ءۇسىپ ولگەن: «اقپان- توقپان امالى» قازاققا نەسىمەن قاۋىپتى؟

استانا. KAZINFORM - اقپان - جىلدىڭ ەڭ قىسقا ءارى قىستىڭ سوڭعى ايى. بۇل اي قالىپتى تۇردە 28، ال ءتورت جىلدا ءبىر رەت، ياعني كىبىسە جىلىندا 29 كۇنمەن بىتەدى. بۇگىن اقپان ايىندا وتەتىن «اقپان- توقپان» امالى جايلى اقپارات ۇسىنامىز.

اقپان ايىندا وتەتىن امالداردىڭ ءبىرى - اقپان-توقپان. «قازاقتىڭ ەتنوگرافيالىق كاتەگوريالار، ۇعىمدار مەن اتاۋلارىنىڭ ءداستۇرلى جۇيەسى» ەنتسيكلوپەدياسىندا «اقپان- توقپان امالى - ءۇش- جەتى كۇندىك قاتتى سۋىق امالدىڭ ەكىنشى اتاۋى» دەپ انىقتاما بەرگەن.

كەزىندە اتا-بابامىز وسى ايدا كەلەتىن امالدى «اقپان- توقپان التى كۇن، ايازىمەن جەتى كۇن» دەگەن. بۇل كۇندەرى قار جاۋىپ، جەل تۇرىپ، بوران بولىپ، اياز كۇشەيگەن. قىستاۋداعى مال باققان ەل اۋا رايى قولايسىز بولعان سوڭ، اقپان ايىنان قاتتى قورىققان. سەبەبى ۇسكىرىك ايازعا ءتورت تۇلىك شىداماي، جۇتقا ۇشىراۋى دا مۇمكىن بولعان. جالپى العاندا اقپان ايى - قىستىڭ ەڭ اۋىر كەزەڭى. اقپان- توقپان وتكەننەن كەيىنگى قۇت ايىنداعى اۋا رايىن تۇسكە دەيىن كيىز، تۇستەن كەيىن ءمۇيىز دەپ تە اتايدى.

ەندى بۇل اتاۋدىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالايىق. اقپان مەن توقپان ەسىمدى اعايىندى ەكى جىگىت كەزەكپەن قوي باققان ەكەن. اقپان قوي جايعان كۇنى كۇن رايى كەنەتتەن بۇزىلىپ، قويمەن بىرگە دالادا ءۇسىپ ولگەن. سول قىس جۇتقا اينالىپ، سودان اقپان امالى قالعان دەسەدى.

اقپان- توقپان امالى قازاق شىعارمالارىندا دا كەزدەسەدى. جازۋشى تاكەن ءالىمقۇلوۆتىڭ «اقبوز ات» رومانىندا «الاقان قىشىتىپ، اپشىمىزدى قۋىرعان اقپان- توقپان دا ءوتتى. كۇن رايى دا سىنىپ، ارقامىز كەڭي باستادى»، «اسىلبەك بۇرىن دا مەنسىنبەي جۇرگەن موندىباس ايەلىن اقپان- توقپاننىڭ ۇسكىرىگىندە توركىنىنە اپارتىپ سالدى» دەگەن جولدارعا كوز تۇسەدى. «قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىنىڭ» 1974 -جىلعى I تومىندا «اقپان- توقپان التى كۇن» دەگەن ءتامسىل جازىلعان.

 

ماتەريال اۆتورى: بانۋ ابدىعاليەۆا