جاڭا جىلدىق وتشاشۋلار جانۋارلارعا قالاي اسەر ەتەدى؟

استانا. قازاقپارات - جاڭا جىل كەشىندەگى وتشاشۋ تارسىلى مەن جارىلىستارى مەرەكەنىڭ باستى اتريبۋتى بولىپ سانالادى. الايدا بۇل ءۇي جانە جابايى جانۋارلار ءۇشىن وراسان زور كۇيزەلىسكە اكەلەدى.

عالىمدار وتشاشۋلاردىڭ تيگىزەتىن زيانىن دالەلدەيتىن ناقتى ايعاقتار جينادى.

بارلىق جانۋارلار قاتتى دىبىستاردان قورقادى

قاتتى دىبىستاردان قورقۋ بارلىق جانۋارلاردىڭ ەۆوليۋتسيالىق تاريحىندا تەرەڭ ورنىققان. قاۋىپتى جاعدايلاردان قاشۋ ءتىرى قالۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرادى. مىسالى، نايزاعايدىڭ قاتتى كۇركىرەۋىنەن تەز جاسىرىنۋ نەمەسە قۇلاپ جاتقان تاستاردىڭ شۋىنان قاشىپ ۇلگەرۋ جانۋاردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋى مۇمكىن. الايدا وتشاشۋلاردان تىعىلاتىن جەر جوق. وكىنىشكە قاراي، عالىمدار فەيەرۆەركتەردىڭ جانۋارلارعا ناقتى قالاي اسەر ەتەتىنىن تولىق بىلمەيدى، ويتكەنى ول ءۇشىن ولاردى ءدال اتىلىپ جاتقان ساتتە باقىلاۋ قاجەت، ال بۇل وتە قيىن. دەگەنمەن از عانا زەرتتەۋلەردىڭ ءوزى الاڭداۋشىلىق تۋدىرادى.

قورقىنىشتى دەنە رەاكسياسى ارقىلى انىقتاۋعا بولادى

2022-جىلدىڭ شىلدەسىندە جاريالانعان اۆستريالىق جانە بريتاندىق عالىمداردىڭ زەرتتەۋى جاڭا جىلدىق فەيەرۆەركتەردىڭ جانۋارلارعا فيزيكالىق تۇرعىدان قالاي اسەر ەتەتىنىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كورسەتتى. وندا اۆستريانىڭ اۋىلدىق ايماعىنداعى جاڭا جىلدىق ساليۋتقا جاۋاپ رەتىندە جابايى سۇر قازداردىڭ فيزيولوگيالىق رەاكسيالارى زەرتتەلدى. زەرتتەۋشىلەر 20 سۇر قازدى جۇرەك سوعىسىنىڭ ورتاشا جيىلىگى مەن دەنە تەمپەراتۋراسىن تىركەيتىن تاراتقىشتارمەن جابدىقتادى.

شوشۋ رەاكسيالارى جانۋارلارداعى ەموتسيونالدىق قوزۋدى كورسەتەتىن ناقتاپ شىقتى. جۇرەك سوعىسىن ولشەۋ ارقىلى زەرتتەۋشىلەر جانۋارلاردىڭ تىنىش نەمەسە قورقىپ تۇرعانىن انىقتاي الادى. جۇرەك جانە تامىر سوعىسىنىڭ جيىلەۋى مەن دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ كوتەرىلۋى سترەسستىڭ سەنىمدى بەلگىلەرى. ۇزاق مەرزىمدى قوزعالىستا ۇنەمى جوعارى ەموتسيونالدىق قوزۋ جانۋارلاردىڭ جاعدايىنىڭ ناشار ەكەنىن بىلدىرەدى.

جاڭا جىلدىق وتشاشۋ قازداردى مازاسىزداندىرادى

زەرتتەۋدە جۇرەك سوعىسىنىڭ جيىلىگى مەن دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ كورسەتكىشتەرى 31-جەلتوقسان مەن 1-قاڭتاردا ءار ساعات سايىن تىركەلىپ، جەلتوقسان مەن قاڭتار ايلارىنداعى ورتاشا ماندەرمەن سالىستىرىلدى. جاڭا جىلدىڭ العاشقى ساعاتىندا، ياعني فەيەرۆەركتەردىڭ شارىقتاۋ شەگىندە، قازداردىڭ جۇرەك سوعىسى مەن دەنە تەمپەراتۋراسى كۇرت ارتتى.

جەلتوقسان ايىنداعى ورتاشا كورسەتكىشتەرمەن سالىستىرعاندا، ورتاشا ساعاتتىق جۇرەك سوعىسىنىڭ جيىلىگى � عا مينۋتىنا 63 سوققىدان 124 سوققىعا دەيىن ءوستى. ول 1-قاڭتارعا قاراعان ءتۇنى ساعات 2 مەن 3 ارالىعىندا باستاپقى دەڭگەيىنە قايتا ورالدى. ورتاشا ساعاتتىق دەنە تەمپەراتۋراسى 38 گرادۋستان 39 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلىپ، تاڭعى ساعات 5 شاماسىندا تومەندەدى.

فەيەرۆەركتەر اڭدار مەن قۇستارعا ۇلكەن زيان كەلتىرەدى

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى وتشاشۋلار قۇستارعا اسەرىن كورسەتەتىن باسقا دا مىسالدارمەن ءتۇسىندىردى. ءبىر عىلىمي جۇمىس نيدەرلاندتا 2007-2010-جىلدار ارالىعىندا جاڭا جىلدىق وتشاشۋدان كەيىن مىڭداعان قۇستاردىڭ 500 مەتر بيىكتىككە كوتەرىلىپ، سول جەردە 45 مينۋت بويى ۇشىپ جۇرگەنىن كورسەتتى. بۇل ولاردىڭ كۇندىزگى ادەتتەگى ۇشۋ بيىكتىگىنەن بىرنەشە ەسە جوعارى.

2021-جىلى ريمدە جاڭا جىلدى تويلاعاننان كەيىن جۇزدەگەن ءولى قاراتورعاي تابىلدى. قاتتى دىبىستار قۇستاردا دۇربەلەڭ تۋدىرىپ، ولاردىڭ كەدەرگىلەرگە سوعىلۋىنا نەمەسە ءوز ۇيىرىنەن ءبولىنىپ، اداسىپ كەتۋىنە سەبەپ بولدى. جاڭا جىل ءتۇنى ۇزاققا سوزىلعان شۋدىڭ سالدارىنان جابايى جانۋارلار سوزىلمالى كۇيزەلىسكە، كوبەيۋ ماسەلەلەرىنە تاپ بولادى، سونداي-اق كوشۋ باعىتتارى دا وزگەرتەدى.

ءۇي جانۋارلارى دا قورقادى

2019-جىلى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋدە ءيت يەلەرىنىڭ R ءوز جانۋارلارىنىڭ فەيەرۆەركتەردەن قورقاتىنىن جانە وعان ەنتىگۋ، دىرىلدەۋ، تىعىلۋعا نەمەسە قاشىپ كەتۋگە تىرىسۋ ارقىلى جاۋاپ بەرەتىنىن ايتقان. شۋىلعا سەزىمتالدىق يتتەردە كۇشىك كەزىنەن قالىپتاسۋى مۇمكىن، ءبىراق گەنەتيكالىق تابيعاتى دا بولۋى ىقتيمال. كەيبىر تۇقىمدار بۇعان كوبىرەك بەيىم. عىلىمي جۇمىستار فەيەرۆەركتەردەن مىسىقتار، جىلقىلار، قوياندار جانە تەڭىز شوشقالارى دا قورقاتىنىن كورسەتكەن.

ماسەلەنى شەشۋگە بولادى

2021-جىلى حالىقارالىق Centre Parcs قوناق ءۇي كومپانياسىنىڭ بريتاندىق بولىمشەسىندە جابايى تابيعاتتى قورعاۋ ماقساتىندا فەيەرۆەركتەردى ءبىرجولا توقتاتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ونىڭ ورنىنا كومپانيا دەمالىس ۇيلەرىنىڭ اينالاسىنداعى ورمانداردى جارىقتاندىرىپ، ولاردى سيقىرلى باققا اينالدىرا باستادى. 2022-جىلدىڭ قاڭتارىندا انگليانىڭ حەرەفوردشير گرافتىعىنىڭ كەڭەسى تۇرعىنداردىڭ جانۋارلاردىڭ ءال-اۋقاتىنا قاتىستى الاڭداۋشىلىعىنا جاۋاپ رەتىندە شۋلى وتشاشۋلارعا تىيىم سالدى.

فەيەرۆەركتەردىڭ بالاما نۇسقالارى پايدا بولدى، مىسالى لازەرلىك نەمەسە درون شوۋى بارعان سايىن كەڭىنەن مويىندالۋدا. مۇنداي ءىس-شارالاردىڭ الەمدىك نارىعى 2027-جىلعا قاراي  عا وسەدى. ال عالىمدار مەن تابيعات جاناشىلارى بولسا، وتشاشۋلاردىڭ جانۋارلارعا اسەرى بارعان سايىن ايقىن بولا تۇسكەن سايىن، وسىنداي تەحنولوگيالىق شەشىمدەر ودان ءارى تانىمال بولا تۇسەتىن شىعار دەگەن ويدا.

el.kz