حالىققا قانداي جاقسىلىقتار سىيلادى؟ ماسساگەت ساراپشىلارمەن بىرگە سارالاپ كوردى.

جولداۋدا كوزدەلگەن رەفورمالار ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق باعىتتاردى قامتىدى. ولار 2022 -جىلدىڭ 5-ماۋسىمىندا وتكەن كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ بويىنشا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم ارقىلى زاڭدى تۇردە بەكىتىلگەن ەدى.

جاڭا قازاقستان نەسىمەن جارىلقادى؟
ساياسات تانۋشى اسحات قاسەنعالي بۇرىن بولماعان، ساياسي رەفورمادان كەيىن جەتكەن جەتىستىكتەر مەن مۇمكىندىكتەردى اتاپ بەردى.

ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ

«ەكونوميكانىڭ باسىم بولىگىن شيكىزات رەسۋرسىنا، ونىڭ ىشىندە مۇناي-گاز سالاسىنا بايلاپ قويۋ، تاۋەكەلى كوپ دۇنيە دەپ سانايمىن. بارلىعىمىز دا ك س ر و مىسالىن بىلەمىز عوي. «مۇناي قارعىسى» تەرمينىن ەكونوميستەر جادىنان شىعارعان ەمەس. ءبىزدىڭ بيۋدجەتىمىز مۇنايدىڭ باعاسىنا سايكەس بولجام جاسالادى. باررەلىنە 60 بولسا بىلاي، 70 بولسا بىلاي دەگەندەي. ال مۇنايدىڭ باعاسى سىرتقى فاكتورعا، الەمدەگى الپاۋىتتاردىڭ قارىم- قاتىناسىنا، وپەك-تىڭ قاس-قاباعىنا بايلانىستى. سوندىقتان دا بۇل بىزگە ۇزاقمەرزىمدى جوسپار قۇرۋدا كەدەرگى بولۋدا. دەگەنمەن قازىرگى ۋاقىتتا اقىرىنداپ، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا باعىت الۋدىڭ العىشارتتارى جاسالىپ جاتىر. ونىڭ جەمىسىن ءداپ ءقازىر كورمەسەك تە، بولاشاقتا كورەمىز دەپ ويلايمىن"، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.

ترانزيتتى كاپيتالعا اينالدىرۋ

«قازاقستان ءوز اۋماعىن ترانزيتتەۋ مۇمكىندىگى رەتىندە ۇسىنىپ، ونى كاپيتالعا اينالدىرۋعا تىرىسۋدا. ترانسكاسپيي باعىتى، قىتاي تاۋارلارىن ەۋروپاعا جەتكىزۋدەگى باستى قۇرلىق جولى رەتىندە ءوزىن ۇسىنۋعا تىرىسۋ نەمەسە سولتۇستىك- وڭتۇستىك كولىك ءدالىزى. بۇل - ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەر دەگەن ءسوز. ءدال وسى جوبالاردى ءىرى باسقوسۋلار مەن دەرجاۆالارعا قازاقستان ۇسىنىپ كەلەدى جانە بۇل دۇرىس»، - دەيدى ساياساتتانۋشى.

تاريحشى مەلس قۋانىشقاليەۆ تە ەل تاريحىندا رەفورمادان كەيىن كەلگەن جاڭاشىلدىقتار جايلى ءسوز ەتتى.

«ۇلتتىق قوردان - بالالارعا»

«بيىل 1-قاڭتاردان باستاپ ۇلتتىق قوردان بالالارعا قاراجات بەرىلە باستادى. بۇل باستاما ەلدىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگياسىنىڭ ءبىر بولىگى. تاريحي پەرسپەكتيۆادان العاندا مۇنداي ساياساتتار مەملەكەتتىڭ ءوز رەسۋرستارىن ادىلەتتى ءبولۋدى كوزدەيتىن «الەۋمەتتىك كەلىسىم» ۇلگىلەرىنە سايكەس كەلەدى. وسىنداي تاجىريبەلەر الەم تاريحىندا بىرنەشە ەلدە ىسكە اسىرىلدى، مىسالى، نورۆەگيا، كۋۆەيت جانە بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە تابيعي رەسۋرستاردان تۇسكەن كىرىستەر حالىقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن قور رەتىندە ساقتالىپ، پايدالانىلدى»، - دەدى ول.

نازاربايەۆ كلانىنىڭ اشكەرەلەنۋى

«مەملەكەت باسشىسى 2022 -جىلدىڭ قاڭتارىندا ەلدەگى بايلىقتىڭ جارتىسى 162 ادامعا عانا تيەسىلى، ال حالىقتىڭ جارتىسىنىڭ تابىسى 50000 تەڭگەدەن اسپايتىنىن ايتقان بولاتىن. وسى سوزدەردەن كەيىن جانە ەنگىزىلگەن ساياسي رەفورمالاردان كەيىن نازاربايەۆتىڭ تۋىستارى يەلىك ەتىپ وتىرعان ءبىرشاما دۇنيەلەر اشكەرەلەنگەن ەدى. مۇنىڭ ءوزى جەمقورلىققا قارسى اشىق جەتىستىك»، - دەدى تاريحشى.

«جايلى مەكتەپ» جوباسى

«قازاقستان ۇكىمەتى 2022 -جىلدىڭ قاراشاسىندا «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق پيلوتتىق جوباسىن قابىلدادى. ول مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2022 -جىلعى 1-قىركۇيەكتەگى «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋ شەڭبەرىندە قولعا الىنعان. بۇل مەكتەپتەر كەزىندەگى جەمقورلاردىڭ قايتارىلعان اقشاسىنا سالىنىپ وتىر. بۇل دا جاڭا قازاقستاننىڭ تاعى ءبىر جەتىستىگى»، - دەپ اتاپ ءوتتى مەلس قۋانىشقاليەۆ.

ءۇمىت پەن كۇدىك
ساياسي ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا قازاقستاننىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمىزدەن بولەك، ءالى دە دەن قويۋ كەرەك دۇنيەلەر بار. ول ەلدەگى سايلاۋ جۇيەسىنە سىلكىنىس قاجەتتىگىن ايتتى.

«اۋىل جانە اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋعا كوڭىلىم تولمايدى. ءوزىم ءبىرقاتار ايماقتاعى سايلاۋلاردى بايقادىم. كەي ايماقتا داۋىس بەرۋشى ازاماتتار كانديداتتىڭ بىلىكتىلىگىنە ەمەس، ونىڭ شىعۋ تەگىنە، ايماعىنا، رۋىنا باسا ءمان بەرىپ، داۋىس بەرەتىنىن كوردىم. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ءبىرقاتار ايماقتا بىلدەي ءبىر ەلدى مەكەندى باسقارۋدا بىلىكسىز مامانداردىڭ باسشىلىق قىزمەتكە كەلۋىنە ىقپال ەتەدى. سول سەبەپتى بيلىك ازىرگە اۋىل، اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋدا اسىعىستىق تانىتپاعانىن قالار ەدىم»، - دەدى اسحان قاسەنعالي.

سونداي-اق ول لاتىن الىپبيىنە كوشۋ پروتسەسىن قايتا قولعا الۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتادى.

«قازىرگى تاڭدا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ پروتسەسى دە باياۋلاپ قالدى. وسى ماسەلەدە بيلىك باتىل قادامدار جاساۋى قاجەت دەپ سانايمىن. لاتىن ءالىپبيىن تالقىلاۋ، ونى بەكىتۋگە قاتىستى نۇسقالاردى جانداندىرۋ ماڭىزدى»، - دەپ قوستى ساراپشى.

«رەسپۋبليكا كۇنى قاستەرلى داتا»
ساياسات تانۋشى اسحات قاسەنعالي رەسپۋبليكا كۇنىنىڭ ماڭىزىن جانە ونىڭ جاڭا قازاقستانداعى الار ورنى جايلى ويىن ءبولىستى.

«بۇل مەرەكەنىڭ ماڭىزى جوعارى. مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلدانعان كۇن. يدەولوگيالىق، ساياسي، تاريحي ماڭىزى تەرەڭ داتا. تاۋەلسىزدىك كۇنى، جەلتوقسان وقيعاسى جانە رەسپۋبليكا كۇنى ءبىرتۇتاس يدەولوگيالىق ۇعىمنىڭ اياسىندا توپتاسادى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان دا قاستەرلى داتا. قاتەلەسپەسەم، 2009 -جىلى مەملەكەتتىك مەرەكە داتاسىنان الىنىپ تاستالدى. ال وعان دەيىن اتاپ وتەتىنبىز. سول سەبەپتى دە قاستەرلى، يدەولوگيالىق ماڭىزدى مەرەكەنىڭ قايتا ورالعانى جاقسى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.