ءتاتتى سۋسىندى كوپ ىشكەندەر قانت ديابەتىنە شالدىعا ما؟
استانا. KAZINFORM - كەيىنگى 5 جىلدىڭ توڭىرەگىندە مىنبەرلەردەن ءتاتتى سۋسىندارعا شەكتەۋ قويۋ، قوسىمشا سالىق ەنگىزۋ جايى ايتىلۋدا. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى بۇل كوزقاراستى اشىق قوستاپ، قانت ديابەتىنە شالدىققانداردىڭ كوبەيۋىنە وسى سۋسىن ءتۇرى سەبەپ بولىپ جاتقانىن العا تارتقان.
ارينە، ءسوز ەتكەن تاجىريبە جاھاننىڭ ءبىراز ەلىندە بار. دەگەنمەن باستاما ەلدەگى ءتاتتى سۋسىن وندىرۋشىلەرىنىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولدى. ەكى تاراپ قانداي پىكىر ايتادى، ءتاتتى سۋسىندارعا اكتسيز ەنگىزۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ Kazinform-نىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى ماسەلەنى زەردەلەپ كوردى.
جاھاننان ءبىر تيەك
ءتاتتى سۋسىنداردى ءجيى ىشەتىندەر اراسىندا Coca-Cola-نىڭ تانىمال ەكەنى داۋسىز. دەگەنمەن وسى برەندتىڭ مەكسيكامەن بايلانىسى ەرەكشە. ەڭ العاش 1926 -جىلى ەكسپورتتالا باستاعان Coca-Cola «جورىعىن» ءدال وسى مەكسيكادان باستاعان. العاشقى نارىعىن كومپانيا ەش قيىندىقسىز جاۋلادى، جەرگىلىكتى ارىپتەستەرمەن جۇمىس ىستەپ، شولمەك تولتىراتىن زاۋىتتار اشتى.
مەكسيكادا بۇل سۋسىننىڭ تەز تانىمال بولۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. گەوگرافيالىق جاقىندىق، كورشىلەرگە لوگيستيكا جەڭىل، ونىڭ ۇستىنە امەريكالىق مادەني ىقپال تانىمال بولىپ تۇردى. اقىرى 1930-جىلدارى مەكسيكادا Coca-Cola-نىڭ جەرگىلىكتى ءوندىرىسى دامىپ، حالىققا قولجەتىمدى ەتىلدى.
سالدارىنان ەلدە سۋ تاپشىلىعى باستالدى، ءوندىرىس كەڭەيگەنى سونشا، تازا سۋدىڭ كوپ بولىگىن وزدەرىنە تارتىپ وتىرعان. حالىق سۋ ورنىنا Coca-Cola تۇتىناتىن دەڭگەيگە جەتتى. وسىلايشا، مەكسيكا الەمدە Coca-Cola ىشۋدەن كوشباسشىعا اينالدى. ءقازىر دە اشىق دەرەككوزدەردە ءار مەكسيكالىق جىلىنا 160 ليتر ءتاتتى سۋسىن ىشەتىنى جايلى اقپاراتتار كەزىگەدى.
ءبىر قاراعاندا ءبارى جاقسى، الايدا تاقىرىپ دەنساۋلىق تۇرعىسىنان كەلگەندە پروبلەماعا اينالدى. مىسالى، 2021 -جىلى مەكسيكا حالقىنىڭ سانى 127,6 ملن بولسا، 14 ملن ادام قانت ديابەتى بويىنشا تىركەۋدە تۇرعان. بۇل ءقازىر دە تالقىلاۋلار تۋدىرىپ جاتىر، سالىقتار ەنگىزدى، اقپاراتتىق ساياسات جۇرگىزدى، الايدا تۇتىنۋ كولەمى ايتارلىقتاي ازايماۋى مۇمكىن. ويتكەنى Coca-Cola كومپانياسى مەكسيكالىقتاردىڭ مادەنيەتىنە ءسىڭىپ كەتكەنىمەن قويماي، ەكونوميكاسىنا دا كومەگىن تيگىزىپ وتىر، جۇزدەگەن زاۋىت سالىپ، جەرگىلىكتى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋدا.
قازاقستانداعى جاعداي قالاي؟
ەلىمىزدە دە قانت ديابەتىنە شالدىققاندار سانى ۇزدىكسىز ارتىپ جاتقانىن جاسىرا المايمىز. جىل سايىن ءتىزىم 60-70 مىڭ اداممەن تولىعىپ وتىرادى. ءتىپتى، اي سايىن وسۋدە. ماسەلەن، 2024 -جىلدىڭ 1 قازانىندا تىزىمدە 516564 ادام بولسا، تۋرا 2 ايدان كەيىن (2024 -جىلعى 1-جەلتوقسان) ءتىزىم 522224 كە جەتكەن. ونىڭ 95 پايىزى - II تيپتەگىلەر.
قانت ديابەتىنىڭ وتە قاۋىپتى اۋرۋ سانالاتىنى بەلگىلى. دەرتتىڭ سالدارىنان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءدارى-دارمەك پەن ەمگە مۇقتاج بولىپ، ون ەكى مۇشەسىنىڭ بىرىنەن ايىرىلىپ جاتقاندار دا بار.
ناۋقاستاردىڭ كوبەيۋى سالاعا بولىنەتىن قارجىنى دا ارتتىرۋعا ءماجبۇر ەتۋدە. بىلتىر جەلتوقساندا سەنات دەپۋتاتتارى ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆكە ساۋال جولداپ، قانت ديابەتىنە بولىنگەن قارجىنىڭ ەسەبىن سۇراعان. بەكتەنوۆتىڭ جاۋابىندا 2021 -جىلى قانت ديابەتىنە قارسى ءدارى-دارمەك ساتىپ الۋعا 31 ميلليارد تەڭگە جۇمسالعانى، ال 2024 -جىلى 56,3 ميلليارد تەڭگە بولعانى جازىلعان. 2025 -جىلعى جوسپار - 70 ميلليارد تەڭگە.
قانت ديابەتىمەن اۋىراتىنداردىڭ ۇشتەن ءبىرى - جاستار
ءبىز بايلانىسقان ق ر پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسىنا قاراستى مەديتسينالىق ورتالىقتىڭ باس ەندوكرينولوگى گۇلميرا تۇقسايتوۆانىڭ ايتۋىنشا، كەيىنگى ونجىلدىقتا قازاقستاندا شىنىمەن اعزاسىندا كومىرسۋ الماسۋى بۇزىلىپ، II تيپتەگى قانت ديابەتى دياگنوزى قويىلعان ادامدار كوبەيدى. جالپى الەم ەلدەرىندەگى ءۇردىس بويىنشا دا جاعداي - وسى. الدىن الا ديابەت كۇيىندە جۇرگەن، ارتىق سالماعى بار، ارتەريالىق قىسىمى جوعارى، حولەستەرين جانە ماي فراكسيالارى جوعارى، فيزيكالىق بەلسەندىلىگى تومەن ادامدار جەتەرلىك.
- قازىرگى كلينيكالىق زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، ءاربىر ون ەرەسەكتىڭ بىرەۋى II تيپتەگى قانت ديابەتىمەن اۋىرادى، ال ون ادامنىڭ ەكەۋىندە بۇل دەرتتىڭ بەلگىلەرى بار، ءبىراق ءالى دياگنوز قويىلماعان. وكىنىشكە قاراي، II تيپتەگى قانت ديابەتى جاسارىپ كەلەدى، ءقازىر بۇل دياگنوزبەن تىركەلگەندەردىڭ شامامەن 3 ىن بالالار مەن جاستار قۇرايدى. سەبەبى رەتىندە رافينادتالعان ونىمدەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن، فاستفۋد، ءتاتتى گازدالعان سۋسىندار جانە جوعارى كالوريالى تاعامداردى ارتىق تۇتىنۋدى ايتا الامىز، - دەدى مەديتسينا عىلىمىنىڭ كانديداتى.
وسى تۇستا ساراپشىدان «قازاقستاندا ءتاتتى سۋسىندار وندىرىسىنە قاتىستى قاتاڭ زاڭدار ەنگىزىلۋگە ءتيىس پە؟» دەپ سۇراعان ەدىك. ءوز كەزەگىندە گۇلميرا تۇقسايتوۆا بۇنداي شەكتەۋلەر ەنگىزۋ جاۋاپتى ۆەدومستۆولاردىڭ شەشىمىنە قاتىستى ماسەلە ەكەنىن جەتكىزدى. دەگەنمەن حالىق دەنساۋلىعىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ۋاكىلەتتى تۇلعالار تاقىرىپتى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوتەرۋى قاجەت ەكەنىن جاسىرمادى.
- قازاقستاندا ءتاتتى سۋسىندارعا قاتىستى قاتاڭ زاڭدار مەن سالىقتاردى ارتتىرۋ - ولاردىڭ تۇتىنۋىن، اسىرەسە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ازايتۋدىڭ ءتيىمدى شاراسى بولا الادى. مۇنداي ءتاسىلدىڭ تيىمدىلىگى بىرنەشە ەلدەردە دالەلدەنگەن. مىسالى، مەكسيكا مەن ۇلىبريتانيادا «قانت سالىعى» ەنگىزىلگەننەن كەيىن ءتاتتى گازدالعان سۋسىنداردىڭ ساتىلىمى ازايىپ، دەنساۋلىققا پايدالى بالاما ونىمدەرگە سۇرانىس ارتتى.
بۇل قالاي جۇمىس ىستەيدى دەرسىز؟ بىرىنشىدەن، باعا كوتەرىلگەندە ءتاتتى سۋسىندار الەۋمەتتىك وسال توپتار ءۇشىن قولجەتىمسىز بولا باستايدى. ەكىنشىدەن، وسال توپتار عانا ەمەس، قارجىلىق تۇرعىدان ءتيىمسىز ەكەنىن بىلگەن ادامدار سۋ، قانتسىز شاي، تابيعي شىرىندار سەكىلدى پايدالى بالامالاردى ىزدەيدى. ۇشىنشىدەن، مەملەكەتتىڭ بۇل شارالارى ارقىلى قوعامدىق پىكىر وزگەرەدى. جانە ەڭ سوڭعىسى - مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قوسىمشا ءتۇسىم بولادى. ونى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ، اعارتۋ، دۇرىس تاماقتانۋدى ناسيحاتتاۋعا جۇمساي الادى، - دەيدى باس ەندوكرينولوگ.
الايدا باعانىڭ كوتەرىلۋى جەتكىلىكسىز بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى اقپاراتتاندىرۋ، قۇرامىندا قانتى جوعارى ونىمدەردى بەلگىلەۋ، وندىرۋشىلەردى دەنساۋلىققا پايدالى ونىمدەر شىعارۋعا ىنتالاندىرۋ دا كەرەك.
وسى تۇستا ءبىز جاستار اراسىندا ءتاتتى سۋسىندار سەكىلدى ءجيى تۇتىنىلاتىن ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردىڭ جايىن دا سۇراستىردىق. كەيدە الەۋمەتتىك جەلىدە وسى سۋسىن اسەرىنەن ءتۇرلى دەرتكە شالدىعىپ جاتقانداردى ەستيمىز.
- ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردى ءجيى نەمەسە شامادان تىس تۇتىنعان جاعدايدا اعزاعا ەلەۋلى زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. ولار قانت مولشەرىنەن بولەك، كوفەين، تاۋرين، گۋارانا جانە باسقا دا ستيمۋلياتورلاردان تۇرادى. ونىڭ اسەرىنەن جۇرەككە كۇش تۇسەدى، قان قىسىمى كوتەرىلەدى، قان تامىرلارى تارىلىپ، قان اينالىمى ناشارلايدى. بۇل جاعدايدا تاحيكارديا، اريتميا سياقتى جۇرەك ىرعاعىنىڭ بۇزىلىستارى بولۋى مۇمكىن. اسىرەسە جۇرەك- قان تامىر اۋرۋلارىنا بەيىم ادامدار مەن جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن قاۋىپتى. جۇرەك ۇستامالارى بار ادام شامادان تىس ەنەرگەتيك ءىشىپ، فيزيكالىق جۇكتەمە تۇسىرسە، ولىمگە دە اكەلۋى مۇمكىن، - دەدى گۇلميرا تۇقسايتوۆا.
بۇنىمەن قاتار اتالعان سۋسىننىڭ بۇيرەككە، اعزانىڭ سۋسىزدانۋىنا، ۇيقىسىزدىققا جانە ستيمۋلياتورلارعا تاۋەلدىلىككە سوقتىراتىنى ايتىلدى. جاھاننىڭ كوپتەگەن ەلىندە جاسوسپىرىمدەرگە ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردى ساتپاۋ ءتارىزدى شەكتەۋلەر بار. بىلتىر قازاقستان دا 21 جاسقا تولماعاندار ءۇشىن بۇل سۋسىندى ساتپايتىن بولدى.
اقپاراتتاندىرۋ دەگەننەن شىعادى، بۇعان دەيىن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تاعامداردىڭ قۇرامىندا بوس قانت مولشەرى قاي دەڭگەيدە بولاتىنىن جاريالاعان. الدىمەن وقىرمانعا بوس قانت دەگەنىمىز نە ەكەنىن تۇسىندىرەيىك. بۇل قانت ءتۇرى شايعا، تاتتىلەرگە، ءتاتتى سۋسىندارعا، تورتتارعا قوسىلادى. تابيعي تۇردە بال مەن جەمىس شىرىندارىندا كەزدەسەدى. بوس قانتتارعا كوكونىس پەن جەمىس- جيدەكتىڭ قۇرامىنداعى تابيعي قانتتار جانە ءسۇت ونىمدەرىندەگى تابيعي لاكتوزا عانا جاتپايدى.
بوس قانت نەگە زيان؟ ساراپشىلار ونىڭ ارتىق سالماققا، ءتىس اۋرۋلارىنا، ەڭ باستىسى - قانت ديابەتى مەن جۇرەك- قان تامىر اۋرۋلارىنا سوقتىرۋ قاۋپى جوعارى ەكەنىن ايتادى. سوندىقتان بوس قانت مولشەرىن كۇنىنە 6 شاي قاسىقتان اسىرماۋ ۇسىنىلعان.