«ءتىل- كوزىم تاسقا» دەگەن ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسى قانداي؟
استانا. قازاقپارات - قازاقتا بىرەۋ سۇقتانىپ قاراسا كوز تيەدى، ءتىل تيەدى دەيتىن تۇسىنىك بار. كوز بەن ءتىل تيگەننەن ادام بالاسىنىڭ تاعدىرى تاس-تالقان بولاتىن دا كەزدەرى بار. سول سەبەپتى ۇلكەندەر «ءتىل- كوزىم تاسقا» دەپ، جاماندىقتىڭ الدىن الىپ جاتادى. بۇل نانىم قايدان شىقتى؟ ودان قالاي ساقتانۋعا بولادى؟ وسى جايعا بايلانىستى «وتباسى حرەستوماتياسى. سالت-ءداستۇر سويلەيدى» كىتابىندا بەرىلگەن دەرەكتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
ەرتەدە بەكجان دەگەن كىسىنىڭ ءسۇتتى بيەسى بولىپتى. ول بيەسىن جۇرت كوزىنەن تاسا، ساي ىشىندە ساۋادى ەكەن. قىمىزى بۇكىل اۋىلعا جەتىپتى. بىردە بيەسىن جاسىرىن ساۋىپ جاتقاندا سايعا ءتۇسىپ كەلە جاتقان ءبىر توپ كىسىنى كورەدى. بەكجان: «بيەگە سۇقتانسا، كوز بيەگە ەمەس، تاسقا ءتۇسسىن، ءتىپا-ءتىپا!» دەپ، ءبىر مالتا تاستى بوس شەلەكتىڭ ىشىنە تاستايدى. ءوزى ءسۇتتى ساۋا بەرەدى.
اتتىلار جاقىن كەلگەندە ورنىنان تۇرىپ:
- اسسالاۋمالەيكۋم، جول بولسىن! - دەپ سالەم بەرەدى.
- ۋاعالەيكۇمسالام، بالام. مانادان بەرى قاراپ كەلەمىز. بيەڭدى ساۋىپ جاتىرسىڭ با، الدە ءيىتىپ جاتىرسىڭ با؟ - دەيدى توپ ىشىندەگى اقساقالى.
- بيەم وڭايلىقپەن يىمەيتىن ەدى. ءيىتىپ، اۋرەلەنىپ جاتىرمىن، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.
- باسە، ءبىز دە سولاي ويلاپ ەدىك. «ەكى-ءۇش بيە ساۋىم ۋاقىت ءوتتى. جەلىنى بۇلاقتاي نە قىلعان بيە؟!» - دەپ مىنا ءبىر جاس بالا تاڭعالىپ كەلە جاتىر ەدى. ءبىز دەس بەرمەي، ءيىتىپ جاتقان شىعار دەگەن ەدىك. ءبىزدىڭ بولجام راس كەلىپتى، - دەپ قاريا ءارى قاراي جۇرە بەرەدى.
جولاۋشىلار كەتكەن سوڭ بەكجان بوس شەلەكتى قارايدى. مالتا تاس ورتاسىنان قاق بولىنگەن ەكەن. وسىلايشا سۇق كوز تاسقا ءتيىپ، بيە امان قالىپتى.
«ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا باس جارادى» دەگەن ءتامسىل ءسوز وسىدان قالعان ەكەن. ەل ىشىندە «كوز تيسە، تاسقا ءتيسىن، بولماسا ءوز باسقا (ءوزىنىڭ باسىنا) ءتيسىن»، «كوز وتكەننىڭ كوزىنە، ءتىل وتكەننىڭ تىلىنە»، «ءتىل-كوزىم تاسقا» دەگەن ىرىمدار بار.
كىشكەنە بالاعا نەمەسە اسىل تەكتى مالعا كوز تيمەسىن دەپ كوز مونشاق، تۇيرەۋىش قادايدى. ەل سەنىمىندە تۇيرەۋىش توسىننان كەلگەن كوزدى، ءتىلدى تۇيرەپ وتەدى دەگەن سەنىم بار. ەندى ءبىرى ءۇيدىڭ بوساعاسىنا، كولىگىنە قىزىل شۇبەرەك بايلايدى.
كوز بەن تىلدەن كەلەتىن بالەنى ەسكەرىپ، اۋليە دانالار «سۇقتانىپ قاراما»، «تەسىلىپ تاڭدانبا» دەگەن ىرىمدار قالدىرىپتى.