ءداستۇردىڭ توزىعى: جاڭا باپ قىز الىپ قاشۋعا قالاي اسەر ەتەدى
استانا. KAZINFORM - ەندى قىز الىپ قاشقاندار قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. بۇرىنعىداي كەشىرىممەن قۇتىلۋ جوق، كىنالى تاراپ 20 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل تولەيدى نەمەسە 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى ىقتيمال. پرەزيدەنت قول قويعان زاڭ ءماجبۇرلى نەكەنى قانشالىقتى اۋىزدىقتاي الاتىنىن Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى انىقتاپ كوردى.
سالت سىلتاۋ ەمەس: 3 جىلدا 200 وقيعا تىركەلگەن
قازاقستاندا كەيىنگى 3 جىلدا 200 دەن استام قىز الىپ قاشۋ مەن ماجبۇرلەپ نەكەلەسۋ دەرەگى تىركەلگەن. وكىنىشتىسى، سونىڭ ىشىندە تەك 10 ءىس سوتقا جەتكەن. قالعانى كەشىرىم بەرۋ مەن «ءداستۇردىڭ» تاساسىندا جازاسىز قالىپتى. قوعامنىڭ ءوزى مۇنداي وزبىرلىقتى، قىزدىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قاراعان قاراڭعىلىقتى جاتسىنعانىمەن، كەي كەزدە لايىقتى جازا سۇراۋعا قۇلىقسىز. مۇنى پايدالانعان ادامدار جاس قىزداردى الىپ قاشىپ، ماجبۇرلەپ نەكەگە تۇرعىزۋدان تارتىنار ەمەس.
بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە وسى ماندەس تاقىرىپ ءتۇرلى مىنبەردە ايتىلدى. وتكەن جىلى پرەزيدەنت اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا وتكەن ماسەلەگە قۇقىقتىق تۇرعىدا نۇكتە قويۋ كەرەگىن كەسىپ ايتقانى ەستە.
«ەلىمىزدە قىز الىپ قاشۋدى ۇلتتىق ءداستۇر ساناپ، ەل ىشىندە دارىپتەگىسى كەلەتىندەر بار. بۇل - مۇلدەم اقتاۋعا بولمايتىن زاڭسىزدىق، قاراڭعىلىق، ءتىپتى، ماسقارا تىرلىك. وركەنيەتتى قوعامدا ءار ازاماتتىڭ ابىرويى، قۇقىعى جانە بوستاندىعى باعا جەتپەس قۇندىلىق بولۋى كەرەك. سوندىقتان مۇنداي اقىلعا سىيمايتىن ارەكەتتەردى قاتاڭ سىنعا الۋ جەتكىلىكسىز. وعان قۇقىقتىق باعا بەرىلىپ، ءبىرجولا توسقاۋىل قويىلۋى ءتيىس»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
راسىندا، ىزگىلىك جولىندا دا، ءداستۇر تانىمىندا دا قىز الىپ قاشۋ - قاراڭعىلىق. ەسكى ارەكەتتىڭ بۇگىنگە جەتكەن سيپاتى تىم قارا ءدۇرسىن، اياۋسىز كەيىپكە ەندى. ءداستۇر تانۋشى ساكەن الداشبايەۆتىڭ سوزىنشە، كەيبىرەۋلەردىڭ بۇل ارەكەتتى اتا-بابا جولىنا قوسۋى تىم كۇماندى.
- قازاق ادەبيەتىندە ءتۇرلى جىر-داستانداردا بويجەتكەندى الىپ قاشىپ كەتكەن جاعدايلار كەزدەسەدى. ءبىراق بايقاساڭىز مۇنداي شىعارمالاردىڭ نۇكتەسى وتە ايانىشتى. ەكى جاقتىڭ ۇلكەندەرى، اۋلەتى ريزاشىلىق بىلدىرمەيدى. ياعني بۇل اتا-بابامىزدىڭ قىزدى الىپ قاشۋعا رۇقسات بەرمەگەنىن بىلدىرەدى. بۇل ءبىزدىڭ بولمىسىمىزدا جوق. رازى بولماعان سوڭ ۇرپاعى دا دۇرىس بولمايدى. ەكى ەلدىڭ اراسىندا داۋ تۋىنداپ، سوڭى سوعىسقا ۇلاسقان جاعدايلار دا بار. ەگەر قازاق مۇنى دۇرىس دەپ قۇپتاعان بولسا ەكى جاسقا باقىت تىلەپ، اق باتاسىن بەرەتىن ەدى، - دەدى ءداستۇرتانۋشى.
قىز الىپ قاشۋدا «كەشىرىم» جۇرمەيدى
قازاقستان ورتالىق ازياداعى گەندەرلىك تەڭدىك ستاتيستيكاسىندا الدىڭعى قاتاردا بولعانىمەن، ءدال وسى قىز الىپ قاشۋعا قاتىستى ماسەلەدە كەيىن قالىپ كەلەدى. مىسالى، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇرىكمەنستاننىڭ قىلمىستىق كودەكستەرىندە نەكەلەسۋ ماقساتىمەن قىز الىپ قاشقانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. ال بىزدە مۇنداي ارەكەت قىلمىستىق كودەكسىڭ 125-بابى - «ادام ۇرلاۋ» بويىنشا عانا قارالاتىن. ونىڭ ۇستىنە كوپ جاعدايدا قىزدى قايتارسا، كىنالى تاراپ جازاعا تارتىلمايتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. دالەل - 200 دەن استام ماجبۇرلەپ نەكەلەستىرۋ وقيعاسى ىشىنەن تەك 10 ىنىڭ سوتقا جەتكەنى.
وسىعان بايلانىستى دەپۋتاتتار زاڭدى قاتاڭداتۋدى تالاپ ەتكەلى كوپ بولدى. سونىڭ ىشىندە قىلمىستىق كودەكسكە «نەكە قيۋعا ماجبۇرلەۋ» دەگەن باپ قوسۋدى ۇسىنىپ كەلدى. باستى وزگەرىستىڭ قاتارىنا ءىستى قىسقارتۋعا قارسىلىقتى دا جاتقىزۋعا بولاتىنداي. ياعني، قوعام ۇيلەنۋ ماقساتىندا ماجبۇرلەپ ۇستاعاندار قىزدى جىبەرسە دە جازاسىز قالماۋىن سۇراپ وتىر. بۇرىن قىز ۇيىنە قايتارىلسا، جازا بولمايتىن.
وسىلايشا جىل باسىنان بەرى قۇزىرلى ورگان قىلمىستىق كودەكسكە جاسالاتىن وزگەرىستىڭ جوباسىن ازىرلەۋگە كوشتى. ءماجىلىس پەن سەناتتا ءاربىر تارماعى تالدانىپ، الىس-جاقىن ەلدەردەگى پراكتيكا ەسەپكە الىندى. بۇعان دەيىن ادىلەت ۆيتسە-ءمينيسترى لاۋرا مەرساليموۆا تالقىداعى زاڭ جوباسىنداعى وزگەرىستىڭ شەت-جاعاسىن ايتقان بولاتىن.
- حالىقارالىق تاجىريبەنى زەرتتەپ، قىلمىستىق كودەكسكە ارنايى «نەكەگە ماجبۇرلەۋ» بابىن ەنگىزۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. ەگەر ادامدى نەكەگە كۇشتەپ وتىرعىزسا، بولماسا ار-نامىسىنا تيەتىن اقپاراتتى جاريالايمىن دەپ قورقىتسا - بۇل ارەكەت ەندى قىلمىس بولىپ سانالادى. جازا رەتىندە 2 جىلدان 10 جىلعا دەيىنگى مەرزىم كوزدەلىپ وتىر، - دەپ ءتۇسىندىردى ۆيتسە-مينيستر.
مالىمدەمە ناتيجەسى كوپ كۇتتىرمەدى. سارسەنبىدە پرەزيدەنت زاڭ جوباسىنداعى وزگەرىستى ماقۇلداپ، قول قويدى. قۇقىقتىق قۇجاتتا سالا ماماندارىنىڭ بار تالابى ەسكەرىلىپ، قىلمىستىق كودەكسكە «نەكە قيۋعا ماجبۇرلەۋ» دەگەن جاڭا 125-1-بابى قوسىلعان. بۇدان بىلاي نەكەگە تۇرۋعا ماجبۇرلەگەنى ءۇشىن جازا قاتاڭداي تۇسەدى.
ەندىگارى قىز الىپ قاشقانى ءۇشىن 8 ميلليون تەڭگەگە جۋىق، ياعني 2000 ا ە ك كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى نەمەسە تۇزەۋ جۇمىستارىنا جەگىلەدى. ءىستىڭ مانىنە قاراي 2 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى مۇمكىن. ال الىپ قاشقان قىز كامەلەتكە تولماعان بولسا، ونىڭ ۇستىنە كۇش قولدانعانى اشكەرەلەنسە سالدارى ءتىپتى اۋىر. 20 ميلليون تەڭگەگە جۋىق (5000 ا ە ك) ايىپپۇل ارقالاپ نەمەسە 3 جىلدان 7 جىلعا دەيىن تۇرمەگە توعىتىلۋى مۇمكىن. ەڭ قاتاڭ شەشىم جابىرلەنۋشىنىڭ ولىمىنە اكەلىپ سوققان جاعدايدا قولدانىلادى. وندا قىلمىسكەرگە 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قارالعان.
سونداي-اق «كەشىرىم بەردى» دەگەن سىلتاۋ دا جۇرمەيدى. فاكتى تىركەلسە، ءبارىبىر ءىس سوتقا كەتەدى. قىزدى قىستاپ، كۇشتەپ ۇستاعان تۋىستارىنا دا اياۋ جوق. «قالىڭدىقتى» قاماپ ۇستاعان ءاربىرى «ادامدار توبىمەن جاسالعان قىلمىس» ساناتىنا ىلىگەدى، بۇل - اۋىر قىلمىس. دەمەك، 3 جىلدان 7 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىن شەكتەۋ نەمەسە سول مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى كۇتەدى دەگەن ءسوز. جالپى قىلمىستىڭ اۋىرلىعىنا بايلانىستى 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى دا بەرىلۋى مۇمكىن.
قوعام قالاي قابىلدادى؟
قۋانارلىعى، قوعام قىز الىپ قاشۋدى باتىلدىق پەن ماحابباتتىڭ سيمۆولى دەپ قابىلداۋدان كەتكەلى كوپ بولدى. باسىم دەنى كۇشتەۋ مەن زورلىق ارەكەتىنە قارسى. زاڭدى قاتاڭداتۋدى ەنگىزۋدى تالاپ ەتكەن دەپۋتاتتار دا قوعامنىڭ وسى كوڭىل كۇيىن نازارعا السا كەرەك. مىسالى، ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ارتۋر لاستايەۆ اتالعان وزگەرىستى دەر كەزىندە قابىلدانعان شەشىم سانايدى.
- بۇل باستامانى قولدايمىز، سەبەبى ماسەلەنى 2023 -جىلدان بەرى كوتەرىپ كەلەمىز. ەندى زاڭنامادا مۇنداي ارەكەتتەرگە تىيىم سالىناتىنى انىق كورسەتىلگەن، ال كىنالىلەر جازاسىز قالمايدى. زاڭ تەك ايەلدەردى عانا ەمەس، سونداي-اق ولاردىڭ اكەلەرى، اعالارى مەن قىزدارىن ۇرلاعان باسقا دا تۋىستارىن قورعايدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل ءماجبۇرلى نەكە تاجىريبەسىنەن باس تارتۋعا جانە گەندەرلىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار، كوپ عاسىرلىق «الىپ قاشۋ» ءداستۇرى مەن قىزدىڭ ەركىنە قارسى ۇرلانىپ، ەركىندىگى شەكتەلەتىن اۋىر قىلمىستىڭ ارا جىگىن اجىراتا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر قىز ءوز ەركىمەن قاشىپ، تۇرمىس قۇرۋعا كەلىسسە - بۇل باسقا جاعداي. نەكە - بۇل ەكى جاقتىڭ تولىق ءارى ەرىكتى كەلىسىمىمەن قۇرىلاتىن تەڭ قۇقىقتى وداق، - دەدى ارتۋر لاستايەۆ.
قۇقىق قورعاۋشىلار نەكەگە قيۋعا ماجبۇرلەۋدى تەجەيتىن ارنايى باپتىڭ ەنگەنىن قولدايدى. زاڭ تولىق كۇشىنە ەنگەن ساتتە قىز الىپ قاشۋ دەرەگى ازايىپ، اتالعان باپ بويىنشا قوزعالاتىن سوت ءىسى كوبەيۋى مۇمكىن دەپ وتىر. بۇدان دا ماڭىزدىسى اقپاراتتىق ناسيحات، ياعني ءار ارەكەتتىڭ جازاعا اكەلۋى مۇمكىن ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت دەپ سانايتىندار بار. سەبەبى ارنايى باپتىڭ بارىن بىلمەگەن ادامدار شوق باسۋ مۇمكىن ەكەن.
اۆتور
ەرسىن شامشادين