ءبىر بالانىڭ تاعدىرىنان مىڭ بۇرالقى ءيتتىڭ ءومىرى ارتىق بولعانى ما - ءماجىلىس دەپۋتاتى

استانا. KAZINFORM - بۇگىندە ءماجىلىس قابىرعاسىندا «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭعا تۇزەتۋلەر مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر.

پارلامەنت دەپۋتاتتارى باستاماشىلىق جاساعان تۇزەتۋلەردى قولدايتىندار دا، قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر دە بار. وسىعان وراي، زاڭ جوباسى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى سامات مۇسايەۆتى سوزگە تارتقان ەدىك.

- سامات بازارباي ۇلى، «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭنىڭ قابىلدانعانىنا ەندى ءۇش جىل تولادى. وسىنداي قىسقا عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇل زاڭعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى قانداي سەبەپتەردەن تۋىنداپ وتىر؟

- 2023-جىلى ارىپتەسىم ەدىل جاڭبىرشين ەكەۋىمىز تۋعان اۋىلىمىز - ماڭعىستاۋ وڭىرىنە حالىقپەن كەزدەسۋگە، قايتادان ءماجىلىس دەپۋتاتى بولىپ سايلانۋ ءۇشىن ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋگە باردىق. كەزدەسۋ بارىسىندا ءارتۇرلى ماسەلە كوتەرىلگەنىمەن سونىڭ ىشىندە كوپ كوتەرىلگەنى - قولدانىستاعى زاڭداعى قاڭعىباس، بۇرالقى يتتەردى اتۋعا تىيىم سالۋعا قاتىستى نورما. تۇرعىندار: «بۇل زاڭ جوباسى نە ءۇشىن قابىلداندى؟ ءبىز نە ىستەيمىز؟ اۋىلدا ءيت كۇننەن-كۇنگە كوبەيىپ بارا جاتىر. وسىلاي كوبەيە بەرسە، اۋىلداعى قويدىڭ سانىنان ءيتتىڭ سانى كوبەيىپ كەتۋى مۇمكىن»، - دەپ الاڭداۋشىلىق تانىتتى. كەزدەسۋدەن دالاعا شىققان كەزىمىزدە، كوز الدىمىزدا 5-6 جاسار قىز بالانى ءيت كەلىپ تالادى. اۋىل ادامدارى تۇرا جۇگىرىپ، قىزدى اراشالاپ الدى. ءبۇلدىرشىن قاتتى قورقىپ، ءدىر-ءدىر ەتىپ تۇردى. قاتتى ايادىق. سول ۋاقىتتا ەدىل تەرەكباي ۇلى: «ەگەر ەكەۋمىز دەپۋتات بولىپ قايتا سايلانساق، ەڭ ءبىرىنشى وسى ماسەلەنى كوتەرەيىك»، - دەدى. ەكەۋمىز دە قايتادان دەپۋتات بولىپ سايلاندىق. سوعان وراي ەڭ ءبىرىنشى بولىپ وسى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرمىز. ارىپتەسىمىز نارتاي ارالباي ۇلى دا بۇرالقى يتتەرگە قاتىستى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. سوندىقتان ۇشەۋمىز «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭعا تۇزەتۋلەر مەن وزگەرتۋلەر ازىرلەدىك. بۇل - ازاماتتىق ۇستانىمىز جانە حالىققا بەرگەن ۋادەمىز.

قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ تۇزەتۋلەرىمىز بەن وزگەرتۋلەرىمىزگە قارسىلىق تانىتىپ وتىرعان زووقورعاۋشىلار بار. «نەلىكتەن ولار بۇعان قارسى شىعىپ وتىر؟» دەپ تاڭ قالامىن. بۇگىندە ماڭعىستاۋ وبلىسىندا يتبالىقتار قىرىلىپ جاتىر. 2 مىڭعا جەتىپ قالدى. سول زووقورعاۋشىلاردىڭ بىردە-بىرەۋى وعان نازار دا اۋدارعان جوق. ۇندەمەيدى. نەگە بارىپ كورمەيدى؟ سەبەبىن نەگە زەرتتەمەيدى؟ ال يتكە كەلگەندە ايعاي-شۋدى ۋشىقتىرىپ شىعا كەلەدى. كيىك قىرىلدى ماڭعىستاۋدا، ارقادا جىلقى قىرىلدى. ەشقايسى ۇندەگەن جوق. ال يتكە كەلگەندە داۋرىعا كەتەدى. مەنىڭشە، مۇنىڭ ارتىندا ءبىر «كۇش» تۇر. ەگەر ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان تۇزەتۋلەر زاڭعا ەنەتىن بولسا، وندا 1-2 جىلدا نە 5 جىلدا جاعداي تارتىپكە كەلەدى. ەۋروپاداعى دامىعان ەلدەردەگىدەي كوشەدە قاڭعىباس يتتەر جۇرمەيتىن جاعدايعا جەتەمىز.

- زاڭعا ەنگىزۋ ءۇشىن ۇسىنىلىپ وتىرعان ناقتى تولىقتىرۋلارعا توقتالساڭىز...

- بۇگىندە زووقورعاۋشىلار «اۋلاۋ-ستەريليزاتسيالاۋ-ۆاكسيناتسيا-قايتارۋ» باعدارلاماسىن ۇسىنىپ وتىر. ودان نە پايدا؟ ەشقانداي پايداسى جوق. بۇرالقى يتتەردىڭ سانى كوبەيە بەرەدى. ماسەلەن، اتالعان باعدارلاما اياسىندا ءبىر بۇرالقى يتكە ۆەتەرينارلىق ءىس-شارالارعا شامامەن 40 مىڭ تەڭگە كەتەدى. بۇعان ارنايى ورىندا كۇتىپ ۇستاۋعا ءبىر كۇنگە جۇمسالاتىن 5 مىڭ تەڭگەنى قوسىڭىز. جانۋارلاردى ۆاكسينايالاۋ جانە ستەرليزاتسيالاۋ ەرەجەسىنە سايكەس، ءيت ستەريزاتسيالانعاننان كەيىن 10 كۇن ۇستالۋى قاجەت. دەمەك، 50 مىڭ تەڭگە، جالپى 90 مىڭ تەڭگە جۇمسالادى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ۇسىنعان مالىمەتكە سايكەس، وسى جىلدىڭ 9 ايىندا 192 مىڭنان استام بۇرالقى ءيت اۋلانىپتى. بىرنەشە ونداعان ميلليون بيۋجەت قاراجاتى جۇمسالىپ جاتىر. جوعارىدا اتالعان باعدارلامانى تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن يتتەرگە ارنالعان ءۇي-جايلاردىڭ قۇرىلىسىن قوسپاعاننىڭ وزىندە جىل سايىن 17,3 ميلليارد تەڭگە قارجى قاجەت. ال وتكەن جىلى وعان 3,5 ميلليارد، بيىل 2,8 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. بۇل بيۋجەت قاراجاتىنىڭ جەتىسپەيتىندىگىن كورسەتەدى.

ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان تۇزەتۋ - اۋلاۋ جانە ەۆتانازيا. بىرىنشىدەن، بۇرالقى ءيت اۋلانعاننان كەيىن ارنايى ورىندا 15 كۇن ۇستايمىز. ءيتتىڭ ءچيپى بولماسا، يەسى بولماسا، وندا ول ەۆتانازيا ارقىلى ولتىرىلەدى. ەكىنشىدەن، ءيتتىڭ ءچيپى، يەسى بولسا جانە وعان قاجەتى بولماسا، وندا 60 كۇن ۇستالادى. وسى ۋاقىتتا ءيتتى باسقا بىرەۋ كەلىپ الاتىن بولسا، وندا ستەريليزاتسيا جاسالادى، ۆاكسينا سالىنادى، قانى تەكسەرىلەدى. ءبىراق، وعان كەتەتىن شىعىندى ءيتتى اسىراپ الۋشى تولەيدى. ال، 60 كۇندە يەسى تابىلماسا، ەشكىم الۋعا نيەت تانىتپاسا، وندا ولتىرىلەدى.

بىزگە مىڭ ءيتتىڭ ومىرىنەن ءبىر ادامنىڭ، ءبىر بالانىڭ تاعدىرى ارتىق بولۋى ءتيىس. ماسەلەن، فرانسيادا 8 كۇننىڭ ىشىندە ەۆتانازيا جاسالادى. وركەنيەتتى دامىعان ەل گەرمانيادا ءيتتى اتىپ تاستايدى. وتكەن جىلى قىرعىزستان 20 مىڭنان استام بۇرالقى ءيتتى اتىپ، كوزىن قۇرتتى. بىزدەگىدەي زاڭ تۇركيا مەن ءۇندىستاندا بار. تۇركيا بۇگىندە بۇرالقى يتتەر ماسەلەسىن شەشە الماي وتىر. ءبىز دە وسى باعىتتا كەتە بەرسەك، جاعداي ۋشىعا بەرەدى. ماسەلەن، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ مالىمەتىنە سايكەس، وسى جىلدىڭ 10 ايىندا يتتەردىڭ ادامعا شابۋىنىڭ 25 مىڭعا جۋىق دەرەگى تىركەلگەن ەكەن. ولاردىڭ 65-70 پايىزى - بۇرالقى يتتەر. دەمەك، ورتاشا ەسەپپەن ءبىر كۇندە 83-84 ادامدى ءيت قابادى. جالپى، ءيت قاپقان ادام 40 كۇن اۋرۋحاناعا جاتىپ، ۋكول الادى. 40 كۇن بوي ۋكول الۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان. ويتكەنى، قۇتىرۋعا قارسى، قان سۇيىلتاتىن ءتۇرلى ۋكول سالىنادى. ونىڭ اسەرى بىردەن بولماعانىمەن، بولاشاقتا سىر بەرەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا كوشەدە ءيت قىدىرتىپ جۇرگەن ادامداردى ءجيى كورەمىز. ولار دا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن مۇلدەم ساقتامايدى. ءيت تۇمىلدىرىقپەن ءجۇرۋى ءتيىس. يتتەردى قىدىرتاتىن ارنايى ورىندار بولۋ قاجەت. جالپى، وسى ءيتتى تارتىپكە كەلتىرە الماساق نە بولعانى...

- ءيتىن قاراۋسىز جىبەرگەن، قارامايتىن ادامدارعا قانداي جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن؟

- بۇگىندە قولدانىستاعى زاڭدارىمىزدى يتتەرىن قاراۋسىز جىبەرگەن ادامدارعا ەشقانداي اكىمشىلىك شارا كوزدەلمەگەن. سوندىقتان مۇنداي زاڭ جوباسى اياسىندا قاراستىرىپ جاتىرمىز. اكىمشىلىك ايىپپۇلداردى دا كوبەيتۋ قاجەت شىعار. ماسەلەن، بۇگىندە ءيتىڭ بىرەۋدى قاۋىپ السا، 13 مىڭ تەڭگە تولەيسىڭ. قولدانىستاعى زاڭدا بۇرالقى يتتەردى اۋلاۋعا دا، اتۋعا دا، ەۆتانازيا جاساۋعا دا تىيىم سالىنعان.

- وسى ايتقان تۇزەتۋلەردى ارىپتەستەرىڭىز جالپى قولداپ وتىر ما؟

- ۇسىنىستار، تۇزەتۋلەر بەرىپ جاتقان ارىپتەستەرىمىز دە بار. جالپى، بۇل ماسەلەگە كەلگەندە دەپۋتاتتاردىڭ ءوزى ەكىگە ءبولىنىپ وتىر. ءبىرى: «بۇرالقى يتتەرگە بيۋجەتتەن اقشا ءبولىپ، اسىراپ، قىزمەتكەرلەر ۇستاپ، ءدارى-دارمەك بەرىپ نە قىلامىز؟ ءۇش كۇن ۇستاپ، ودان كەيىن ەۆتانازيا جاسايىق»، - دەيدى. ەندى بىرەۋلەرى بۇعان قارسى. ءتىپتى، ءيت ادامدى قاپقان كەزدە ونى ۇستاپ، ۆەتەرينارلىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋدى، سودان كەيىن عانا دارىگەردىڭ انىقتاماسىمەن ءولتىرۋدى ۇسىنادى. ايتالىق، اۋدان ورتالىعىنان 50 شاقىرىم جەردە ءبىر ادامدى ءيت قاپتى. سوندا ۆەتەريناردى قايدان تابامىز؟ جارايدى، سولتۇستىك قازاقستان وڭىرىندە ءار اۋداندا، اۋىلدا بار شىعار. ال ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ۆەتەرينار دارىگەر ساناۋلى عانا. 200 شاقىرىم جەردەن ماماندى الىپ كەلۋى كەرەك پە؟ ! مىنە، وسىنداي دا ۇسىنىستار بەرىپ جاتقان دەپۋتاتتار بار.

- ەكوقورعاۋشىلار چاۋ- چاۋ، دوبەرمان، روتۆەيلەر، پيتبۋل سىندى اسا قاۋىپتى ءيت تۇقىمدارىنىڭ يەلەرىن وقىتۋ تۋرالى نورمانى ۇسىنىپ وتىر ەكەن. بۇعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟

- مەن ونى قولدامايمىن. ول تاعى دا بيۋجەت قاراجاتىن شىعىنداۋعا الىپ كەلەدى. مۇنداي يتتەردىڭ يەلەرى ءبىلىمىن جەتىلدىرگىسى كەلسە وقىسىن، ينتەرنەتتە تولىپ وتىر. ەگەر اقشاسىن تولەپ سولار ارقىلى ءبىلىمىن جەتىلدىرسە، ەش قارسىلىعىم جوق. ال مەملەكەتتەن ارنايى اقشا ءبولىپ، ولاردى ماجبۇرلەپ وقىتۋعا قارسىمىن. نەگىزى وقىعاندارى دۇرىس. سوندىقتان بيزنەس بۇل سالاعا كەلىپ، ارنايى وقىتۋ ورتالىقتارىن اشىپ، نيەت بىلدىرگەن ادامدار سولارعا اقشاسىن تولەپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە بولادى.

- سىزدەرگە قارسى شىعىپ وتىرعان ەكوقورعاۋشىلاردىڭ تۇپكى ويى نە؟

- ەگەر ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان تۇزەتۋلەر قابىلدانسا، وندا الداعى ۋاقىتتاردا بۇرالقى يتتەر جوعالىپ، پيتومنيكتەر، ءيت ۇستايتىن ارنايى ورىنداردىڭ ءبارى جابىلادى. ال ولارعا قازىر جىل سايىن ميللياردتاعان قارجى ءبولىنىپ كەلەدى. بالكىم، قارسى شىعىپ وتىرعان سونداي ورىنداردىڭ يەلەرى نە سولاردىڭ سىبايلاس ادامدارى شىعار. ولاردىڭ يتتەرگە جانى اشىپ، ءولىپ بارا جاتىر دەيسىز بە...

اۆتور مارلان جيەمباي