داستۇرگە جات ەسىمنىڭ سۇراۋى بار ما؟

ەلىمىزدە جىل سايىن 12 مىڭعا جۋىق ادام اتى-ءجونىن وزگەرتەدى.

- ول قىزدىڭ اتى - ۋەللۋەي.

- ۋەللۋەي؟ ۋەللۋەي دەگەن ەسىم قانداي ماعىنا بەرەدى ءوزى؟

- شىڭعىس حان شەشەسىنىڭ اتى ەكەن.

- شىڭعىس حان شەشەسىنىڭ اتى وەلۇن ەمەس پە ەدى؟ ۋەللۋەيى نەسى؟

ۇيدەگى ۇل مەن قىزدىڭ وسىنداي ەكەۋارا اڭگىمەسىن قۇلاعىم شالىپ وتىر. جۋىردا ءوزىم دە بەكەرتۋعان دەگەن ەسىمدى كەزدەستىرىپ، كەي ادامداردىڭ ىشتەن شىققان بالاسىنا تۋماي جاتىپ قاتىگەز بولاتىنى نەسى، الدە پەرزەنت قۇتايماعان بىرەۋ مە ەكەن دەگەندەي ويعا شومىپ جۇرگەن ەدىم. ءبىراق ءجۇز جەردەن ىرىمشىل بولساڭ دا، ونسىز دا تاۋقىمەتى كوپ تىرلىكتە ادامنىڭ ەسىمى تاعدىرىنا ىقپالى بار ەكەنىنە كۇمانىڭىز بولماسىن.

راسىندا، ەسىمى ەرەكشە ادامدار تانىسقاندا ەركىندىك تانىتىپ، ىشتەي ماقتانىپ تۇراتىنى كوزگە كورىنبەسە دە، ىشتەي تۇيسىنەسىڭ. اتى وعاش، ەرسى جاندار بىردەن ەسىمىن ايتپاي، ءسال كۇبىجىكتەپ، كىبىربەكتەپ بارىپ اتىن ايتادى. البەتتە ادامنىڭ اتى تاعدىرىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىنىن زەرتتەيتىن ارنايى ءبىر ءىلىم-عىلىم بولماعانىمەن، تاريحتا مۇنىڭ مىسالدارى كوپ. ەسىمى اۋىر، اۋرۋ- سىرقاۋدان كوز اشپاعان، جولى بولىپ كورمەگەندەر كەيدە ازان شاقىرىپ قويعان اتتارىن وزگەرتىپ جاتادى. قازىرگى جاستار دا ەسىمى وزىنە ۇناماسا، وزگەرتۋگە قۇقىعى بار ەكەنىن جاقسى بىلەدى. «اتىمدى وزگەرتكەننەن كەيىن ءومىرىم دە وزگەردى» دەيتىندەر دە تابىلادى.

اتى- ءجونىڭ پسيحولوگيالىق، ەستەتيكالىق تۇرعىدان بولسىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە اسەر ەتپەي قويمايدى. ادامنىڭ تاعدىرى ەسىمىنە جازىلادى دەگەن قانشالىقتى راس؟ ماسەلەن، ىقىلىم زامانداردان بەرى كەيبىر حالىقتاردا زيانكەستىك ارەكەت، دۋا ادامنىڭ اتىنا جاسالادى دەگەن تۇسىنىك بار. ءارى بۇل نەگىزسىز دە ەمەس، ونىڭ دالەلى كەيبىر ۇلتتار بالاسىنا ۇزىنسونار ات قويادى، ياكي ەكى ەسىمى بار، شىن اتىن جاسىرىپ ۇستايدى. قالاي دەسەك تە، مۇنداي ىرىم-نانىمداردى وپ-وڭاي ەسكىلىكتىڭ ەنشىسىنە جاتقىزا سالۋعا بولمايدى. ءبىراق وسى زاماندا ەرسى، وعاش ەسىمدەر بار ما دەگەن ساۋالدى ەكشەلەمەس بۇرىن، مىناداي جايتتارعا دا توقتالا كەتكەن ءجون.

ەگەر ادام الدىمەن ءوز ەسىمىن قابىلداي الماسا، ءوز اتىن داۋىستاپ ايتۋدان ۇيالاتىن بولسا، بۇل ويلاندىرۋعا ءتيىس. وزىنە دەگەن سەنىمى ازايادى، بوگدەلەردىڭ الدىندا بىردەن ءوزىن-ءوزى تومەن باعالايدى. وسى تاقىرىپتاعى كىشىگىرىم زەرتتەۋلەردىڭ ءوزى قۇلاققا جاعىمدى، ايتۋعا جەڭىل، اتى-ءجونى ۇيلەسىمدى جاندارعا اينالاسى بىردەن جىلىقاباق تانىتاتىنىن، ورتاعا تەز سىڭەتىنىن ايتادى. كەرىسىنشە كۇلكىلى، وعاش ەسىمدەر بالالىق شاعىڭدى مازاققا اينالدىرسا، ەسەيگەن كەزدە دە مانسابى مەن بەدەلىنە ايتارلىقتاي كەسىرىن تيگىزەتىنىن كورسەتەدى. ونىڭ ءبىر مىسالى - جۇمىس بەرۋشىلەر دە تۇيىندەمە تاڭداعاندا ىشكى تۇيسىكپەن ەسىمى قاراپايىم، ادەمى ادامدارعا باسىمدىق بەرەدى ەكەن. ال ەسىمى وتە ەرەكشە نەمەسە سيرەك كەزدەسەتىن ادامدار دا ويعا قالدىرادى.

قالاي دەسەڭىز دە، ادامنىڭ ەسىمى - تولايىم ءبىر تاعدىرلاردىڭ اتاۋى. سوندىقتان دا ەلىمىزدە جىل سايىن شامامەن 12 مىڭداي ادام اتى- ءجونىن وزگەرتەدى. مىسالى، الماتىداعى «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» فيليالى حابارلاعانداي، بيىل جىل باسىنان بەرى 2431 ادام اتى- ءجونىن وزگەرتۋگە ءوتىنىش بەرگەن. ەندى وسى زاماندا ادامدار ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمىنەن قۇتىلۋعا نەگە اسىعادى دەيسىز عوي.

مىنا قىزىققا قاراڭىز، بۇگىنگىنىڭ ادامدارىنىڭ ەسىم- سويى قانداي بولاتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن جىلدا مەملەكەتتىك وقۋ گرانتىنا تۇسكەندەردىڭ ءتىزىمىن قاراپ شىعۋدىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. قۇجات بويىنشا تىزبەكتەلگەن اليحان، انەل، اياسەل، امينا، مولدير، ايگانىم، اسەليا، انەليا، جانەليا، اكبالىم، امير، اكنۋر، نۋرگيزا، شۋگىلا دەپ ورىسشا جازىلعاندار كوزگە شىققان سۇيەلدەي كورىنەدى. سونداي-اق دارەنا، ءدىلقار، القار، اقلەز، لينارا، رۋزاننا، ەدجرين، روزاگۇل، جانرايا، ايسۋ، ايلۋ، رۋمەيسا دەگەن ەسىمدەرگە ىلەسىپ كەتە بەرسەڭ، ارا-تۇرا اقتۇيعىن، جانسەزىم، ەلىگىم، گۇلاسىل، ايداريعا، اقبيكەش، اقجۋسان، زەردە، كۇلىمكوز، ىزگىجان، كوزايىم، ايتوتى، تالشىن، اقجان سەكىلدى سيرەك كەزدەسەتىن قازاقى اتتار كوز قۋانتادى.

جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، جاسلان، ايسۇلىۋ، مەيرجان، زيەدا، كايسار، ۋميرزاك، ءىلياس، ادەما، پەريزات، شۋعۇلا، نۇرسىلتان، اسيل دەگەن اتتاردى تولتىرعان ح ق و قىزمەتكەرلەرىنە قانداي دا ءبىر جازا بار ما دەگەن ساۋال تۋادى. بۇل ماسەلە رەتىندە كوتەرىپ، بولەك تالقىلايتىن، ناتيجە شىعارىلۋعا ءتيىس تاقىرىپ ەكەنىنە ەشكىم داۋلاسا قويماس.

بايقاعان ادامعا قازىرگى زاماندا «ۇلىم مۇحتارداي زاڭعار جازۋشى، قىزىم كۇلاشتاي ونەرلى بولسىن» دەگەن ىرىممەن، باتىرلار مەن اقىنداردىڭ اتىن بەرۋ ازايعان. ەسەسىنە ءدىني باعىتتاعى ەسىمدەر كوبەيىپ كەلەدى. بالاسىنا ادەمى ەستىلەتىن قازاقى ەسىم سىيلايتىن جاندار سيرەگەن.

جۋىردا الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى كەشەگى اتا- اپالارىمىزدى ساعىنعانداي، پانار، قامقا، بالمونشاق، گۇلعازي، حاليپا، كورپەش، بەگاي، ماقسىما، سۋسار، ايباتشا، تاجىگۇل، قاليلا، ايىمتورى، شاشتىحان، بالاي، كۇنجان، بىجىكە، ءشاراينا، قانىمزيا، بيپاتما، ءمىنايىم، ناپيحا، باعيا، كۇنجان، اقزيرا، قىرمىزى، اقىش، بيازى، شايعىز، ءمىناي، ءجانىماي، گۇلجامىش، مىرزاقىز، قاليمان، باديشا، تۇرپان، ورىمكۇل، زيادا، ءلاتيپا، ساعيلا، پەرنەش، ءزىلتان، توتىقۇس، التىنبيكە، ىنتا، ءدارىبيبى، ءماتي، الديبوپە، سىرعا، زۇلپيقار، زيميليا، ءاۋيا، كۇلمينۋار، ءشايدا، بيشىكەن، نۇرپيا، ءاناپيا، ساندىگۇل اتتى ەسىمدەردى ىزدەگەندەر بولدى.

ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى ۇسىنعان دەرەككە سۇيەنىپ، قازىرگى كەزدە سيرەك كەزدەسەتىن 30 ەسىمدى العا شىعاراتىن بولساق، ۇل بالالاردىڭ ەسىمدەرى: اق-پاتشا، نۇر- مۇحامماد- فاتيح، سايىپ-قىران، حان-وسمان، اعلادين، اتا-مان، ماڭعىستاۋ، اداجان، شامعۇن، رەيمحان، ۇلىتاۋ، تىنىشتىق، نۇرشەر، شاعىراي، وتكىر بولىپ كەلەدى. ال قىز بالالارعا: حايا، ءمانۋ، ءمارمارا، حيۋاش، رەزۋانگۇل، كومەتا، مەرۋلەن، تاڭشۋاعىم، حانىم-سۇلتان، ءشاربات، ءزۇبارجات، تاڭسۋ، ءجانناتۋل-ءماۋا، رابيا-سۇلتان-بەگىم، جانسالقام دەگەن ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرا بەرمەيتىن ەسىمدەر بۇيىرعان.

ال ەندى اينالامىزداعى الىس- جاقىن ەلدەردەگى ادام ەسىمىنە قاتىستى ۇدەرىستى باعامداساق، ءبىز كوتەرىپ وتىرعان تاقىرىپ بارشاعا ورتاق بولىپ شىعا كەلەدى. بىردە «ومىردە ەسىمى ەرەكشە قانداي ادامداردى بىلەسىز؟» دەيتىن ءورىستىلدى ورتاداعى ويتالاستا 2 مىڭعا جۋىق ادام پىكىر قالدىرعان ەدى. سوندا اتالعان دازدراپەرما (دا زدراستۋەت پەرۆوە مايا)، سەنتيابرينا، وكتيابرينا، دەكابرينا، تراكتورينا، سوتسيال، جيگۋلي، مەرسەدەس، ديپلومات، راكەتا، يندۋستريا، ستاكان، پيونەر، سويۋز، سەزد، رازەزد، يسكرا، پوبەدا، وليمپيادا، ەلەكتريفيكاتسيا، كاپيتالينا سياقتى ەسىمدەردىڭ يەسى قاي ءداۋىردىڭ ادامدارى ەكەنىن ءىشىڭىز ءبىلىپ وتىر. پەپپينا، چەرنينا، اكاكي، رەينگولد، ۆۋلتۋنايتەس، پارفيري، يدەيا، لەتو، ەتيۋدا، ۆلادلەن، ۆەسمير، ەين، دوبرىنيا ەسىمدەرى كوپ تالقىعا تۇسكەن. جالپى، بالاسىنا كاناليزاتسيا، ديزەلبەك، ۆەتەر، چاينيك، شوكولاد، ميلليون، مينەرال، سبەربانك سىندى ات قويعاندار نە ويلادى ەكەن؟

ءيا، قوعامدا ەلدىك ءداستۇر دۇرىس جولعا قويىلسا، قاتە ەسىم ح ق و- دا توقتاتىلار ەدى. ول ءۇشىن، بىرىنشىدەن، اتا-انا جاۋاپكەرشىلىگى ماڭىزدى. ەكىنشىدەن، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى باستاماسىمەن جاڭارتىلعان «ەسىمدەر سوزدىگى» ۇلگى رەتىندە ءاربىر ح ق و- دا تۇرعانى ءجون. ۇشىنشىدەن، ءبىز اراب تا، ەۋروپالىق تا ەمەسپىز. سوندىقتان كەز كەلگەن ەسىم قازاق ءتىلى زاڭدىلىعىنا ساي جازىلۋىن قاداعالاعانىمىز دۇرىس.

ايناش ەسالي

egemen.kz