دۇنيە كەزەك - تاعىلىمدى اڭگىمە
جانىندا ەرىپ كەلە جاتقان نەمەرەسى، كەنەت قالت تۇرا قالدى دا جەڭىنەن تارتقىلادى.
- اپا، اپا دەيىم، انە ءبىر كىسىنى قاراڭىزشى، قۇلاپ قالار ما ەكەن ءوزى. سىزدەن كوزىن الماي تۇر. اپا، اپا قاراسايشى؟ - دەپ شىر-پىرى شىققاندا بارىپ:
- قايدا؟ كىم، كىم ءوزى؟ - دەپ باقىتنۇر اپا ەرىكسىز بۇرىلعان.
انادايداعى بالالار وينايتىن الاڭشاداعى تەربەتپە جانىندا تاياعىنا سۇيەنگەن بويدا قالت-قۇلت ەتىپ ودان كوز الا الماي قالتيىپ قالعان ارىق قاتپا قارت كىسىگە بۇنىڭ دا نازارى اۋدى. ەكى جاعى سۋالعان، شاشى اپپاق، مۇرنى قوڭقاق قارت كىسى باقىتنۇر اپانىڭ وسى جالت بۇرىلىسىنان جاسقانعانداي بەتىن بۇرىپ الا قويدى. سوسىن كىبىرتىكتەپ از تۇردى دا جاۋىرىنى قۋسىرىلا بۇكىرەيىپ تاياعىنا سۇيەنە قۇلاي جازداپ ءجۇرىپ بارا جاتتى. «اپىر-اي، مىنا كىسىنىڭ كوزى قانداي ەدى؟! تەگى وڭمەنىڭنەن وتەردەي تىم سۇستى ەكەن!»، - دەپ ويلادى.
- نەمەنە، قورقىپ قالدىڭ با؟ ول ءبىر اتا عوي. ءجۇر، جۇرە عوي، جارىعىم. جاي، تازا اۋادا سەرۋەندەپ جۇرگەن دە... ويىندا دانەڭە جوق باقىتنۇر اپا مەكتەپ جاسىنا كەلىپ قالعان نەمەرەسىن قولىنان جەتەلەپ جۇرە بەرگەن. كەنەت ءوز-وزىنەن ارقاسىنان بىرەۋ قادالىپ قاراپ تۇرعانداي جالت بۇرىلىپ، الگى كىسىنىڭ تۋ سىرتىنان بيىك وسكەن جاپىراقتى تالدىڭ اراسىنان تاياعىنا سۇيەنە كوز الماي قالعانىن تاعى بايقادى. جول الگى كىسى وتىرعان ورىندىقتان الىس ەمەس ەدى. ىشىنە تارتىلا باستاعان قاتپارلى قاباقتىڭ استىنداعى قىسىڭقى شەگىر كوز سۇستىلىعى ءوز الدىنا، ءتىپتى مىسقىل ءۇيىرىپ، جۇقارىپ كەتكەن ەرنى دە جىمقىرىلا تۇسكەندەي مە؟!
- اپىر-اۋ، مىنا كىسى، مىنا كىسى...
نەمەرەسنڭ قولىن ءوزى دە بىلمەي قىسا تۇسكەن باقىتنۇر اپا ءتىپتى داۋسىنىڭ شىعىپ كەتكەنىن دە بىلمەي قالدى. قالت توقتاي قالعان جەرىنەن بەتىنە جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتكەن نەمەرەسى:
- اپا دەيىم، ءسىز دە اناۋ اتانىڭ جامان قاراعان كوزىنەن قورقىپ كەتتىڭىز بە؟ ءجۇرىڭىز، ءجۇرىڭىز كەتىپ قالايىق، اپا. كەتەيىكشى؟! - دەپ قولىنان تارتقىلاپ شىر-شىر ەتكەن داۋسىنان سەلت ەتە ەسىن جيعانداي بولعان. كوزىنەن دە ەرىكسىز جاس شىعىپ كەتكەندەي.
- و توبا، توبا! انىق الگى مالعۇن سول بىلشىقبايەۆ قاراباي بولسا. تىنعان ەكەن. جۇرەر جولىن ارەڭ تاۋىپ سۇيرەتىلىپ قالىپتى عوي.
- و، سورلى بەيشارا. بىرەۋدىڭ وشاعىن ويرانداپ، بيلىگىڭ ءجۇرىپ تۇرعاندا. تالاي ادامدى اشساڭ الاقانىڭدا، جۇمساڭ جۇدىرىعىڭدا قۋىرشاقتاي ويناتىپ ەدىڭ. ءيا، ءيا، بۇل سەن بىلشىقبايەۆ قاراباي. سەنىڭ انا مىسقىلعا تۇنعان سارى نىلگە مالعانداي الا-پۇلا شەگىر كوزىڭ ايتىپ تۇر. سەن، سەن سورلى بۇل ۇلكەن قالاعا قايدان قاڭعىپ كەلدىڭ؟ قانداي تاعدىر ايداپ كەلدى؟ ءيا، بۇل سەن، سەنىڭ ءوزىڭ. مەن تانىدىم...
بەتىنە جالت-جالت قاراعان نەمەرەسىنىڭ قولىنان مىقتاپ ۇستاعان ول اۆتوبۋس ايالداماسىنا قاراي تەز-تەز اياڭدادى. قالانىڭ كورنەكتى جەرى بولسا دا، اۆتوبۋس كەشتەۋ كەلەتىن ادەتى. ايالدامادا تۇرعان ونىڭ كوز الدىنا ماناعى تاياق ۇستاپ اقساڭداعان شالدىڭ سۇستى جانارى. اسىرەسە كوزىنىڭ استىمەن ەرنىن تىستەلەي تىگىلىپ قارايتىنى كەتپەي قويدى.
- انىق تانىدىم، مىناۋ سول عوي. سوناۋ ءبىر ءداۋىرى ءجۇرىپ، "اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولىپ شايقاپ تۇرعان كەزىندە، كورمەگەنىن كورسەتىپ، كوزىنە كوك شىبىن ۇيمەلەتە جازداعان وسى شەگىر كوز. ايتەۋىر جاقسى ادامدار كەزدەسىپ پەرىشتە بولىپ قاناتىمەن قاعىپ اياسىنا پانالاتىپ ەدى-اۋ! و، قۇدىرەت، بۇل سۇمسىك ءالى ءتىرى ەكەن عوي. جەر باسىپ ءجۇر ەكەن عوي. تاياق ۇستاپ قالتاڭداپ قالعانىنا قاراعاندا بۇعان دا زاۋال كەلگەن سياقتى. تاعدىردىڭ ءبىزدى وسىلاي كەزدەستىرگەنىن قايتەرسىڭ!؟. كوزىنەن ەرىكسىز جاس پارلاپ كەتتى. نەمەرەسىنە بىلدىرمەيىن دەپ، جوتكىرىنگەن بولىپ بەتىن باستى. "اجە، نە بولدى؟ نەگە جوتكىرىنە بەرەسىڭ؟- دەگەندەي، نەمەرەسى بەتىنە جالتاق-جالتاق قارايدى. زارىقتىرىپ بارىپ كۇتكەن اۆتوبۋس تا كەلدى-اۋ. اۆتوبۋستا ادام تىعىز بولدى. نەمەرەسى شەتتە تۇرىپ قالدى. كوزىنىڭ جاسى ءبىر تىيىلساشى. بەتىن تەرەزەگە بۇرىپ الىپ، ورامالىمەن اۋزى-باسىن بۇركەنىپ الدى.
- ادامنىڭ ومىرىنە ەگەۋ بولاتىن شەمىر، سۇمەلەك. اتتەڭ، اتتەڭ-اي! سول ءبىر دۇركىرەپ تۇرعان كەزىڭدە كورىمىڭدى ءبىر كورسەتۋگە شامامنىڭ كەلمەگەنى-اي! وتباسىلى، بالالى-شاعالى بولدىم. ونىڭ ۇستىنە قولىمىز دا قىسقا. ءبىر زاماننان ءبىر زامانعا اۋىسىپ جاتقان نارىق جان-جاقتان قۋسىرىپ... ويپىر-اي، ولەيىن دەپ جاتسا دا اۋزىن بىلەگەن ايداهاردىڭ قىرىق جانىنان ءبىر بەلگى قالادى دەمەكشى، سەنىڭ ەرنىڭدى جىمقىرىپ الىپ، ولىمسىرەپ، قانىڭدى ىشىڭە تارتىپ قارايتىن سۇستىڭ، سۋىق ءتۇسىڭ سول كۇيىنشە قالىپتى عوي.
ەرنىن تىستەلەي، كوز جاسى مولدىرەگەن باقىتنۇر اپانىڭ ەسىنە ەرىكسىز وسىدان وتىز جىلداي بۇرىن باسىنان وتكەن وقيعالار ءتۇستى.
ينستيتۋتتى بىرگە بىتىرگەن سابىرجانمەن ءدام-تۇزى جاراسىپ وتاۋ قۇردى. ەكەۋى دە بويىمەن دە، ويىمەن دە، كوركىمەن دە كەلىستى جۇپ ەدى. بىرگە وقىعاندار قول ۇستاسىپ قاتار جۇرگەن ەكەۋىنە ءبىر بۇرىلىپ قاراماي وتپەيتىن. سابىرجان بۇعان قاراعاندا سالماقتى. كوپ جاعدايدا قولعا العان ءىسىن اقىلمەن شەشەدى. بولاشاق جارى باقىتنۇردىڭ ەركەلىگىن دە نازىن دا كوتەرىپ، قيىن-قىستاۋ كۇندەردە سىر بەرمەي، اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ كۇلكىمەن جەڭەدى. ينستيتۋتتىڭ كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قوسىلىپ، سوناۋ ماسكەۋگە دەيىن بارىپ ادەمى داۋسىمەن ءان شىرقاپ، ونەر كورسەتىپ قايتقاندا وتاربادان ۆوكزالدا سابىرجاننىڭ ءوزى كۇتىپ الادى. قۇشاقتاي ايمالاپ گۇلىن تابىستايدى.
- سەندەردىڭ ونەرلەرىڭدى تەلەارنادان كورسەتتى. وتە تاماشا بولدى. قازاقتىڭ نامىسىن بەرمەڭدەر. قاتتى ريزا بولدىق. سەنىڭ دومبىرامەن ايتقان ءانىڭ بارىنە ۇنادى. ءتىپتى ۇستازداردىڭ قۋانا قول سوققانىن كورەسىڭ... - دەيدى ادەتىنشە اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ ءماز بولىپ.
- سەن شە، سەن مەنى قىزعانبادىڭ با؟ - دەيدى بۇل دا ەركەلەپ. سابىرجان ونى قۇشاقتاپ باۋىرىنا تارتتى.
- ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى سۇيەمىز. ءبىر-بىرىمىزگە ادالمىز. نەگە قىزعانامىن. سەنىڭ ونەرىڭ ماعان دا ماقتانىش...
ءيا، ولار ءبىر-بىرىنە ادال جار بولدى. ساف تازا ماحابباتتارىن كىر شالدىرماي بيىك ۇستادى. ينستيتۋتتى قىزىل ديپلوممەن بىتىرگەن سابىرجان ماگيستراتۋرادا قالىپ ەدى. باقىتنۇرعا جۇمىس تابىلمادى. ونىڭ ۇستىنە اياعى اۋىر. ەگەمەن ەل بولىپ، قايتا قۇرۋ ءجۇرىپ جاتقان نارىق قىسپاعى بۇلاردى دا قۇرساۋىنا العان. ءاماندا بولاشاعىن سابىرمەن، اقىلمەن جەڭەتىن سابىرجان ءبىر دوسىنىڭ كومەگىمەن ۇلكەن وبلىستىڭ ءبىر اۋدانىنىڭ ورتالىعىنداعى جاڭا اشىلعان جەمىس-جيدەك كومبيناتىنا ەكونوميست-ەسەپشى قىزمەتىنە باراتىن بولىپ كەلىسىپتى.
- قالادا قينالامىز، - دەدى كەلىنشەگىنە ادەتىنشە كۇلىمسىرەي قاراپ. پاتەراقىسى بار. ونىڭ ۇستىنە جاقىندا بوپەلى بولامىز. ازىرشە جۇمىس جاساي تۇرايىق. كەيىن كورەرمىز.
بۇلار كەلگەن اۋدان ورتالىعى اجەپتاۋىر بەدەلى بار قالا ەكەن. جەمىس-جيدەك كومبيناتىنان باسقا دا كوپتەگەن كاسىپورىندار، كوللەدج، تەحنيكۋم، ينستيتۋت تا بار. تۇرعىن حالىق مال باعىپ، ەگىن ەگىپ، كاسىپورىندار اشىپ، قاربالاس قيمىل ۇستىندە. ورتالىقتا بىرنەشە جەردە ۇلكەن بازار، مەيرامحانا، گاسترونوم، دۇكەندەر جۇمىس ىستەيدى. كوپ ۇزاماي-اق، باقىتنۇر ۇلدى بولدى. ىسكەرلىگىمەن، ءتىل تاپقىش، بىلىمدىلىگىمەن سابىرجان كەلەسى جىلىنا-اق كومبينات ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارلىعىنا كوتەرىلدى. بالاسى ءبىر جاسقا تولعان سوڭ باقىتنۇر جۇمىس ىستەسىن دەپ سابىرجان بالاسىنا قاراۋ ءۇشىن ەلدەن مەكتەپتە وقيتىن قارىنداسىن الدىردى. بالاسىنا ءبىر مەزگىل قاراۋ ءۇشىن باقىتنۇر ءۇيىنە جاقىن جەردەگى جاڭا اشىلعان ينستيتۋتقا مۇعالىم بولىپ ورنالاستى.
ەندى اڭگىمەنى جاڭعىرتا بەرمەي-اق قىسقاسىن قايىرعاندا، پالەنىڭ ءبارى وسى جۇمىسقا كەلگەننەن باستالدى. ونسىز دا قاسى-كوزى قيىلعان، ونەرلى، ادەمى كەلىنشەك، جاراستىقتى كيىم كيىپ كابينەتىنە كىرىپ كەلگەندە الدەنەلەر جازىپ تۇقشىڭداپ وتىرعان ەكى جاعى سۋالىڭقى، قاپساعاي دەنەلى، سىقسيعان شەگىر كوزدى ينستيتۋت رەكتورى بۇعان تىكشيىپ قارادى دا قالدى.
- سالەمەتسىز بە؟ مەن وسىندا قىزمەتكە... - دەدى مىنا كىسىنىڭ وزىنە قاباعى تارتىلا ولەۋسىرەپ تىكشيگەنىنەن ءدىر ەتە شەگىنىپ قالىپ، بويىن قايتا جيناپ. ول سازارىپ قاراعان بويدا ءلام دەگەن جوق. سول كوزىن الماي، قولىنداعى قاعازىن الدى دا ءۇن-ءتۇنسىز قول قويىپ بەردى.
جۇمىس قالپىمەن قىزۋ ءجۇرىپ جاتتى. جاڭا ورتا، جاڭا تانىستار. ءوزى ادەمى. ءوزى مادەنيەتتى، جۇمىسىنا تياناقتى كەلىنشەك ۇجىممەن تەز ءتىل تابىستى. تەڭدەس، قاتارلارىمەن ارقىن-جارقىن، ويناپ-كۇلىپ، ادەتىنشە ادەپتى ادەمىلىگىنەن تانباي كيىنىپ، سىلانىپ، تارانىپ جۇرەتىن. سەبەپ تاۋىپ باستىق ءجيى جينالىس جاساپ، ۇجىم مۇشەلەرىن وتارداعى قويداي ءۇيىرىپ، الدىنا جيناپ الا بەرەتىن. جينالىسىن جۇرگىزىپ وتىرىپ تا، كوپتەگەن ايەلدىڭ ىشىنەن ءتىنتىپ تاۋىپ شەگىر دە جىمىسقى كوزى وسىعان كەلىپ قادالاتىن. وسى سىلىڭعىر قارا كىسىنىڭ جىمسىق جانارىنان ءزار شاشىپ تۇراتىن. الگى كىسىنى كورسە-اق جاڭادان قىزمەتكە ورنالاسىپ، كوپشىلىكپەن ەندى تانىسىپ جاتقان باقىتنۇردىڭ تۇلا بويى تۇرشىگىپ، مۇمكىن بولسا كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىساتىن.
ءبىراق، بۇل ساقتىعى ۇزاققا بارمادى. ۇجىمعا اتاقتى ونەر يەلەرى، باسشىلار ءجيى كەلەدى. وندايدا داستارقان قامىمەن، اس ءمازىرىن قامداپ جۇرەتىن ايەلدەر. ونىڭ ۇستىنە ستۋدەنتتەردىڭ تالانتىن، ونەرىن تانىتادى. ونداي يگى ىستەرگە ۇيىتقى بولاتىن دا ارينە الدىمەن ۇستازدارى.
ادەتتەگىدەي ينستيتۋتقا اتاقتى كينو اكتەرلەر كەزدەسۋگە كەلەتىن بولىپتى. اينالانى تازالاۋ، كەزدەسۋ وتكىزەتىن زالدى ساندەۋ، داستارقان ءمازىرىن تاعايىنداۋ سياقتى مۇرىننان سۇرلىككەن قاربالاس ءىس باستالدى. التىن اسىقتاي ەكى ۇل ءبىر قىز تاۋىپ بەرگەن سۇلۋ دا، اقىلدى كەلىنشەگىنىڭ جۇمىستان شارشاپ، قاباعى قاتىپ كەلەتىنىن سابىرجان ايتپاي تۇسىنەدى. جەڭىل-جەلپى تاماقتى دا ءوزى ازىرلەي سالادى. ايمالاپ-ەركەلەتىپ:
- تىم الاشاپقىن بولا بەرمەشى. ءبىر ءسات تىنىقشى، - دەيدى شاشىنان يىسكەپ. جاعدايىن جاساپ، ءوزىنىڭ جان كۇيزەلىسىن تۇسىنەتىن سابىرجانداي جايساڭ جىگىتكە كەزدەسكەنىنە اللاعا مىڭ ءبىر ءتاۋبا ەتىپ، ونىڭ موينىنا اسىلىپ ەركەلەيدى. بوپەلەرىن ەكەۋى بىردەي الاقاندارىنا سالىپ ايالايدى. ەرتەڭگى كۇنى اتقاراتىن جۇمىستارىن اقىلداسادى.
اتاقتى كينواكتەرمەن كەزدەسۋ تاماشا ءوتتى. داستارقان دا ءساندى جاسالدى. وتىرىستان سوڭ، ادەتتەگىدەي ءبي بولدى. شاعىن بولسا دا سول قالانىڭ ءوزىنىڭ باسشىلارى، تاعى دا سىيلى قوناقتارمەن كەش تاماشا ءوتىپ جاتتى. نەگە ەكەنىن، وسى كەشتە الگى ءوزىن جۇمىسقا قابىلداعان ماڭدايى تاڭقيعان، جىلان كوز باسشى باقىتنۇردى شەتكە شىعىپ كەتكەن جەرىنەن تاۋىپ الىپ بيگە شاقىرا بەردى. ۇلكەن بانكەت زالىنىڭ ءون بويىنا توسەپ تاستاعان جاسىل قىزىل ارالاس كىلەم، ۇلبىرەگەن ءۇندى پەردەسىمەن، ايشىقتى ليۋسترانىڭ اق ءسۇت ءتۇستى جارىعىمەن ۇلاسىپ، اسەم كيىنىپ بيلەپ جۇرگەن جاس-كارىنى دە ەرەكشە ءبىر سۇلۋلىققا بولەپ جىبەرگەندەي. قوناقتاردى اتتاندىرىپ، داستارقاندى جيىپ كەتۋ جۇكتەلگەندىكتەن باقىتنۇر امالسىز ايالداعان. ەندى مىنا كىسىنىڭ وڭمەڭدەۋى، ۇياتتان اتتاپ، جىلان كوزىمەن ءىشىپ-جەۋى جامان ىڭعايسىزداندىردى. ءتىپتى قۇشاعىنا قىسىپ، ىرسىلداي تاماعىنان ايمالاماق بولعاندا يتەرىپ جىبەرىپ، قۇشاعىنان سىتىلىپ شىقتى. ابىروي بولعاندا ءبىر ءوشىپ-ءبىر جانىپ تۇرعان الۋان ءتۇرلى جارىقتار، قۇلاقتى جارعان مۋزىكامەن قىزۋ بيلەپ جۇرگەندەر ەشتەڭە اڭعارماي قالعان سياقتى. ءبىر جاعى ىشكىلىكتىڭ قىزۋى دا جوق ەمەس. اجەپتاۋىر اتاقتىلاردىڭ ءوزى جاپ-جاس قىز-كەلىنشەكتەرگە ەمىنىپ، كوزى تۇماندانىپ كەتكەندەي.
- مۇنىڭىز ۇيات ەمەس پە؟ مەنىڭ كۇيەۋىم بار. بالالى-شاعالى كىسىمىن. مەن سىز ويلاعانداي بۇزىلعان ايەل ەمەسپىن، - قويىڭىز ەندى.
- كۇيەۋىڭ سونشا بىزدەن ارتىق پا ەدى؟ قاراشى، مىنا مەن كىمنەن كەممىن؟ ادەمىمىن، ۇلكەن باسشىمىن. بايلىق تا، باق تا مىنا ۋىسىمدا. الاقانىمنان ساپ-سارى التىن ساۋلايدى. قانە، نە سىيلايىن ساعان؟ القا ما؟ سىرعا ما؟ الدە قاراماعىمداعى ءبىر بولىمدى باسقارىپ، قوس-قوس سىمتەتىكتىڭ تۇتقاسىن ۇستاپ، جۇمساق كرەسلودا شىرەنىپ وتىرعىڭ كەلە مە؟ قالاعانىڭ سۇلۋىم. ءوزىڭ ءبىر ەرەكشە تاربيەلى، ادەمى كەلىنشەكسىڭ. مەن، مەن سەنى ءسۇيىپ قالدىم. ءيا. مەن سەنى ءبىر كورگەننەن ۇناتتىم. - ول كەلىنشەكتىڭ قولتىعىنان ۇستاپ تاعى قۇشاقتاماق بولدى. - قويىڭىز اعا، مۇنىڭىز ۇيات. بۇل اڭگىمەنى مەنەن باسقاعا ايتىڭىز... ونىڭ قولىنان ارەڭ بوساعان كەلىنشەك ەسىككە قاراي ۇمتىلدى. ءۇيىنە دەيىن جىلاپ كەلگەنمەن، سابىرجانعا سىر بەرمەي بەتىن وپالاپ الدى.
ەرتەڭىنە جۇمىسقا كەلگەن باقىتنۇر "جىگىتشىلىك - يتشىلىكى دەپ جاي قىزىپ قالعان شىعار. قانشا دەگەنمەن قالاداعى ۇلكەن ينستيتۋتتى باسقارىپ وتىرعان ساليقالى، بەدەلدى باسشى عوي. "ادامدىقتى، كىسىلىكتى تەرەڭ ۇعىنعان كىسى، باسقاعا عانا ەمەس، وزىنە دە تورەشى بولا الادى دەپ ءبىر دانىشپان ايتپاقشى، ەسىن جيعان سوڭ ءوز-وزىنە كەلەر. ول كىسىنىڭ الدىندا كۇنىنە قانشا ادام كەلىپ، ماسەلەسىن شەشىپ كەتپەي مە؟ كەشەگىسىن بىلسەم دە، بىلمەگەن بولا سالايىن دەپ ويىن توپشىلاعان. كيىنىپ-تارانىپ، تاپ-تۇيناقتاي بولىپ، تاعى جۇمىسىنا كەلدى. ويلاماعان جەردەن تاعى جينالىسقا شاقىرىلدى. باسالقالى دەگەن باسشىسى بۇنى تاعى دا جىمىسقى كوزىمەن ءىشىپ-جەي باستادى. ءتىپتى قيت ەتكەنگە ءتيىسىپ، ءتىسىن قايراپ كىجىنەتىن سياقتى. الاپانداي كابينەتتە ءبارى تىم-تىرىس، شىبىننىڭ ىزىڭى سەزىلمەستەي. جينالىسقا كەلگەندەردىڭ ءوزى وسىنىڭ ىسىلىن ەسىتپەي، تابانىنىڭ ءىزىن دە قالدىرماي جىلىستاپ كەتۋگە اسىققانداي. باستىقتىڭ مىناداي ەزۋىن ىرجيتقان قىرىنان بۇل دا تىتىركەنىپ، تۇرشىگىپ قالدى. ءۇن-ءتۇنسىز ءوز جۇمىسىن اتقارىپ كەتىپ قالماق بولعان. ءتۇس الەتىندە لىپىپ كەلگەن حاتشى قىز:
- ءسىز قاراباي بىلشىقبايەۆتىڭ الدىندا بولۋىڭىز كەرەك. تەز ءجۇرىڭىز، - دەدى دە اياعى اياعىنا تيمەي زىمىراي جونەدى. مۇنداي جاعدايدى كۇتپەگەن. جۇرەگى ءلوبلىپ اۋزىنا تىعىلدى. ماڭدايىنان سۋىق تەر شىقتى. بارعىسى كەلمەي، اياعى تارتپاي تۇر. ءبىراق امال جوق. باسشىنىڭ اتى باسشى. ارەڭ كەلدى.
- مەندەي قاتارداعى وقىتۋشىنىڭ جۇمىسى دەكانات پەن كافەدرا مەڭگەرۋشىسىمەن-اق تىنباي ما؟ ۇلكەن كىسىنىڭ مەندە نە جۇمىسى بولدى ەكەن؟ - دەدى حاتشى قىزعا ىزالانىپ تۇرعانىن بىلدىرگىسى كەلمەي.
- مەن بىلمەيدى، - دەدى قازاقشانى ءتىلىن بۇراپ ارەڭ سويلەيتىن حاتشى قىز مەرۋەرت.
ماڭداي تەرىن سۇرتىنىپ، كابينەت تابالدىرىعىنان ارەڭ اتتادى.
- ءيا، نەمەنە؟ - دەدى ونىڭ كەلگەنىن كۇتىپ تۇرعانداي كرەسلوسىنان تۇرا اپپاق تىسىن ىرجيتا كەلىنشەككە قاراي اتتاپ-پۇتتاپ ۇمتىلىپ، تىكسىنە كەيىن شەگىنگەن باقىتنۇردىڭ قولتىعىنان ۇستاي العان. ءتىپتى يكەمدەپ وزىنە تارتىپ بارادى.
- ءوزىڭ قانداي ادەمى، سۇلۋسىڭ! "سۇلۋدى سۇيمەكتىك - پايعامبار سۇننەتى دەگەن. وزىڭدەي ءبىر سۇيكىمدى ارۋدى اڭساپ ءجۇرۋشى ەدىم. ەندى جانىم، جانىم... - دەپ وڭمەڭدەي ۇمتىلىپ، ايمالاي جونەمەك بولعانىنان، نەنى كۇتسە دە مۇنداي سۇمدىقتى كۇتپەگەن كەلىنشەك سىلكىنە كەيىن شەگىندى.
- ءوزىڭىز مۇلدە ۇياتسىز ەكەنسىز. كىم، كىم، ءسىزدى مۇنداي دەپ ويلاماعان ەدىم. اناۋ-مىناۋ ەمەس، جاۋاپتى باسشىسىز. مەنىڭ وتباسىم، بالا-شاعام بار. مىناۋىڭىز وڭباعاندىق قوي. قويىڭىز، ۇيات بولادى... قيسايىپ كەتكەن جاعاسىن جوندەگەن كەلىنشەك ەسىككە قاراي ۇمتىلعان. ارىستانداي اتىلعان باسەكەڭ كەلىنشەكتى قۇشاقتاي كوتەرىپ الىپ، ديۆانعا اتىپ ۇردى. قالاي ەكەنىن بىلمەيدى كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن ەسىن جيعان كەلىنشەك كۇرەك تىستەرى اقسيا، ەزۋى ىرجيىپ ۇمتىلعان باسەكەڭدى بار ەكپىنىمەن كەۋدەسىنەن يتەرىپ قالىپ، قابىرعاعا جاعالاي قويىلعان ورىندىققا وماقاسا قۇلاتىپ ءتۇسىردى. قورىققانىنان ءوڭى شۇبەرەكتەي اعارىپ، كوزىنەن جاسى ساۋلاپ كەتكەن كەلىنشەك سىرتقى ەسىككە تۋفليىنىڭ تابانى تارسىلداي جۇگىردى. ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي، اۋزىن باسىپ ىشقىنا جىلايدى. ابىروي بولعاندا حاتشى قىز جوق ەكەن. بالكىم سۇمدىق سويقانىن سەزىپ قالماسىن دەپ، باستىقتىڭ ءوزى ەرتە رۇقسات بەرىپ جىبەرگەن شىعار. سول جۇگىرگەن بويدا اجەتحاناعا كىرىپ، بەتىن باسىپ تۇنشىعا جىلادى. كيىمدەرىن جوندەپ، بەتىن وپالاپ، ءوز-وزىنە ارەڭ كەلدى. "اۋىرىپ تۇرمىن. قان قىسىمىم كوتەرىلىپ كەتىپتى دەپ كافەدرا مەڭگەرۋشىسىنە داۋسى قارلىعا ارەڭ ايتىپ بۇرىلىپ جۇرە بەردى. ەكى كۇن ساباققا بارماي قالدى. دەكاناتتان سىم تەتىك سوعىپ، قايتا شاقىرىپ الدى. جۇمىسقا كەلمەي قالعانى ءۇشىن قاتاڭ سوگىس بەرىپتى.
- دەنساۋلىعىم جارامايدى ەكەن. باسقا جەردەن وزىمە جايلى جۇمىس ىزدەيىن، - دەگەن ۋاجىنە:
- قوي، ويباي ونىڭ نە؟ جۇرتتىڭ قولى جەتپەي جۇرگەن ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەتىڭدى تاستاپ كەتىپ. بىزگە وزىڭدەي ءبىلىمدى، پاراساتتى ۇستاز كەرەك. نە بولدى اياق استىنان نىلدەي بۇزىلىپ، - دەدى كافەدرا مەڭگەرۋشىسى گۇلبيبى اپايى الدەنەنىء ىشى سەزگەندەي ءوڭى قۋقىلدانىپ. باقىتنۇر لام دەپ جاق اشپادى. بەتىنە از-كەم قاراپ قالعان اپايى:
- ايتپاقشى، الگى حاتشى قىز، كەزەكتى دەمالىسىنا شىعامىن دەپ قىڭقىلداپ ءجۇر ەدى. كەشە ارىزىنا باستىق قول قويىپ بەرىپتى. ەندى سول قىز كەلگەنشە بىر جيىرما كۇندەي سەن ورنىنا تۇرا تۇر، - دەدى گۇلبيبىء ىس-مىس جوق جول باستاي بەرىپ.
- قايدا؟ سوندا باستىقتىڭ الدىنا ما؟ سەلك ەتە قالعان باقىتنۇر ەرىكسىز توقتاعان.
- ءيا، باستىقتىڭ ءوزى سولاي ۇيعاردى. جۇرە عوي. نەگە تۇرسىڭ؟ - دەپ بۇرىلىپ قاراعان كافەدرا مەڭگەرۋشىسىنە:
- مەن، مەن جۇمىستان شىعايىن دەپ ەدىم. باسقا ىڭعايلى بىرەۋ تاپساڭىزدارشى!؟ مەن، مەن بارمايمىن، - دەدى جىلاپ جىبەرۋگە شاق قالىپ.
- ونىسى نەسى؟ ءتىپتى مىناۋ ۇيات بولدى عوي. ەڭ بولماسا ءبىر ىڭعايلى قىزداردىڭ بىرەۋىن تاپقانشا بىرەر كۇن تۇرا تۇر. ءوزىم حابار الىپ تۇرامىن، - دەدى گۇلبيبى اپايى جالىنعانداي بولىپ.
ارادا از ۋاقىت سالماي-اق باسەكەڭ جىلماڭ ەتىپ كابينەتىنەن شىعا كەلدى. ءوزى جاپ-جاڭا كوستيۋم-شالبار كيىپ، موينىنا گالستۋك تاعىپ، ىزديىپ كيىنىپ الىپتى. ورنىنان ەپەتەيسىز كوتەرىلگەن بۇعان سۇستى جىلان كوزىمەن تىكىرەيىپ قاراپ ءوتتى. تەگى كەشەگى جاس كەلىنشەكتىڭ تەگەۋرىنىنە شىداماي قابىرعاعا ارقاسى سولق ەتىپ تيىپ، كەيىن وماقاسا قۇلاعانىنا كەكتەنىپ، ءتىسىن قايراپ قالدى ما؟ تۇستەن كەيىن تارتقان اياعىن ارەڭ يگەرىپ وزىنە كەلگەنشە قوڭىراۋ تىنىمسىز الدەنەشە قاعىلدى. ەسىكتەن يمەنە باسىپ كىرگەن كەلىنشەكتى كۇتكەندەي اتتاپ-پۇتتاپ بولمەنىڭ ورتاسىنا كەلگەن.
- نەمەنە ەركەك كورمەگەن بويجەتكەندەي ىتىرىنىپ، الدەقانداي بولىپ. كىمنەن كەيىن ەدىك سونشا. كوپ ايەلدىڭ ىشىنەن قىران كوزىمىز وزىڭە تۇسكەن ەكەن. بۇلداناسىڭ سونشا؟! - ىنتىق بولعان، جۇرەگى سول دەپ سوققان ايەلگە ەمەس، ناقا جۇمىسىنا سالعىرت قاراپ، لاعىپ كەتكەن قاراماعىنداعى قىزمەتكەرىنە اكىرەڭدەپ، ۇستەلدى توقپاقتاعان باستىقتاي مىندەتسىنىپ، ميىعىندا مەنمەندىك اششى، ىزالى كۇلكى ءۇيىرىلىپ، تارتىنشاقتاعان كەلىنشەكتىڭ بىلەگىنەن شاپ ەتىپ ۇستاي الدى. تاعى دا باۋىرىنا تارتىپ ايمالاماق بولدى. ۇستىنە سەۋىپ العان قىمبات ءاتىردىڭ ءىيىسى بۇرق-بۇرق ەتەدى. ءابجىل قيمىلمەن كەلىنشەكتى كوتەرىپ العان. قولىنان بۇلقىنا ەدەنگە دومالاپ تۇسكەن كەلىنشەك تاعى دا ۇمتىلعان ونى ىشىنەن وكشەلى تۋفليمەن ءبىر تەپتى.
- ويباي ءىشىم، - دەپ ەكى قولىمەنءىشىن باسىپ وتىرا قالعان باسەكەڭە ەسىكتىڭ الدىنا بارىپ شالت بۇرىلعان كەلىنشەك:
- ۇياتسىز ەكەنسىز، - دەدى جاعاسىن جوندەپ، كوزىنەن جاسى سورعالاپ.
- ەرلى-زايىپتى، بالالى-شاعالى، ار-ۇياتتان اتتاماعان مەن سياقتى ءيبالى-ىزەتتى ايەلدەردى سىزدەي وزبىر، ءبىر كۇندىگىن ويلايتىن وڭباعاندار جولدان شىعاراتىنىنا ەندى كوزىم جەتتى، - دەدى ەسىكتى جۇلقي اشىپ. - جۇمىسىڭىزدى جيناستىرىپ الىڭىز. كوڭىلىڭىزدى تاباتىن سىلقىم بيكەشتى ىزدەرسىز... - دەگەن.
- ءيا، انەبىر شلاپىسى قيسايعان ىزديعان بىرەۋ مە بايسىماعىڭ. كورەرمىز. مەندەي مىقتىمەن مىسىق تىشقانشا ويناعاننىڭ اقىرى نەمەن بىتەتىنىن ءالى-اق بىلەرسىڭ! ءالدەقانداي بولۋىن... - دەپ، داۋسى قارلىعىپ، كىجىنە سويلەگەن باستىقتىڭ ءسوزىن ەسىكتەن شىعا بەرە ەستىدى.
- ءبۇيتىپ جارىلقاعان جۇمىسىڭ قۇرىسىن. سۇمدىق-اي، بالالى-شاعالى، باسالقالى ەركەك تە وسىنداي بولادى ەكەن عوي!؟ تۇلا بويىنىڭ ءدىرىلىن ءالى باسا الماعان كەلىنشەك، بەتىن باسا ەڭىرەپ، اشىق قالعان ەسىكتى جابۋعا بۇرىلعاندا ءىشىن باسا بۇكشيىپ توردەگى مامىق كرەسلوسىنا قاراي كەتىپ بارا جاتقان باسەكەنى كوردى.
بەتىن وپالاپ، ەرنىن بوياپ، كيىمىن جوندەپ، سومكەسىن كوتەرگەن بويدا ۇيىنە تارتتى. ەرنىن تىستەلەپ، جاس مولدىرەگەن جانارىن قايتا-قايتا سۇرتىنىپ ارەڭ كەلگەن. كۇيەۋى سابىرجان جۇمىستا. ءۇش بالاسى بالاباقشادا. توسەگىنە قۇلاي كەتىپ ابدەن جىلادى. گۇلدەي ءومىرىنىڭ ساباعىن قيىپ، ۇلپەرشەكتەي بولىپ جەتىلىپ كەلە جاتقان بۇلدىرشىندەرىن ايالاپ، ءبىر-بىرىنە دەگەندە جانى بولەك جان جارىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالدىرماي، جۇرت جيرەنىپ ايتاتىن سايقالدىققا، جەزوكشەلىككە سۇيرەگەن، جىلمىڭداپ تۇراتىن كوزى سياقتى جان-دۇنيەسى دە ناس، قارانيەت ادامنىڭ ۋىسىنان، شاشاسىنا شاڭ جۋىتپاي سىتىلىپ شىققان كوزسىز ەرلىگىنە ءوزى دە تاڭ قالادى. - ءتاڭىرىم-اي، و جاراتقان! الپامساداي ەركەكتىڭ تاس قۇشاعىنان سونشاما قايسار كۇش بەرىپ امان-ەسەن قۇتىلىپ كەتۋىمە جاردەم بەرگەن ءوزىڭ بە ەدىڭ. بار ەكەنسىڭ عوي. بار ەكەنسىڭ عوي... سۇيگەنىمە، بالا-شاعاما تىكتەپ قاراي المايتىن قارابەت بولىپ قالعانىمدا قايتار ەدىم!؟ ولەر ەدىم. انىق ولەر ەدىم. نە بولعانىن جان ادامعا بىلدىرمەي. بىلمەسىن... - دەيدى تىرناقتارىن اۋزىنا سالىپ ءدىر-ءدىر ەتكەن كەلىنشەك.
كەشكىلىك قىزمەتىنەن كەلگەن سابىرجان:
- نەگە ءوڭىڭ قۇپ-قۋ بولىپ، كوزىڭ قىزارىپ كەتكەن. قان قىسىمىڭ كوتەرىلىپ كەتكەن جوق پا؟ جۇمىسىڭ اۋىر بولسا، باسقاسىنا اۋىس. بالالار بار، ءۇيدىڭ شارۋاسى، شارشاپ قالاسىڭ عوي، - دەدى ادەتىنشە ايمالاپ، ەركەلەي باۋىرىنا تىعىلعان باقىتنۇرىنىڭ شاشىنان يىسكەپ. ءتىپتى باسى سولقىلداپ اۋىرعانىن قويماعان سوڭ، ءتۇن ءىشى بولسا دا، "جەدەل جاردەم شاقىرۋعا تۋرا كەلدى. كۇيەۋى ەكەۋى اقىلداسىپ جۇمىستان دەنساۋلىعىنا بايلانىستى شىعۋعا ارىز جازدى.
بۇل ارىزىن اپارماي-اق ەرتەڭىنە تۇسكە جەتپەي شتاتتىڭ قىسقارۋىنا بايلانىستى جۇمىستان بوساتىلعان بۇيرىقتى الىپ كىسى كەلدى. باسقا ەمەس، ءبولىم باسشىسى كافەدرا مەڭگەرۋشىسى اپايى ەكەن.
- ۇيگە كىرىپ دام تاتىڭىز، - دەپ ىزەت بىلدىرىپ ەدى، ماشينادان ءتۇسىپ سىرتقى قاقپانىڭ الدىندا تۇرعان بويدا باقىتنۇرعا بۇيرىقتى ۇستاتىپ:
- ەندى بۇل جەردە سەندەردى تۇرعىزبايدى. باسقا جاققا كەتىڭدەر. سەنىڭ الدىڭدا ءبىر جاس قىزدىڭ اياعى اۋىرلاپ قالىپ، تۇك كىناسىز قىزمەتىنەن بوساتىپ جىبەردى. ارباۋىنا ءتۇسىرىپ جارىلقاپ بەرگەن ءۇيىن دە تارتىپ العان. جىلاي-جىلاي كەتكەن سورلى قىزدىڭ قايدا قاڭعىرىپ قالعانىن ءبىر ءتاڭىرى ءبىلسىن. ايتەۋىر سىرت بىرەۋلەردىڭ سىبىسىنان ەستىگەنىم، بالاسىن تاۋىپ پەرزەنتحاناعا تاستاپ قاشقان جەرىنەن ۇستالىپ، تۇرمەگە ءتۇسىپتى دەيدى. كىم بىلەدى، دالباسالاعان سورلى كۇناسىز ءسابيدى ءولتىرىپ قويدى ما؟ تەكتەن تەككە تۇرمەگە تۇسپەيدى عوي. بۇل كىسى ۇجىمداعىلاردىڭ كيت ەتكەن قاتەلىگىن سەزسە، بەت-ءجۇزىڭ دەمەيدى، جۇمىستان قۋىپ شىعادى. مىنا بەيباق بالا-شاعا اسىراپ وتىر-اۋ، كۇنىن كورە الماي قالادى-اۋ دەگەن ادامگەرشىلىك ۇعىمنان ادا. ءتۇرى قانداي قارا بولسا، ءىشى دە سونداي قارا. ەستۋىمىزشە سوناۋ جوعارىداعى ۇلىقتاردىڭ جانىنداعى ۇلكەن باسشىنىڭ بىرەۋىنىڭ تۋعان ءىنىسى دەيدى. ءتىپتى وسى قالانىڭ اكىمىنىڭ ءوزى اياعىن تارتادى. ارالارىڭدا نە جاعداي بولعانىن بىلمەيمىن. ءبىراق، اقسيعان ازۋىن بىلەپ، تۇنەرگەنىنە قاراعاندا سەندەرگە جاقسى كۇن جوق. اجەپتاۋىر، ايەلدەردىڭ ىشىندەگى ءوڭدى بالا ەكەنسىڭ. جولىڭ بولسىن، قاراعىم. ءبىر تىلەۋلەس اپاڭ بارىن ەسىڭە الىپ جۇرەرسىڭ، - دەپ بىرگە قىزمەتتەس بولىپ، از كۇن دامدەس بولعان ەگدە ايەل شالت بۇرىلىپ كەتە بەردى.
جاناشىر اپايىنىڭ ايتقانى ايداي كەلدى. كەشكە قىزمەتىنەن كەلگەن سابىرجان دا، قاباعى قاتىپ، قالاداعى جۇمىسى دۇرىلدەپ تۇرعان بەدەلدى كومبيناتتىڭ باستىعىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنىڭ قىسقارعانىن، قولىنا جۇمىستان بوساعانى تۋرالى بۇيرىق بەرىلگەنىن ايتتى. ءىشى قىلپ ەتە قالعان باقىتنۇر ەرنىن تىستەلەي سابىرجان ىشتەي كۇدىكتەنبەسىن دەپ، بەتىن كەۋدەسىنە باسىپ قۇشاقتاي الدى. وكسىپ جىلاپ جىبەردى.
- جۇدەمەشى، جانىم! - دەدى ايەلىنىڭ شاشىنان سيپاعان سابىرجان ونىڭ جىلاعانىن ءوزىنىڭ جۇمىستان بوساعانىنا كۇيىنگەنگە جورىپ. توتەنشە كەلگەن تىعىرىقتى نەگە جورىرىن بىلمەي، ساۋساقتارىن ۋقالاعان سابىرجان بولمە ىشىندە ءارلى-بەرلى جۇرە باستادى.
- وڭباعان، ادامنىڭ ىشىندەگى ىشى قارا زالىم-اي! - دەدى اس بولمەدە تۇرىپ وكسىپ-وكسىپ جىلاعان باقىتنۇر.
- سىردىڭ سۋى سيراعىڭنان كەلمەيتىن سەندەي قارا جۇرەكتىڭ جاعاسى جايلاۋدان كەلىپ تۇرعان كەلەڭسىز كەزگە قاي پەيىلىمىزبەن تاپ بولدىق ەكەن. قىلىشىن سۇيرەتىپ قىستىڭ تاقاپ كەلە جاتقانى مىناۋ. وتىن، سۋ كەرەك. جاس بالالارىمىز بار. ەندىگى كۇنىمىز نە بولماق؟ اۋزىمىزداعى اللانىڭ بەرگەن ناپاقاسىن جىرىپ الىپ، جاۋتاڭداپ قالارداي قانداي كۇنامىز بار ەدى. قانداي جامان ەدىڭ، قارانيەت-اي!
وكسىپ تۇرعان كەلىنشەگىن قۇشاعىنا قىسقان سابىرجان ارەڭ جۇباتتى.
- قوي، تىم جۇدەپ جىلاي بەرمە. ەمىزۋلىسىڭ عوي. نەگە سونشا قامىعاسىڭ؟ ەكەۋمىز دە جاسپىز. ەكى قولعا ءبىر جۇمىس. ەندى ماعان كوز جاسىڭدى كورسەتپە، - دەگەن كۇيەۋىنىڭ بايىپتى اقىلىنا توقتادى.
بۇدان دا جامان، سوراقىسى ەكى-ۇش كۇننەن سوڭ جەتتى. كومبيناتتان كىسىلەر كەلىپ ءۇيدى بوساتۋىن تالاپ ەتتى. "بىرەر كۇندە باسقا ءۇي تاۋىپ كوشىڭدەر. ايتپەسە اڭگىمە باسقاشا بولادى دەدى قوقان لوقى كورسەتىپ.
- اكەتاي، كىمدى بولسا دا قىسقا قاراي ۇيدەن شىعارۋ زاڭعا دا، ادامگەرشىلىككە دە جاتپايدى. كوكتەمگە قاراي بوساتايىق. جاس بالالارىمىز بار. بۇل جەرگە جۋىقتا كوشىپ كەلگەمىز. تۋىستارىمىز الىستا، دەگەن وتىنىشتەرىنە قۇلاق تا اسقان جوق.
- ءبىز قاراپايىم ادامدارمىز. باستىقتاردىڭ ايتقانىن ورىندايمىز، - دەدى مۇرتى ەدىرەيگەن بىرەۋى. ماشينانىڭ كابيناسىن تارس جاۋىپ. "انشەيىن ءبىر قىر كورسەتۋ شىعار. ادامگەرشىلىككە كەلەتىن شىعار. قانشا دەگەنمەن بىرگە قىزمەتتەس بولدىم عويى دەپ ەرتەڭىنە كومبيناتتىڭ باسشىلارىنا جولىعۋعا بارعان سابىرجاندى ماڭايىنا جولاتپاپتى. بۇرىن سابىرجاننىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ ساكەلەپ جۇرەتىن كەيبىرەۋلەر تانىماعان بولىپ، شەكەسىنەن قاراپ ءوتتى. باستىق ءىس ساپارعا كەتكەن دەپ شىعارىپ سالدى.
ۋادەسىندە تۇرىپ، "شاش ال دەسە، باس الاتىنى جاندايشاپتار كەلەسى اپتاسىنا جەتىپ كەلىپ، ءىس-مىس جوق، جۇكتەرىن سىرتقا شىعارا باستادى.
- ويپىر-اي، ەندى وسىنداي سۇمدىققا باراتىنداي، ءبىز زۇلمات زامان قۇرباندارى ەمەس ەدىك قوي. ءبىز دە اللانىڭ جاراتقان پەندەسىمىز. ەڭ بولماسا ەكى-ءۇش اي شىداساڭدارشى. قار جاۋعالى تۇر. كۇزدىڭ قارا سۋىعىندا قايدا بارامىز!؟ - دەپ شىرىلداعان باقىتنۇردىڭ ءسوزىن تىڭداعىسى دا كەلمەدى. سابىرجان سازارىپ ۇندەمەدى. قايتا شاشىلعان زاتتاردى جيناپ، شىرقىراپ جىلاعان بالالارىن جۇباتا الماي ءالەك. مۇنشالىقتى قورلىققا شىداماعان باقىتنۇر ەسىنەن تانىپ قۇلادى. سىمتەتىك تە ىستەن شىققان سوڭ سابىرجان كورشى ۇيگە جۇگىرىپ، "جەدەل جاردەم ماشيناسىن شاقىردى. تاياعىنا سۇيەنىپ كەلگەن كورشى شال:
- ەي، شىراعىم، - دەدى كەكىرەيگەن مۇرتتىعا قاراپ تاياعىن سەرمەلەپ، شولاق قولىن كورسەتىپ: - وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، ءبىر قولىمنان ايىرىلعانمىن. بومبى ءتۇسىپ ورتەنىپ جاتقان اتا جاۋىمىز نەمىستىڭ ۇيىنەن شىرقىراپ جىلاعان بالالارىن الىپ شىعىپ باۋىرىمىزعا باستىق. قالت-قۇلت ەتىپ كوزىنەن جاسى سىرعالاعان قارتتارىنا قالبىرىمىزدا قالعان تاماعىمىز بەن ءبىر جۇتىم سۋىمىزعا دەيىن ۇسىندىق. ول زامان ءوزىمەن كەتسىن. ءبىز قانىمىز ءبىر قازاق ەدىك قوي. قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىندا ۇيالاعانداي ءبىر قازاننان ءدام تاتىپ، ءتورىمىزدى قوناعىمىزعا بەرەتىن ءوز جەرىمىز، ءوز ەلىمىزدە وتىر ەدىك قوي. ەلدە جوق قىلىقتى باستاپ بۇلارىڭ نە؟! قۇدايدان قورىقپايسىڭدار ما؟ - دەگەن سۇيەكتەن وتەردەي ءسوزىن تاس-كەرەڭ بولىپ قالعانداي ەشكىم دە قۇلاعىنا قىستىرعان جوق.
- ءبىز بىلمەيمىز. ءبىز باستىقتىڭ ايتقانىن ورىندايمىز، - دەدى الگى مۇرتى، كوزى جىپىلىقتاپ تەرىس اينالىپ كەتىپ. سوسىن ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ، قولىن ءبىر-اق سەرمەپ سىرتقا اتىپ شىعىپ كەتتى.
- باستىعىم دەيدى عوي. قۇستىڭ ۇياسىن دا بۇزبايدى قازاق. جاس بالالارىمەن شىرىلداتىپ، ءبىر بەيشارالاردى قيناعان سول باستىعىڭ ءسىرا وڭباس. ول دا قۇدايدىڭ جاراتقان پەندەسى. قۇداي بار ەكەنىن بىلە مە ەكەن سول باستىقسىماعىڭ... - دەگەن كورشى قارتتىڭ قاهارلى ءۇنىن باقىتنۇر دارىگەر سالعان ەكپەدەن ەسىن جيناعاندا ەستىدى. اۋرۋحاناعا اكەتپەك بولىپ ەدى بالالارىن قۇشاقتاپ بارمادى. ايەلىن قولتىقتاپ اكەلىپ الگىلەر سىرتقا سۇيرەلەپ تاستاعان ديۆانعا جاتقىزىپ، بالالارىن كوتەرىپ ارەڭ جۇباتقان سابىرجان عانا سىر بەرمەي، الگىلەرگە قاسقايىپ قارايدى.
- جىلاما. قانداي قينالساڭ دا ماعان كورسەتپە. جانىڭدا مەن جۇرگەندە ەشتەڭەگە قامىقپا دەپ ەسكەرتپەدىم بە؟ دەن ساۋ بولسا، ءۇي تابىلادى. ءوزىم ىزدەپ تابامىن. ەرتەڭنەن باستاپ، - دەگەن وعان جالت قاراعان كورشى اقساقال، ءالى ءدىرىلىن باسا الماي، تاياعىن سەرمەلەپ:
- ەشقايدا قاڭعىما بالام، - دەدى قاهارلى ۇنمەن.
- مىنا مەنىڭ قورامداعى بولەك سالىنعان ەكى بولمەگە زاتتارىڭدى تاسى. ىشىندە وت جاعاتىن پەشى بار. مىنا ۇلكەن ءۇيدى سالاردا كەمپىرىم ەكەۋمىز شيەتتەي ءۇش بالامىزبەن سوندا وتىرعانبىز. گاز پەشىن ورناتپاق ەدىك. جاي، ۇساق-تۇيەك زاتتار تۇرعان. كەيبىر قانىپەزەرلەردىڭ جۇرەگى تاس بولسا، ءبىزدىڭ ۇياتىمىز بار. بارما ەشقايدا، بالام. "ءبىر جىلعا بيت تەرىسى دە شىدايدى دەگەن. ءالى-اق وڭالىپ كەتەسىڭدەر. جاسىما كەلىنىم. ازاماتىڭ امان بولسىن. الدەقانداي قىلعان ءۇيىن بەرە سال... دەندەرىڭ ساۋ بولسا ءۇي كوپ... - دەپ تاياعىمەن جەردى توقپاقتاعان اقساقال جەڭىلدەۋ زاتتى ءبىر قولىمەن كوتەرىپ ءوزى تاسي باستادى.
جاڭادان كەلىپ ەندى ورنىققان جاس وتباسىنىڭ تۇتىنار زاتى دا شاعىن عوي. لەزدە-اق اقساقالدىڭ نەمەرەلەرى مەن بايبىشەسى دە جاردەمگە كەلىپ، كورشى قوراداعى شاعىن ەكى بولمەلى ۇيگە كوشىپ الدى. ونىمەن دە تۇرماي، بايبىشەسىنە قازان تولتىرىپ ەت استىرعان قارت، قىمىز-قىمىرانىمەن جاسالعان داستارقانعا شاقىردى.
- قامىقپا. ادام ومىرىندە ءار الۋان قيىندىق بولادى. سابىرمەن، اقىلمەن جەڭە ءبىلۋ كەرەك. دەن ساۋ بولسا، ءالى-اق تەڭەلىپ كەتەسىڭدەر. ەندى كىم بولسا دا اقىرىن ويلاماعان جاۋىزدىڭ تىرلىگى بۇل. ءالى-اق، كوز-جاستىڭ، بىرەۋدى ناقاقتان شىرقىراتقانى ءۇشىن اللانىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. ونىڭ دا شاڭىراعىنىڭ قيراماسىنا كىم كەپىل. قىزعانشاقتىق پەن پەيىلى تار كورە المايتىن، وركوكىرەك لاس كىسىنىڭ ءىسى وسىنداي بولادى. مەن دە كومبيناتتىڭ باسشىلارىنا، ارداگەرلىك قۇقىمدى پايدالانىپ اكىمشىلىكتەگى ءتيىستى باسشىلارعا بارىپ جولىقتىم.
- ءبىز بىلمەيمىز. بالكىم كومبيناتتىڭ ەسەپ-قيسابىنان قاتە تاپتى ما؟ ءبارى اياق استىنان بولدى. تاپسىرما جوعارى جاقتان كەلگەن، - دەيدى. باسپانا ماسەلەسىن دە سول جوعارىداعى مىقتىلار شەشەر-مىس. نە بولسا دا سول جوعارىداعى مىقتىلارعا ساعاعىمىزدان ءىلىنىپ قالعان بولدىق قوي، - دەدى اقساقال كۇيىنىپ.
بەتىنەن وتى شىققان باقىتنۇر جانارىنان جاس تامشىلاپ جەرگە قارادى. ىشتەگى دەرت ىشىندە دەمەكشى، ءبارىن ىشىنەن سەزىپ وتىر ەمەس پە؟ ءجۇزى قارا مىقتىنىڭ دەگەنىمە كونبەدىڭ دەپ تىرناعىن باتىرىپ وتىرعان جاۋىزدىعىن قايتىپ ايتسىن. قايتىپ. وندا ۇكىلەپ الاقاندا ايالاعان جارىنىڭ، پەرىشتەدەي بالالارىنىڭ، "قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا اجالدى ولەدى دەمەكشى، قان كەشىپ، حالقىنىڭ تىنىشتىعىن قورعاپ مۇگەدەك بولىپ وتىرعان قاسيەتتى، ءيبالى، تورىنەن ورىن بەرىپ وتىرعان مىنا قارتتىڭ بەتىنە قايتىپ قارايدى. قايتىپ... نە بەتىمەن. ەرنىن تىستەلەي كۇيىنىپ باسىن شايقادى. ادەتىنشە سالماقتىلىق تانىتىپ، سىر بەرمەگەن سابىرجان دا ويلانىپ قالعان. سول جوعارىداعى بىلقىلداعان كرەسلودا شالقيىپ وتىرعان مىقتىلارعا بۇل دا بارىپ تاۋى شاعىلىپ كەلگەن. "بالكىم، سول كەلگەن تەكسەرۋشىلەردەن بولدى ما ەكەن؟ دەيدى اقىلى ايران بولىپ. وسىدان ءبىر ايداي بۇرىن كومبيناتتاعى جۇمىسشىلاردىڭ ارىزىمەن تەكسەرۋشىلەر كەلگەن. جۇمىستان نەگىزسىز شىعارعان، ءۇي الا الماي جاتىرمىز، جاردەماقىنى جوندەپ تولەمەيدى دەگەن سياقتى. سول تەكسەرۋشىلەردى كەتكەنشە سابىرجان ءوزى الىپ جۇرگەن. باستىقتىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولعاندىقتان كۇردەلى جۇمىستىڭ شەشۋى جۇكتەلە بەرەتىنىنە دە ەتى ۇيرەنگەن. ءبارى زاڭداستىرىلىپ، رەت-رەتىمەن شەشىلىپ، ەسەپ-قيساپتاعى كەلەڭسىزدىكتەر عانا ءسوز بولىپ، ولار تىپ-تىنىش كەتكەن. ورىنباسارى بولعان سوڭ كەيبىر ەسەپ-قيساپ قاعازعا باستىقتىڭ ورنىنا بۇل دا قول قويا بەرەتىن. ءبىراق قانداي قاعازعا دا ساۋاتتىلىقپەن، اقىل-پاراساتپەن نازار اۋدارماي قول قويعان ەمەس. ءتىپتى باستىقتىڭ ءوزى ونىڭ قۇنتتىلىعى مەن بىلىمدىلىگىنە ريزا بولاتىن. ەندى توتەننەن ءبىر بىلمەستىكپەن قول قويعان قاتەلىگىن تاپتى ما ەكەن؟ جۇمىستان كەتۋىن تالاپ ەتتى مە ەكەن؟ "اكەسى ولگەندى دە ەستىرتەدى دەپ، ونداي ۇنامسىز حابار بولسا باستىعى نەگە شاقىرىپ الىپ ايتپايدى. ءوز ايىبى وزىندە بولسا، بۇل ونى ءتىپتى كىنالاماس ەدى عوي. ازاماتتىق ارىمەن ءوز ەركىمەن ارىز جازىپ جۇمىستان شىعىپ كەتەر ەدى. وسى ويمەن باستىعىنا بارىپ جولىقپاق ەدى، ءىس ساپارعا كەتتى دەگەن جاۋاپ الدى. كۇندە بارادى، كەشە كەزەكتى دەمالىسقا شىقتى دەگەن سىبىس ەستىدى. نەگە، كىنالى دەپ تاپسا بۇدان قاشقاقتايدى. ءوتى جارىلىپ كەتسە دە شىندىقتى ايتپاي ما؟ بۇل دا الابۇرتقان كوڭىلىن باسار ەدى. بالكىم، كەلگەلى ءبىر-ءبىرىنىڭ بەتىنە شاي دەپ كەلمەگەن. اعالى-ىنىلىدەي تاتۋ بولىپ كەتكەن سوڭ، نە دەرىن بىلمەي، ۇيالدى ما؟ ءيا، ءيا، وسى ويىم جۇيەگە كەلەدى. سول تەكسەرۋشىلەر بۇلدىرگەن ەكەن عوي. ماعان ايتا الماعان عوي. باستىقتىڭ ورنىنا مەنى جۇلىپ تاستادى. ارىزدى تەكسەرگەننىڭ ەڭ دۇرىس جولى - باستىقتى كرەسلودان ۇشىرىپ جىبەرۋ. سونىمەن ماسەلە تامات تامام. ۇيرەنشىكتى ادەت قوي. قانداي بولعاندا دا ءۇيدى كوكتەمگە دەيىن قويا تۇرۋ كەرەك ەدى. بالا-شاعام بارىن بىلەتىن ەدى... - ويى سان-ساققا جۇگىرگەن سابىرجان بولمە ءىشىن ءارلى-بەرلى كەزىپ ءجۇرىپ: - سول ارىزقويعا ءۇي كەرەك بولعان... مەن جۇمىستان بوساعان سوڭ ءۇي دە... ءيا، ماسەلە ەندى تۇسىنىكتى بولدى... - دەدى سالالى ساۋساقتارىمەن شاشىن سيپاپ.
وتكەن كۇنى عانا باستىقتىڭ ۇستىنەن قايتا-قايتا ارىز جازىپ ءۇي سۇراپ ەسىكتى بوساتپاي جۇرەتىن ءبىر جۇمىسشى ۇيلەرىنە كوشىپ كەلىپ كىرىپ الدى.
- ءوز-ءوزىڭدى قولعا ال. بالالارعا قارا. انا جولعى كەلگەن تەكسەرۋشىلەر تەگى مەنىڭ جۇمىسىمنان ءبىر كىنا تاپقان سياقتى. ءۇيدى دە سول ارىزقويلاردىڭ بىرەۋى الدى. بالكىم، قۇجاتتارعا قاتەلەسىپ قول قويىپ جىبەردىم بە؟ ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ ءبارى ەسەپ-قيساپ قوي. كومبيناتىمىز ءونىم وندىرەدى. ونى ساتامىز. ءوزىمىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ، قاجەتتى زاتتار الامىز. سونىڭ ءبارى ەسەپ. باستىقپەن بىرگە مەن دە قول قويا بەرەمىن. ەندى، باستىقتان گورى مەنى ورنىمنان جۇلىپ تاستاۋ ءتيىمدى بولعان شىعار، - دەدى ءوڭى قۋقىلدانىپ، كوزىنە جاس مولدىرەگەن كەلىنشەگىن ايمالاپ.
- ۋايىمدامايمىن جانىم. ءوزىڭ امان بول، بالالارىمىز امان بولسىن. سەن ايتپاقشى ءالى جاسپىز عوي، - دەدى كۇيەۋىنىڭ توسىنە باسىن قويىپ. شىنىن ايتقاندا ونىڭ سونشاما ادالدىعىنا، پالە ويلامايتىن ازاماتتىعىنا ءتانتى بولدى. بار پالەنى وزىنە اۋدارىپ العانىنا ءىشى ۋىلجىدى.
بىرەۋدىڭ جىلاعانىنا، قۋانعانىنا، جىعىلىپ-سۇرىنگەنىنە بۇرىلىپ قارايتىن ۋاقىت شىركىن بە؟ ءوزى جەندەت، ءوزى ەمشى، ءوزى سور، ءوزى باق دەمەكشى، توقتاۋسىز زىمىرايتىن دوڭعالاعى ادەتىنشە جۇرىسىنەن تانباي ءوتىپ بارا جاتتى.
اياداي ەكى بولمە. بىرەۋىندە ۇيىقتايدى. بىرەۋىندە وت جاعىپ، تاماق جاسايدى. ونىڭ ۇستىنە زاتتار قويىلعان. اينالۋعا كەلمەيتىن قۋىقتاي. امالداپ بىر قىستى وتكىزەرمىز دەپ باسقا پاتەر ىزدەمەگەن. ءارلى-بەرلى سابىلىپ سابىرجان ءجوندى جۇمىس تابا المادى. تولەيتىن اقشالارى بولماعان سوڭ بالالارىن بالاباقشادان شىعارىپ العان. ۇيگە كىرسە دە، شىقسا دا ىڭىلداپ، اسىرەسە كىشىسى جانىنان شىقپايدى. ءۇيىن بەرگەن كورشى اقساقال قالعان-قۇتقان تومار اعاشىن جاعۋعا رۇحسات ەتكەن. ءبىراق قىستىڭ كوزى قىراۋدا ءۇي جىلي قويماعان سوڭ كومىر الدى. سىرتقى ەسىك اشىلعان سايىن ازىناپ سۋىق كىرەدى. تەگى تەر قاتىرىپ الدى ما؟ كىشى ۇلى كۇيىپ-جانىپ قاتتى اۋىردى. اۋرۋحاناعا ءتۇستى. ۇلكەنى ءالى بەسكە جەتپەگەن، ودان كىشى قىزى ايگەرىمىنە ۇيدە سابىرجاننىڭ ءوزى قاراپ قالدى. اۋرۋحانادان شىققان سوڭ دا ساعيتجاننىڭ بەتى بەرى قاراماي، بىرەر اپتادان سوڭ ۇزىن كىرپىكتەرى قايقايىپ و دۇنيەلىك بولىپ كەتە باردى.
بۇل كۇيىك باقىتنۇرعا جامان باتتى. سابىرجاننىڭ اۋزىنان ءتۇسىپ قالعانداي مونتيىپ قالعان بالاپانى ايدىڭ كۇنى امانىندا كىرپىگى توگىلە ۇيىقتاعان كۇيىندە باسى ءبىر جاعىنا سىلق ەتىپ جۇرە بەردى. ەمشەگىنەن شىعارعانىنا التى اي بولسا دا:
- ساعيت، ساعيتىم، مامەڭدى ەمەسىڭ بە؟ - دەپ اۋزىنا سالىپ ەدى. كوزىن قينالا اشىپ، كەزەرگەن ەرنىمەن كادىمگىدەي بىرەر رەت سوردى. سوسىن اۋزىنان شىعىپ كەتتى. مونتيعان ءبۇلدىرشىنى باقىتنۇردىڭ كوز الدىنان كەتپەي قالدى. ەندى بەتىن باسىپ الىپ، وكپەسىن باسا الماي ەڭىرەيتىن بولدى. ساعيتجاننان ايىرىلعان قارالى حاباردى ەسىتىپ ەنەسى مەن قاينىسى كەلدى. بۇلاردىڭ باسىنان وتكەن كەلەڭسىز جاعدايدى سوندا عانا ءبىلدى.
- كوشىرىپ اكەتەمىز. ەلدە بولاسىڭدار. "ۋ ىشسەڭ، رۋىڭمەن" دەگەن، بىرگە بولساڭدار ءۇي دە بار، مال دا بار قينالماسسىڭدار، - دەدى ەنەسى.
كوپ ۇزاماي قاينىسى كەلىپ كوشىرىپ اكەتتى. ءبىراق، ولار كەلىپ اكەتكەنشە، قاتتى قايعىرىپ جىلاي بەرگەندىكتەن بە، كوتەرىپ قالعان ءۇش-ءتورت ايلىق بالاسىن تاستاپ قويدى. ازىپ، جۇدەپ كەتتى. دارىگەر جۇرەگى اۋىرادى دەگەن انىقتاما بەردى. قاتتى اۋىرىپ، جۇدەپ-جاداعاندا سۇيگەن جارى سابىرجانى جانىنان ءبىر ەلى شىقپادى. كوشىپ كەلگەن سوڭ دا مال باعاتىن قاينىسى سەمىز قويدى سويىپ تاستاپ اۋزىنان جىلى-جۇمساعىن ايىرمادى. ەنەسى مەن كەلىنى قىمىزدىڭ ساۋمالىن ىشكىزىپ، اتى شىققان تاۋىپتەردى، دارىگەرلەردى قويماي قاراتىپ بىرەر جىلدا-اق اياعىنان تىك تۇرىپ وڭالىپ كەتتى. لە كوتەرىپ قالىپ، ساعيتجاننىڭ ورنىن باسقان بالپاقتاي ۇل تۋدى. سابىرجانعا سەرىك بولسىن دەپ اتىن سەرىكجان دەپ ەنەسىنىڭ ءوزى قويدى. بىرەر جىل ءىنىسىنىڭ قاسىندا قوي باعىپ، جاعدايلارىن تۇزەگەن سابىرجان استاناداعى ءبىر لاۋازىمدى قىزمەتتەگى دوستارىنىڭ كومەگىمەن ماماندىعى بويىنشا ۇلكەن شاحتاعا ينجەنەر بولىپ ورنالاستى. كوپ ۇزاماي ءۇي الىپ ايەل، بالا-شاعاسىن كوشىرىپ تە اكەلگەن. اناسىن، باقىتنۇردىڭ اياعى اۋىر بولعان سوڭ بىرگە الا كەلدى. اللاعا شۇكىر، جامان بولعان جوق. ودان كەيىن دە كوتەرىپ، ومىرگە ۇل، قىز اكەلدى. قازىر ءۇش قىز، ەكى ۇلدارى بار. ءالى ينستيتۋتتا وقيتىن ەڭ كەنجە ءاسياسى بولماسا، باسقالارى بالالى-شاعالى. ۇلكەن ۇلى لاۋازىمدى قىزمەتتە. ۇلكەن قىزى ينستيتۋتتا وقىتۋشى. عىلىمي ەڭبەكپەن اينالىسادى. باسقالارى دا قاتارىنان كەم ەمەس. وسى قالادا پوليكلينيكادا باس دارىگەر بولىپ ىستەيتىن ءادىلجانى قولدارىندا. كەلىنى دە دارىگەر. ءۇش نەمەرەلى. مىنا جانىندا ەرىپ جۇرگەنى ەڭ ۇلكەنى عوي. سابىرجان دا، ءوزى دە زەينەتكەر. ەنەسى وسى بالالارىنىڭ قىزىعىن كورىپ، توقسانعا جاقىنداعاندا باقىتنۇر مەن سابىرجاننىڭ قولىندا جاتىپ باقيلىق بولدى. بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن دەگەندەي. جىلدا قازاقستاننىڭ، شەت ەلدىڭ تاڭداۋلى جەرلەرىنە دەمالىس ۇيلەرىنە بارىپ قىدىرىپ، ەمدەلىپ قايتادى. بيىل دا ەلىمىزدىڭ جەر جانناتى كوكشەتاۋعا بارىپ، اتاقتى بۋراباي كۋرورتىنا دەم الۋعا بارماق بولىپ جۇرگەن. بۇرىننان بۇيرەگى اۋىراتىن سابىرجاننىڭ ەسكى كەسەلى قوزىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدى. تەپسە تەمىر ۇزەتىن ىسكەر، اقىلدى سابىرجانعا وسى اۋرۋ سول ءبىر زۇلماتتى قولدان جاساعان قياناتشىل باستىعىنىڭ كەسىرىنەن ءۇيسىز-كۇيسىز قاڭعىرىپ قالىپ، سوعىس ارداگەرى نۇرتاس اقساقالدىڭ اياداي ەكى بولمەسىنە قىستاپ شىققاندا جابىسىپ ەدى. اۋىرىپ قالعان بالاسىن اياپ، قاتتى قايعىرعان باقىتنۇرىن قيناعىسى كەلمەي، وتىن-سۋدى ءوزى اكەلەتىن. پەشتى دە ءوزى جاعا سالاتىن. الدىندا پاناسى جوق ءبىر اشىلىپ، بىر جابىلعان ەسىكتەن ۇيىتقىپ سوققان بوران ۇسكىرىگىنىڭ اسەرى بولماي قالدى دەيسىڭ بە؟ سول جىلى بۇيرەگى سىزداپ سىر بەردى. كەيىن شاحتادا قىزمەت جاساپ جۇرگەندە دە دارىگەرگە قارالىپ، اۋرۋحاناعا دا جاتىپ شىعاتىن. شاحتانى ۇزاق جىل باسقارىپ، ابىرويمەن زەينەتكەرلىككە شىقتى. ساياجايداعى باۋ-باقتاردى باپتاپ سال سۋىقتاسا، ەسكى سىرقاتى بەلىن كوتەرتپەي شىعا كەلەدى. تاعى دا سول كونە اۋرۋى قوزىپ، اۋرۋحانادا ەم قابىلداپ جاتقان.
تورىعىپ-زارىعىپ دالادا قالعاندا، جىلى قۇشاعىنا الىپ ىق جاعىنان پانا بولعان نۇرتاس اقساقالدى بۇلار ۇمىتقان جوق. اسىرەسە سابىرجان قالت ەتىپ قولى تيسە نۇرتاس اتانىڭ اۋىلىنا قاراي قۇستاي ۇشاتىن. باعالى سىيلىقتار الىپ بارۋمەن بىرگە، ءتاۋىر دەمالىس ۇيىنە جولداما الا كەتەتىن. كوڭىلى كونشىپ، جايناپ-جاساپ قايتاتىن.
- قازىنا عوي، نۇرەكەڭ قازىنا. سول كىسىنى كورىپ، اقىل كەنگە تولى ساليقالى سوزدەرىنەن قۋات الىپ، جاسارىپ، جادىراپ قالامىن. قينالعانعا جاقسىلىق جاساۋدى، ادام بالاسىنا قيانات جاساماۋدى سول ابىز اقساقالدان ۇيرەندىم، - دەپ ءجيى ايتاتىن. كەيىن ۇلدارى مەن قىزدارىن، نەمەرەلەرىن دە قالاعا وقۋعا تۇسۋگە، قىزمەتكە ورنالاسۋىنا كومەكتەستى. شاحتانىڭ جۇمىسىنا باۋلىپ، بىلىكتى ماماندىق الۋىنا شەت ەلگە نەمەرەسىن وقۋعا جىبەردى. باقىتنۇر دا الدەنەشە بارىپ قارتتىڭ اق باتاسىن الىپ كەلگەن. ون جەتى جاسىنان سوعىسقا قاتىسىپ، ءبىر قولىنان ايىرىلىپ مۇگەدەك بولىپ ورالعان قارت، وزىنەن كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولار ومىرىنەن، قازىنا كوكىرەك اقىل-ساناسىن جوعالتپاي سەكسەن بەسكە قاراعان شاعىندا ابىرويمەن بالا-شاعاسىنىڭ الدىندا كوز جۇمدى. قاتتى سىرقاتتانىپ جاتقاندا سابىرجانعا حابار تيگىزىپ شاقىرتتى. وسىلاردىڭ كەلۋىن كۇتكەندەي، قاتتى ەنتىگىپ قينالىپ جاتىر ەكەن. سابىرجان مەن باقىتنۇردى كورىسىمەن جانارى جالتىراپ، كادىمگىدەي قۋاندى. جاستىققا سۇيەنىپ، ءبىر كەسە شاي ىشۋگە جارادى. ەرتەڭىنە-اق ماڭدايىنان سۋىق تەر اعىپ جاعدايى كەتە باستادى. كەمپىرى مەن بالا-شاعاسى شۇپىرلەپ جانىنا جينالدى. سابىرجاننىڭ قولىن ەتى قاشقان سالالى ساۋساعىمەن قىسا ۇستاعان قارت:
- ريزامىن، ريزامىن سەنى كەزدەستىرگەن اللاعا. ءۇرىم-بۇتاعىما كوپ جاقسىلىق جاسادىڭ. كولەڭكەلى ساياڭا پانالاتتىڭ. ءوسىردىڭ، ءوندىردىڭ. سەن دە مەنىڭ ءبىر ۇلىمسىڭ. اللانىڭ مەيىرىمى ءتۇسىپ، شىن كوگەرەتىن پەندەسى بولسا، مىنا سەن كوكتەپ-كوگەرەسىڭ. وسى بەتىڭنەن تانبا... - دەدى ارەڭ تىلگە كەلىپ جاتىپ. - الگى، الگى سەندەرگە قيانات جاساعان كىم بولسا دا وڭبايدى. اللا ادال ادام جاقتا...
- نۇرەكە-اۋ، اكەمنىڭ ورنىنا اكە بولعان. جاقسىلىق جاساۋدى، ازاماتتىڭ اسىل سىنىعى ەكەنىڭىزدى كورسەتىپ، ءسىز ۇلگى بولدىڭىز ماعان. جاقسىلىعىڭىزدى كەلىنىڭىز ەكەۋمىز دە ۇمىتپايمىز. ءسىز مەنىڭ ىزدەپ تاپقان اكەمسىز، - دەدى سابىرجان قارتتىڭ ەتى قاشقان قولىنان ءسۇيىپ، كوزىنەن جاس شىعىپ. باقىتنۇر ەكەۋىنە مەرەيلەنە قاراپ جاتقان قارت كەمپىرى مەن بالا-شاعاسىنىڭ شۇپىرلەي ۇستاعان قولدارىن قايتا-قايتا ۇستاپ جاتىپ كوز جۇمدى.
- ادال ادامعا قيانات قىلعان وڭبايدى. اللا بارىمىزگە بىردەي. جاسسىڭدار، بولاشاقتارىڭ الدىڭدا. ءالى-اق تەڭەلىپ كەتەسىڭدەر. مىقتى بولىڭدار. كەلىن قاراعىم، مۇڭايا بەرمە، ازاماتىڭ امان بولسىن، - دەپ ەدى اۋىلدان قاينىسى كەلىپ كوشىرىپ اكەتىپ بارا جاتقاندا، قارا جەردىڭ قوينىنا بەرىپ كەتىپ بارا جاتقان ساعيتجانىن ويلاپ ءىشى ۋداي اشىپ ەڭىرەپ جىلاعان باقىتنۇردى باۋىرىنا باسىپ كوزىنە جاس الىپ. جۇكتى ارتىپ ءجۇرىپ بارا جاتقان ماشينانىڭ سوڭىنان دا كوزىندەگى جاسىن جاسىرا الماي تاياعىنا سۇيەنىپ ەرىپ جول ايرىعىنا دەيىن كەلگەن ەدى.
- قايران اسىل، ابىز بولىپ جولىققان اتاشىم-اي! - دەيدى ساقال-مۇرتىن ادەمىلەپ قويىپ، جاعالارىنا كىر جۋىتپاي جۇرەتىن بيپاز قارتتى ءجيى ەسىنە الاتىن باقىتنۇر.
- سەن بىزگە قىدىر بولىپ جولىقتىڭ عوي. سەنى كەزدەستىرىپ، قولتىعىڭنان سايا تاۋىپ، اقىل-پاراساتىڭنان اسەر العالى ءبىزدىڭ جولىمىز جاقسىلىققا باستادى. بالكىم اللادان كەيىنگى جەلەپ-جەبەۋشىمىز ءوزىڭ شىعارسىڭ. قازانىڭدا ءبىر كەسە تاماق پىسسە، جارتىسىن مەنىڭ بالالارىمنىڭ اۋزىنا اكەلىپ توساتىن ەدىڭ. جاتقان جەرىڭ جايلى بولسىن، قايران اتەكەم، - دەيدى اقىرىن كۇرسىنىپ.
- سەندەردى زار جىلاتىپ، شاڭىراعىڭدى شايقاپ، وشاعىڭدى ويرانداعان ادام وڭبايدى. اللا بارىمىزگە بىردەي، - دەپ سول ابزال قارتتىڭ قالىڭ قاسى ءتۇيىلىپ، كۇڭىرەنىپ ايتقانىنداي، بالپاقتاي بوتاسىنان ايىرىلىپ زار جىلاپ قالعاندا بالاسى ءۇشىن وتقا دا، سۋعا دا تۇسەتىن انا ەمەس پە؟ شىرقىراپ، جەر باۋىرلادى.
- اللا-اي، اللام-اۋ! مەنى وسىنشا شىرقىراتىپ، باۋىر ەتىم بالامنان ايىرعان كاززاپتىڭ ازابىن بالاسىنان بەرە گور. مەنى قاراشىعىمنان ءولى ايىرساڭ، ونى ءتىرى ايىر. بالانىڭ ازابى قانداي بولادى ەكەن تارتسىن... - دەپ ەدى سوندا كۇڭىرەنىپ. ەندى ءوزى دە كۇڭىرەنەتىندەي جاعداي ەمەس پە ەدى؟
- و، ءتاڭىر-اي، الگى قالتاڭداپ تاياق ۇستاپ بۇعان جانارى سونگەن ءولى كوزبەن قاراعان سول ەمەس پە؟ سونىڭ ءوزى عوي. شىنىمەن مۇنى تانىدى ما ەكەن؟ كوزىن الماي نەگە تاياعىنا سۇيەنىپ قالت-قۇلت ەتتى. الدە اۋرۋ مەڭدەپ، مەڭىرەنىپ، ايتەۋىر كوزىنە تۇسكەنگە تەسىلىپ قالاتىن ادەتى مە؟ الگىدەگى ۇرەيى ۇشىپ، قاي-قايداعىلار ەسىنە ءتۇسىپ، كوزىنەن جاسى سورعالاپ، الەك-شالەگى شىققانىن ايتسايشى! شىنىن ايتقاندا، بىتەۋ جارانىڭ اۋزى بايقاۋسىز تىرنالىپ، قاندى ءىرىڭ اعا جونەلگەندەي مە ەدى؟! بىردەڭەنى سەزگەندەي مىنا نەمەرەسى دە بەتىنە جالتاقتاپ قاراي بەرگەنىن قايتەرسىڭ؟ بالمۇزداق اپەرىپ قويعانى جاقسى بولدى. ايتپەسە... بالانىڭ اتى بالا. الاڭسىز وزىمەن ءوزى.
- نەگە ءوڭىڭ بۇزىلىپ كەتكەن. ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ تۇر ما؟ - دەدى ول اكەلگەن ىستىق تاماعى مەن مايلى قاتتامانى وراۋلى قاعازىن اشىپ الدىنا قويا بەرگەندە جالتاڭ-جالتاڭ قاراعان سابىرجان.
- ماعان جۇگىرە بەرمەي، ءوزىڭدى-ءوزىڭ كۇتسەيشى. بالالار حابار الىپ تۇر. بىرگە قىزمەتتەستەر. اعايىندار دەمەكشى. ءبارى تاماق اكەلىپ جاتىر. قان قىسىمىڭ كوتەرىلىپ كەتپەسىن. بۇگىن ءدارىڭدىءىشتىڭ بە؟ - دەپ سابىرجان شىر-پىر بولىپ سۇراپ جاتىر.
- جاي، جاي سابىرجان. الگىدە اۆتوبۋستىڭ تەرەزەسىنىڭ كوزى اشىق ەكەن. سودان سۋىرما سامال سوقتى ما؟ كوزىم ءسال جاساۋراپ... ءوتىپ كەتەدى. ەندى قارتايىپ تا قالدىق قوي، وتاعاسى. قۇستىڭ قاناتى جەلپ ەتسە دە بىزگە جايسىز تيە قوياتىن ادەتى ەمەس پە؟ ءبارى ءوتىپ كەتەدى، - دەدى تەرموستاعى ءسۇت قوسقان شايىن كەسەگە قۇيىپ جاتىپ.
- سوندا دا ءوڭىڭ قۋقىلدانىپ... ۇيگە بارا سالىپ ءدارىء ىش... - دەدى بەتىنە جالتاڭداعان سابىرجان.
- ەندى تاعى ءبىر اناليز السا، انىقتاما دۇرىس شىقسا، ۇيگە شىعىپ تا قالارمىن، - دەگەن ساكەڭ ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالىپ، ءدارى ءىشىپ دۇرىستاپ دەمالۋىن تاعى ەسكەرتتى. بۇرىنعىدان بەتى بەرى قاراپ، گازەت-جۇرنال وقىپ، جيناقىلانىپ قالعان وتاعاسىنا كوڭىلى تولىپ، باقىتنۇر كادىمگىدەي قۋانىپ قالعان. ەكەۋى قول ۇستاسىپ، وتباسىن قۇرىپ، وتاۋ كوتەرگەلى قىرىق جىلدان اسىپتى. ۇل ءوسىردى، قىز ءوسىردى. ومىردە كەزدەسەتىن وقپاندارعا ءتۇسىپ باتىپ كەتە جازداپ، قايتا شىقتى. ايتەۋىر قاتارلارىنان قالماي ءبارىن شىدامدىلىقپەن، سابىرلىلىقپەن جەڭىپ كەلەدى. وي تارازىسىنا سالسا، سونىڭ بارىنە توتەپ بەرىپ ىق جاعىنا پانا بولىپ، ماڭدايىنا شىبىن قوندىرماي ايالاعان وسى سابىرجانى، سۇيگەن جارى ەكەن.
اراعا ەكى كۇن سالىپ اۋرۋحاناعا تاعى كەلگەن. پالاتانىڭ ءىشى اپىر-توپىر دارىگەرلەردىڭ ءبارى جينالىپ قالىپتى. جۇرەگى سۋىلداپ، ۇرەيى ۇشىپ كەتكەن باقىتنۇر قولىنداعى ىستىق شاي قۇيۋلى تەرموسىن تاستاپ جىبەرە تاستاپ ۇمتىلدى. ونىڭ باسىنا بىردەن-اق سابىرجانى قاتتى قىسىلىپ، قينالىپ جاتىر ەكەن دەگەن وي بولدى. جوق، سابىرجان دىن امان. ءبىراق بىلق-سىلق ەتىپ دەنەسىن ۇستاي الماعان بىرەۋدى قۇشاقتاپ، مەدبيكەمەن بىرگە الگىنىڭ اۋزىنا ءدارى قۇيا الماي الەك. قۇر سۇيەك بولىپ قالتيىپ قالعان الگى نەمە قالتىراعان قولىن كوتەرىپ اۋزىنا اپارا الماي، ەرنىن يكەمدەپ ءدارى دە ىشە الماي بۋىنىن ارەڭ ۇستايدى.
- ءدارىنى ىشكىزۋ كەرەك، قارىنداسىم. سيستەمامەن قۇيىلعان دارىمەن تۇلا بويىنا جوندەپ دارىسا جايلاپ وڭالا باستار. مىنە، كەمپىرىم دە كەلىپ قالدى. قانە، تەرموستان شاي قۇيىپ بەرە قويشى، باقىتتاي. كوردىڭ بە مىنا ءبىر اعايىننىڭ جاعدايىنىڭ تىم اۋىر ەكەنىن، ەپتەپ كومەكتەسىپ جىبەرەيىك. ەندى ءوز قانىمىز قازاقپىز عوي، - دەيدى اقكوڭىل سابىرجان كەمپىرىنە بۇرىلىپ.
- قازىر، قازىر. ىستىق سورپا دا اكەلدىم، - دەپ كەسەنى ۇسىنا بەرگەن باقىتنۇر مىنا ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا وتىرعان كىسىنىڭ وسىدان ەكى كۇن بۇرىن كورگەندە جانى تۇرشىگىپ، وتكەن ءومىرى ەسىنە تۇسىپ، جانارىنان جاس اتقىلاپ كەتكەن، باياعى سابىرجان ەكەۋىن بالا-شاعاسىمەن شىرقىراتىپ ۇيدەن قۋىپ، جۇمىستان بوساتىپ، ءبىر ءۇزىم نانعا زار قىلىپ، وشاعىن ويرانداعان جىلان كوز، زالىم باستىعى قاراباي بىلشىقبايەۆ ەكەنىن بىردەن تانىدى. ايانىش ۇيالاعان سەزىمى سۋداي باسىلدى. تۇلا بويىن ىزا كەرنەپ، ىستىق شاي قۇيىپ ۇسىنعان كەسەسى قولىنان سۋسىپ تۇسىپ كەتتى. تاس-ءتۇيىن بولىپ ورنىندا قالتيىپ تۇرىپ قالعان.
- ساعان نە بولدى؟ ءاي، مۇلدە قۋارىپ كەتتىڭ عوي. قان قىسىمىڭ كوتەرىلىپ كەتپەسىن. سىرتقا بارا تۇر. قورىقپا، قورىقپاي-اق قويشى. ءالى-اق وڭالىپ، قاتارعا قوسىلىپ كەتەدى بۇل كىسى. قازىر مەدبيكەنى دارىگە جىبەردىم. ءبىر ون كۇن سيستەمامەن قابىلداسا، ءا دەمەي بەتى بەرى قارايدى. باقىت، باقىتىم، - دەپ ەندى ايەلىنە قاراي ۇمتىلعان. قىرىق جىلدان اسا بىرگە جاساعاندا بەتىنە شاي دەپ كەلمەگەن سابىرجاننىڭ نۇرلى شۋاقتى جىلىلىعىمەن، ساف تازا مەيىرىمى ونىڭ ءون بويىندا سامالا بولىپ نۇر توگىپ ەسىن تەز ءجيدى.
- جاي، ساكە، شامالى... شىنىندا دا مىنا كىسىنىڭ جاعدايى اۋىر ەكەن. قازىر شاي قۇيا قويايىن. ىستىق سورپا دا بار، - دەدى تۇرشىگىپ، وشتىك، نالالىق بيلەگەن ءون بويىن ارەڭ يگەرىپ، اقىلعا جەڭدىرىپ. سابىرجان مەن مەدبيكە قارىسىپ قالعان ءتىسىن اشىپ، الگى كىسىگە قانشا شاي ىشكىزبەك بولسا دا توگىلىپ كەتە بەردى.
- ءدارىنى اكەلدى، اعا. سيستەما قۇيا قويايىن. ءال-ءازىر سۋ ۇرتتاۋعا شاماسى كەلمەس بۇل كىسىنىڭ. مىنا دارىحانادان ءسىز الدىرعان ءدارى جاقسى اسەر ەتەدى. بىزدە قىمبات دارىلەر جوق ەدى. اۋىر سىرقاتتار كوپ تۇسەدى. پايدالانىپ قويامىز. ونىڭ ۇستىنە قىمبات ءدارى الۋعا بيۋدجەتتەن از قارجى بولىنەدى. اۋرۋحانالاردىڭ كوبى جەكەمەنشىك بولىپ كەتتى عوي، - دەدى ەمدەۋشى دارىگەرمەن بىرگە جۇگىرىپ جۇرگەن باس دارىگەر جاعدايلارىن ءتۇسىندىرىپ.
- ەشتەڭەسى جوق. بۇل بەيشارانىڭ تۇرمىس جاعدايى قيىن ەكەنىن بىرەۋلەردەن ءبىلدىم. ايەلىنەن ايىرىلىپ كەتكەن كورىنەدى. ۇلى باسقا ۇلتقا ۇيلەنىپ، سوناۋ ءسىبىر جاققا ايەلىمەن كەتىپ قالعان دەيدى. قىزى دا شەت ەلدىڭ جىگىتىمەن تۇرمىس قۇرىپ امەريكادا تۇرادى دەيدى. ەندى باسقا تۇسسە كونبەسكە نە شارا!؟ بوتەن ەمەس، وزىمىزدىڭ قازاعىمىز ەكەن عوي. قولدان كەلگەنشە اياعىنان تۇرعىزىپ جىبەرسەك...
- ءبىر ءوزى ءبىر ۇيدە تۇراتىن سياقتى. قارتتار ۇيىمەن حابارلاسىپ ورنالاستىرۋ كەرەك بولار. ول جەردە ەڭ بولماسا تاربيەشىلەر جانىندا بولادى عوي، - دەدى سيستەماعا قويۋعا اكەلگەن دارىنىڭ سىرتىنا ۇڭىلگەن ساكەڭ.
جاڭا ءاكەلىپ تامىرىنان ەگىلگەن ءدارى شىم-شىمداپ ءون بويىنا دارىعان سوڭ، الگى بەيباق ۇيقىعا شوما باستادى. قول-اياعى سەلكىلدەپ، ءبىر جۇتىم سۋ ىشۋگە ءالى كەلمەي قور بولعان بۇرىنعى باستىقسىماعىنىڭ كورسەتكەن ايۋاندىعى جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىندە قان بولىپ قاتىپ قالسا دا، مىناداي بەيشارا كۇيدە كورگەنىندە توبە شاشى تىك تۇردى. ءوزى-ءوز بولعالى ادام بالاسىنىڭ بۇيتىپ قور بولعانىن كورگەن ەمەس. ەنەسى دە، اتاسى دا اللانىڭ بەرگەن جاسىن جاساپ، كوز الدىندا قينالماي، ۇيىقتاپ كەتە بەرگەن. ەندى مىنا بەيباق...
- اللا-اي! - دەدى سابىرجاننىڭ توسەگىنە سىلق ەتىپ وتىرا كەتىپ.
- اللا، اللا-اي، تەگىندە قارعىسىم قاتە كەتپەي، مىسكىن كۇيدە الدىمنان شىعارعانى ما؟ كەشە گور، كەشە گور، قاتتى كەتسەم كەشە گور، اللا!؟ قايتەيىن وشاعىمدى ويرانداپ، جانىمدى جۇدەتىپ، قۇشاعىمدا بالبىراعان سابيىمنەن ايىرعان سوڭ تىم قاتتى نالا بولعانىم راس ەدى. كەش مەنى، كەشە گور، ءتاڭىرىم؟! بالا-شاعاما، وتباسىما كەسىرىن تيگىزە كورمە. مەن، مەن... كىناسىزبىن، كىناسىزبىن، اللا، جاراتقان يەم... تۇلا بويى تۇرشىگە قالش-قالش ەتكەن باقىتنۇردىڭ جانارىنان جاس ساۋلاپ قويا بەردى. قۇلاعىنا كۇمبىرلەپ كورشى اتانىڭ، كىرپىگى قايقايىپ سۇلق جاتقان ساعيتجاننىڭ ءولى دەنەسىن جەرلەۋگە اكەتىپ بارا جاتقانداردان ايىرىلماي زار ەڭىرەپ، جەر باۋىرلاعاندا: - قولتىعىنان سۇيەپ، ەسىڭدى جي، قاراعىم، اللا بارىمىزگە بىردەي. "ارك"م قىلسا ءوزىنەى دەپ وتكەندەر تەككە ايتىپ كەتپەگەن. ءالى-اق الدىنان شىعىپ، كوكتەي سولدىرادى. "ەرتە كەلمەسە، كەش ءبىر زاۋالىن تارتادى، - دەپ ساقالىن سيپاي كۇمبىرلەپ سويلەپ تۇرعانداي. سول دانا قارت ايتقانداي، مىنا سورماڭدايدى ويلاماعان جەردە پۇشايمەن حالدە كەزدەستىرگەنىن ايتسايشى.
- ءتاڭىر شەبەر-اي! مەنى عانا زار يلەتىپ قويدى دەيسىڭ بە؟ الەمدى ۋىسىندا ۇستاپ تۇرعانداي دۇركىرەپ تۇرعاندا بۇل بەيباق. الگى ادىسكەر كابينەتتىڭ مەڭگەرۋشىسى اپاي ايتقانداي، "اياعى اۋىرلاپ، اتا-اناسىنىڭ الدىندا قارا بەت بولىپ، ەل-جۇرتىنا سىيماي ماسقارا بولىپ كەتكەن قىز تۋعان بالاسىن ءولتىرىپ، پەرزەنتحانادان قاشقان جەرىنەن ۇستالىپ، تۇرمەگە ءتۇسىپتى. ودان سوڭعى تاعدىرى نە بولادى بايعۇس قىزدىڭ... دەگەن ءسوزى ءبىر عانا مىسال عوي. قانشا ادامنىڭ ءومىر جولىنا قاقپان قويىپ، قانشا مومىنداردى تەككە زارلاتپادى ەكەن؟ و، جاراتقان! تىفا، تىفا... - دەدى ءوز-وزىنە كەلىپ تۇكىرىنگەن باقىتنۇر كوز جاسىن كۇيەۋىنە كورسەتكىسى كەلمەي تەرىس اينالىپ.
- تىفا، تىفا، بالا-شاعامنان، وتباسىمنان اۋلاق. ءوزىم اقپىن، ادالمىن، اللام. سابىرجان ەكەۋمىزدىڭ ادال، اق پەيىلىمىزدان جارىلقا! - دەدى جاعاسىن ۇستاپ بۇرىنعى جىلانكوز باستىعىنىڭ بەتىن كورگىسى كەلمەي.
- جاقسى بولدى. كىشكەنە مىزعىدى. تامىرىنا قۇيىلعان ءدارى شىم-شىم اسەر ەتسە دە ەسىنە كەلىپ، اياعىنان تۇرىپ كەتەر، - دەدى توسەگىنە وتىرىپ، سۇلگىمەن بەت-اۋزىن سۇرتىپ، ايەلى ۇسىنعان ىستىق شايدى ەندى قولىنا العان سابىرجان.
- قورىقپا. مۇندايدى كورمەگەن سوڭ كىشكەنە تولقىپ قالعانسىڭ عوي. قان قىسىمىڭ كوتەرىلىپ كەتپەسىن، ءدارى ىشىپ ال، - دەيدى دانەڭەمەن ءىسى جوق ەلبەڭدەگەن سابىرجان.
- ايتپاقشى، ەرتەڭ بالالاردان ءبىراز اقشا بەرىپ جىبەر، مىنا بەيشاراعا الگى قىمبات ءدارىسىن اپەرە سالايىن. اياعىنان تۇرىپ كەتسە، ساۋاپ بولار. بوتەن ەمەس، قازاعىمىز عوي. بىزگە قۇداي جەتكىزەر. مۇندا وسىنداي قيىن اۋرۋلار ءجيى تۇسەدى ەكەن. قورقىپ قالارسىڭ. ەندى بىرەر كۇندە ءوزىم دە شىعامىن. ەندى كەلمەي-اق قوي. بالالار كەلسىن، - دەدى باقىتنۇرىن سىرتقى ەسىكتىڭ الدىنا دەيىن شىعارىپ سالىپ كەلگەن سابىرجان. ەرىنىڭ بەتىنە قاراپ ومىرىندە قارسى كەلمەگەن باقىتنۇر ىشتەن تىنىپ تۇرسا دا لام دەمەي باسىن يزەدى.
اۋرۋحانادان شىققان سوڭ دا سابىرجان الگى كىسىگە ءجيى بارىپ تۇردى. ىستىق تاماق، جەمىس الا كەتەدى. كوپ وتپەي ءوزىنىڭ كيىپ جۇرگەن جاپ-جاڭا كويلەك-شالبارىن كيگىزىپ، اۋرۋحانادان شىعارىپ الگى كىسىنى قارتتار ۇيىنە اپارىپ ورنالاستىرىپ كەلدى.
- بەيشارادان حابار الاتىن ەشكىمى جوق سياقتى. اياعى يكەمگە كەلىپ، تاياققا سۇيەنىپ جۇرگەنىمەن، قولى ءالى قالتىرايدى. ءىلى دە سويلەۋگە ونشا كەلمەيدى. مەنى كورسە باسىن ءىپ، كوزىنەن جاس سورعالاي جونەيدى. قالتاسىنا ازىن-اۋلاق اقشا سالىپ كەتەمىن. ەڭ بولماسا ءىر اپتادا كادىمگى ءوزىمىزدىڭ قازى-قارتامىزدان ەت اسقاندا اپارىپ بەرىپ تۇرايىن. ىستىق-ىستىق سورپا ءشسىن. ءوزىمىزدىڭ قازاعىمىز عوي، - دەيدى سابىرجان ادەتىشە جان ادامعا جاماندىق ويلامايتىن اق، ادال پەيىلىمەن. ەرىنىڭ بەتىنە كەلمەيتىن ادەتىنشە باقىتنۇر لام دەمەي باسىن يزەيدى.
ورىنكۇل ءتاجى