شاي قۇيۋدى ۇمىتىپ كەتكەندە تۋعان كۇي

ۇسەن تورە مەن قازانعاپ قاراقامىس جارمەڭكەسىنە ارنايى كەلدى. جارمەڭكەنىڭ قىزعان شاعى - مال ساۋداسى، تۇز، شاي، ماتا، اشەكەي بۇيىمدار ساتىلىپ، ساۋداگەرلەر مەن الىس-جاقىننان كەلگەن حالىق باس قوسىپ جاتقان كەز بولاتىن. جارمەڭكە تەك ساۋدا ورنى عانا ەمەس، ونەر دۋمانىنا اينالىپ، حالىق ءانشى-كۇيشىلەردىڭ، اقىن-جىراۋلاردىڭ ونەرىن تاماشالاپ، بالۋاندار كۇرەسىن قىزىقتايتىن.

جينالعان جۇرت توردەن ورىن العان ۇسەن تورە مەن قازانعاپتى قۇرمەتپەن قارسى الادى. جارمەڭكەنىڭ ءسانى التى قانات كيىز ۇيدە وتەتىن ونەر سايىستارى ەدى. سونداي ءبىر كيىز ۇيدە ەلگە اتى شىققان ءانشى-كۇيشىلەر مەن جىراۋلار باس قوسقان ەكەن. ءانشى ماراباي، اقىن سارىشولاق، مولداعالي مەن تىلەكەش، ايجارىق كۇيشىلەر سەكىلدى ونەر يەلەرى جينالعان توپتىڭ قىزۋىن ارتتىرىپ وتىردى. سولاردىڭ ىشىندە حالىققا كەڭىنەن تانىلعان ءانشى- كومپوزيتور مولداباي دا بار ەدى.

كوپشىلىك الدىندا قازانعاپ كۇي تارتىپ، جۇرتتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. ءبىز كەزدە كۇيىن اياقتاپ، دومبىراسىن قاسىنا قويادى دا، مولدابايعا بۇرىلىپ ءسوز باستايدى:

- اتقا اۋەس ەكەنسىڭ، مولداباي. ورىنبورعا بارعانىڭدا مىنگەن قارا جورعاڭ جايلى كوپشىلىك ايتىپ ءجۇر. جۇرت ول جورعانىڭ ءجۇرىسىن سەنىڭ انىڭمەن بايلانىستىرىپ اڭگىمە قىلىپ ءجۇر عوي. شىنىمەن، سولاي ما؟ - دەيدى.

مولداباي جىميىپ جاۋاپ بەرەدى:
- دۇرىس ايتاسىز، قازانعاپ اعا. قارا جورعا ءان-كۇيگە ەلىكتەگەندەي، ويناقتاپ قوزعالادى. ءاننىڭ ەكپىنىنە قاراي ءجۇرىسى دە قۇبىلىپ تۇرادى. ءان مەن سازدى تۇسىنەتىندەي ءوزى. ءسىز دە استىنداعى تۇلپارىڭىزدى كۇي تارتىپ شاقىرا الاسىز دەگەن اڭگىمە ءجۇر ەل ىشىندە.

قازانعاپ ميىعىنان كۇلىپ الىپ، دومبىراسىن قولىنا قايتا الادى. «ماھ، ماھ» دەگەندەي دومبىرانى سويلەتىپ، «ات شاقىرۋ» اتتى كۇيىن تارتقان دەيدى. سول مەزەتتە بايلاۋلى تۇرعان ات تا پىسقىرىپ، كىسىنەپ كەتكەن ەكەن.

وسى ساتتە مولداباي قازانعاپقا بۇرىلىپ:
- قازانعاپ اعا، دومبىراعا ءتىل بىتىرگەن ناعىز شەبەرسىز عوي. اتىڭىز تەك تۋعان ولكەڭىزدە ەمەس، ىرعىزدان باستاپ جامانقالا، ورىنبورعا دەيىن جەتىپ جاتىر. كۇيلەرىڭىزدى كوپ جەردەن ەستىپ ءجۇرمىن. ىنىلىك كوڭىلمەن ءبىر ءوتىنىشىم بار ەدى: مىنا قارا جورعاما ارناپ تا ءبىر كۇي تارتساڭىز، - دەيدى.

قازانعاپ كۇلىمسىرەپ:
- سەندەي ونەرپاز وتىرعاندا، قالاي تارتپايىن، مولداباي! - دەپ جاۋاپ قايتارادى. سونداعى شىعارعان كۇيى مىناۋ دەسەدى.

بىرنەشە كۇننەن كەيىن ەندى ۇسەن تورە ءوز اۋىلىندا قوناقاسى ۇيىمداستىرىپ، جينالعان ونەر يەلەرىن تورگە وزدىردى. سول ساتتە ۇسەن تورەنىڭ نەمەرەسى پاراۋ قوناقتارعا شاي ۇسىنىپ جۇرگەن. قازانعاپ قولىنا دومبىراسىن الىپ، جاڭا كۇيىن توگىپ سالا بەرگەندە، پاراۋ قىز كۇيدىڭ اسەرىنەن ەلتىپ، شاي قۇيۋدى ۇمىتىپ كەتەدى. قىزدىڭ سازعا بەرىلە قالعانىن بايقاعان قازانعاپ كۇيىن اياقتاپ، دومبىراسىن ىرگەگە سۇيەي بەرگەندە ۇسەن تورە:

- قازانعاپ، مىنا كۇيىڭنىڭ اتى نە؟

قازانعاپ جىميىپ: - اعا، ءسىزدىڭ قوناقجايلىعىڭىزعا، كوڭىل ىستىق ىقىلاسىڭىزعا ارنادىم. بۇل كۇيدى سىزگە ارنايمىن، - دەيدى.

سوندا ۇسەن تورە:
- سەن كۇي تارتىپ وتىرعاندا، پاراۋ قىزدىڭ قولىنداعى شايىن ۇمىتىپ كەتتى. قولىڭمەن قانشا يشارا جاساساڭ دا ءمان بەرگەمەن ەدى. سوندىقتان بۇل كۇيدىڭ اتى «شىنىاياق تاستار» بولسىن، - دەپ كۇيگە ات قويادى. سول كۇننەن باستاپ قازانعاپتىڭ بۇل شىعارماسى حالىق اراسىنا «شىنىاياق تاستار» دەگەن اتپەن تارادى.

بۇل ماقالاداعى دەرەكتەر «كۇي تورەسى قازانعاپ» (الماتى، 2022) اتتى كىتاپتاعى مالىمەتتەرگە سۇيەنىپ، مازمۇندالىپ جازىلدى. ەڭبەكتە قازانعاپتىڭ ءومىر جولى، شىعارماشىلىعى مەن كۇيلەرىنىڭ شىعۋ تاريحى كەڭىنەن قامتىلعان.