عايساعالي ساميعوللا ۇلىنىڭ ولەڭدەرى

 عايساعالي سەيتاق 1958 -جىلى شىلدەنىڭ 1 ىندە باتىس قازاقستان وبلىسى بوكەي ورداسى اۋدانى حان ورداسى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.

1980- جىلى ا.پۋشكين اتىنداعى ورال پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن (قازىرگى م.وتەمىس ۇلى اتىنداعى ب ق م ۋ) قازاق تىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن.

1980-1982 جىلدارى تاسقالا اۋداندىق «ەكپىن» گازەتىندە ءتىلشى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولدى. 1982- جىلدان وبلىستىق «ورال ءوڭىرى» گازەتىندە تىلشىلىكتەن باس رەداكتورلىققا دەيىنگى جولدان ءوتتى. قازىر «جايىق پرەسس» ج ش س باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى. سونىمەن قاتار 2000- جىلدان بەرى «قازاقپارات» ۇلتتىق اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ب ق و بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىن قوسا اتقارىپ كەلەدى.

قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداقتارىنىڭ مۇشەسى. 1987 - جىلى ءبىر توپ ولەڭدەرى «قارلىعاش» ۇجىمدىق جيناعىنا ەنگىزىلگەن. ءار جىلدارى «ماڭداي» (1990)، «امان بول، اتامەكەنىم» (1996)، «نارىننىڭ نار ۇلدارى» (1998)، «اي-ارۋدىڭ القاسى» (2001)، «تەك پەن تامىر» (2005)، «جاقىنىم مەنىڭ - جالپاق ەل» (2007) جىر كىتاپتارى جارىق كورگەن.

رەسپۋبليكالىق «جالىن» جۋرنالى بەلگىلەگەن تولەگەن ايبەرگەنوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى (1987 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ). ق.مىرزاليەۆ اتىنداعى ءمۇشايرانىڭ باس جۇلدەگەرى. قازاق راديوسى ۇيىمداستىرعان «قازاقستانىم - قارا شاڭىراعىم» جانە وبلىستىق «ورال ءوڭىرى» گازەتىنىڭ 90 جىلدىعىنا وراي وتكىزىلگەن «جايىق جىرلايدى» رەسپۋبليكالىق جىر ءمۇشايرالارىنىڭ جۇلدەگەرى. «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە - 10 جىل» جانە «استاناعا - 10 جىل» مەرەكەلىك مەدالىنىڭ يەگەرى.

تومەندە اقىننىڭ «ولەڭسىز ءومىر تۇل!..»، «مەن كوكتەن تۇسكەنىم جوق»، «قازاق توردە جاتار ما ەدى كوسىلىپ»، «بوكەي حاننىڭ بەيىتى»، «پاۆەل پاتشانىڭ سوڭعى كۇنى»، «پاتشا مەن پەندە»، «ەلسيننىڭ ەرلىگى»، «بارىنە توزەر ءبىر جۇرەك»، «وڭاي ما وڭەش تىعىنداۋ»، «كۇن باتادى تۇنەرىپ»، «نۇربەرگەن كەتىپ بارادى»، «اقيقات قايدا الداسپان»، «جۇرەك شىركىن جىلاي ما»، «ويدى ەمدىم»، «قان مەن حان» سەكىلدى ولەڭدەرى بەرىلدى.

ولەڭسىز ءومىر تۇل!..

جەر جوق مەندە،

تۋعان ەل بار تەك قانا،

تىڭدى يگەرىپ،

تۇرعىزبادىم كوپ قالا.

بەتالىسىن سەزەم مىنا قوعامنىڭ،

وتان ءۇشىن تۇسپەگەنمەن وتقا دا.

ار الدىندا شىندىق پا وسى مويىندار،

ادام ازار، ايىرىلسا ەگەر تويىمنان.

ءبىر تاباققا قول سوزامىن كوپپەنەن،

ۇلتاراقتاي جەرگە سىيار بويىم بار.

كەڭ دالانىڭ ەسەپكە ەنىپ مال-جانى،

ءتۇبى يەسىز قالماس ءتىپتى قاڭباعى.

دارىنداردىڭ باسى بيىك بولعانمەن،

قارىنداردىڭ باسىپ تۇر-اۋ سالماعى.

تۇسىرمەسەم قالامىمدى قولداعى،

سول عوي باسقا ءبىر باقىتتىڭ قونعانى.

...مەنسىز ەلدىڭ ولمەسىن دە بىلەمىن،

جەرسىز ەرتەڭ قالماسا تەك بولعانى.

مەن كوكتەن تۇسكەنىم جوق

مەن كوكتەن تۇسكەنىم جوق،

جەردەن ءوردىم،

جاسىمنان پەرىشتە ەمەس، پەندەگە ەردىم،

باياۋلاپ كۇندەرىم دە بارادى ءوتىپ،

اي اۋناپ،

جۇلدىز كۇلىپ،

دوڭگەلەر كۇن.

تاۋ شىعىپ،

بەل اسامىن ەل قولداسا،

نە پايدا تالانت، ەڭبەك تەڭ قونباسا.

مۇراتىم مەنىڭ-داعى كىمگە كەرەك،

تۇراتىن تابان تىرەپ جەر بولماسا!؟

ەتەگى ءتۇننىڭ كەلتە تۇرىلەردە،

امانات ەتەم ەلدى تىرىلەرگە.

قايناعان ومىرمەنەن قوش ايتىسىپ،

اينالام توپىراققا ءتۇبى مەن دە.

جازداي-دى جارقىراعان ءجۇزىم كەشە،

ءجۇزىمىن سىيلار ەكەن كۇزىم نەشە؟!

ارىنىم ءازىر مەنىڭ باسىلماس-اۋ،

تامىرىم تۋعان جەردەن ۇزىلمەسە...

قازاق توردە جاتار ما ەدى كوسىلىپ

قازاق توردە جاتار ما ەدى كوسىلىپ،

قايران نارىن قارسى الماسا قۋانىپ،

ازات جەرگە بوكەي ەلدى كوشىرىپ،

ەرلەر باردا كوتەرىلدى تۋ انىق.

نارىنىم-اي، شەجىرەلى جۇرتىم ەڭ،

شەت ەل اسىپ، قازاق از با قاڭعىرعان؟!

بۇرىنعىلار بيىكتەسە ۇلتىمەن،

كەيىنگىلەر قارا باسىن حان قىلعان.

ۇساقتالىپ كەتسە ەگەر دە ۇرپاعىڭ،

ۇستاپ قالار كەڭ دالانى كىمىڭ بار؟!

ءوز بەتىمدى ءوزىم كەيدە جىرتامىن،

ءتىپتى تۇك تە پايدا جوقتاي جىرىمنان.

ءوز جەرىمدە كۇن كەشەم بە ۇلتانداي،

تۇزەلمەي-اق قويدى ۇيقى، كۇلكىم دە.

بابى اقىرى كەلىسپەگەن تۇلپارداي

باعى ۇلىڭنىڭ اشىلماۋى مۇمكىن بە!؟

پوليگوننىڭ جۇتسام-داعى اۋاسىن،

داۋسىم اششى شىعاتۇعىن ۇلارمىن.

مەن دەرتىمنىڭ تابا الماسام داۋاسىن،

ەتەگىڭە جەتىپ، بالكىم، قۇلارمىن.

باتىر بولسام، جۇرەر مە ەدىم تۋ ۇستاپ،

ازايماي-اق قويسا-داعى كوپ قايعىم،

ماحامبەتتىڭ ولەڭىمەن تىنىستاپ،

بوكەي حاننىڭ اقىلىنا توقتايمىن.

بوكەي حاننىڭ بەيىتى

ات قويمايدى اتتانداعان سان باتىر،

ورنى جوقتار باتادى ما جانعا تىم.

كوزىن تىگىپ وي-قىرىنا قازاقتىڭ،

رەسەيدىڭ بەلەسىندە حان جاتىر.

ولگەننەن سوڭ كىمدى، ءسىرا، قورعاسىن،

ءوزىنىڭ دە جاتقا قيعان ول باسىن.

زامان مەنەن بيلەۋشى دە وزگەرىپ،

پوليگونعا بەرىپ قويعان ورداسىن.

سوناۋ كەزدە سوڭىنان ەل ەرگەن-دى،

ەدىل-جايىق ۋىسىندا تەربەلدى.

كوزى جوقتا العانى انىق بولشەكتەپ

جەكە-دارا حان بيلەگەن جەردى ەندى.

قاپ-قارا بۇلت باسقان كەزدە كۇن كوزىن،

ۇرپاعى دا ۇمىتتى ما مۇلدە ءوزىن.

توقىراۋدىڭ تراكتورى تۇيگەنمەن،

قۇلاتا الماي قالىپتى ونىڭ كۇمبەزىن.

كۇن ەڭكەيە باستاعان شاق.

ەكىندى.

بەيىت باسى الدەنەگە بەكىندى.

...جەر استىندا قالسا-داعى،

بوكەي حان

شەكارانى قورعاپ جاتقان سەكىلدى...

پاۆەل پاتشانىڭ سوڭعى كۇنى

1801-ناۋرىزدىڭ ون ءبىرى ەدى،

بوساعادان كىم بۇگىن وڭ كىرەدى،

دۇيىم جۇرتتىڭ تاعدىرى نە بولارىن،

پاۆەل پاتشا تاقتا وتىر،

سول بىلەدى.

الاڭداۋلى ول ءبىراق الدەنەگە،

( وڭايلىقپەن ءتىرى ادام جان بەرە مە!؟ )

ماي ىشكەندەي، مازاسى كەتكەن ابدەن،

قالماي بارا جاتقانداي ءال دەنەدە.

پاتشا اعزام دا قۇر ەمەس وكىنىشتەن،

كەلىپ جاتىر الدىنا وتىنىشتەر.

جان ازابىن ىشتەگى تىيا تۇرىپ،

قول قوياتىن بار ەكەن وكىم، ىستەر.

ءومىر جەڭىل ءان ەمەس شىرقاپ وتەر،

تۇلكىدەي مە ول كەيدە بۇلتاڭ ەتەر.

- مىنا بىرەۋ جەر سۇراپ قويماس ءتىپتى،

اتى - بوكەي،

كىشى ءجۇز سۇلتانى ەكەن.

حان تۇقىمى قاراي ما شاماسىنا،

بيلىك قۇمار بوپ كەلەر بالاسى دا.

قاراۋىندا جۇرتى بار،

كوشسەم دەيدى

ەدىل مەنەن جايىقتىڭ اراسىنا.

كوشسە كوشسىن،

كىشى ءجۇز ىدىراسىن،

سۇلتاننىڭ دا ءبىرى - ءالسىز،

ءبىرى - باسىم.

جەتەدى عوي قالماقتان بوساعان جەر،

ۇلى رەسەي تەك قانا قۇرىماسىن.

وسى ويمەنەن قول قويدى ول جارلىعىنا،

قازاق دەگەن ەلدىڭ بۇل تاعدىرى ما،

سەزبەگەن دە شىعار-اۋ پاتشا سوندا

جول اشقانىن بوكەيدىڭ حاندىعىنا.

ەل بيلەۋگە ۇلىنىڭ جاسى جەتتى،

ءامىرشىنىڭ قاشاندا قاسى كوپ-تى.

ءوز ۇرپاعى جاۋ بولىپ شىقتى اقىرى،

پاۆەلدىڭ دە سول ءتۇنى باسى كەتتى.

كۇتۋمەنەن ءوتتى ەكەن كۇندەر نەشە،

جىبەرمەگەن بۇل حالىق كىمدەرگە ەسە،

جان بىلە مە، بوكەيدىڭ كىم بولارىن،

پاۆەل پاتشا قول قويىپ ۇلگەرمەسە.

جولى ايتەۋىر وڭ ەكەن،

اشىق ەكەن،

كوش ەرەدى، بولعان سوڭ باسى بەكەم.

ءبىر-اق كۇندە شەشىلسە بار ماسەلە،

قۋانىشپەن، ەندەشە، عاسىر وتەر.

جاسقىلىققا وسىلاي حانى باستار،

جارقىرايدى كۇنى بار جارىق اسپان.

...سول كۇندى دە ۇمىتپاۋ كەرەك شىعار،

بوكەي ەمەس،

كۇللى ەلدىڭ باعىن اشقان!

پاتشا مەن پەندە

جازمىش جاردان ۇشىرار،

جەيدى مە ادام كوپ تاياق.

پاتشا نەدەن قىسىلار،

پەندە باسى دوپتاي-اق

پاتشا باسى التىن با،

ءومىرى ونىڭ جۇماقتاي.

كوز دە ۇيرەنەر جارقىلعا،

بيلىك تۋىن قۇلاتپاي.

تەڭەر ءتىپتى قۇدايعا ەل،

تاس ءمۇسىندى قاپتاتىپ.

تەمىر توزىپ،

قۇلايدى ەر،

تۇرماس ماڭگى تاق-باقىت.

نەبىر سۋرەت ىلىنەر،

پەندەلەر كوپ جاعىنار.

...حان قادىرى بىلىنەر

تۇسكەن كۇنى تاعىنان.

ەلسيننىڭ ەرلىگى

كومەسكى ءان كەڭەس دەگەن تىندى اقىرى،

تالايدىڭ كەشتەۋ، ءسىرا، كىردى اقىلى.

بولعانىن مويىندايدى بۇكىل الەم

ورىستىڭ بوريس دەگەن ءبىر باتىرى.

ەل ءۇشىن شەشكەندەي مە ەسەپتى ءبىر،

ەلەمەي، ەستىسە دە وسەكتى مىڭ،

حالىقتى ىسىمەنەن تاڭعالدىرىپ،

تانىتتى مىنەزىنىڭ كەسەكتىگىن.

جالىعىپ وتارشىلدىق جۇلگەسىنەن،

ەركىن وي كەتپەدى مە كۇندە ەسىنەن.

ەلسيننىڭ ەلىن باستاپ شىققانى انىق

كەڭەستەر وداعىنىڭ تۇرمەسىنەن.

زاماننىڭ ەسسە ەگەر دە وڭ سامالى،

باسىنان كەتپەيدى ەكەن قونسا باعى.

ادامي قالپىمەنەن اتى ورلەدى،

قادامى وڭدى-سولدى بولسا-داعى.

تاتيتىن تۇلعا سىندى تابىنارعا،

مۇنداي ەر قىسىلعاندا تابىلار ما!؟

قاسقايىپ كەتە باردى اقىرىندا،

باس تارتىپ ءوز ەركىمەن تاعىنان دا.

وتكەندەي ايبارىمەن كوپتى ىقتىرىپ،

پاتشاعا جاراسادى تەك مىقتىلىق.

...ماڭگىلىك پرەزيدەنت بولمايتىنىن

اڭگۇدىك پەندەگە دە كەتتى ۇقتىرىپ!

بارىنە توزەر ءبىر جۇرەك

بارىنە توزەر

ءبىر جۇرەك،

تۇسسە دە تالاي باسقا سىن.

شاشپادىم جۇرتقا سىردى كوپ،

جازبادىم جىردان باسقاسىن.

كەسسە دە جولدى بىرەۋلەر،

شاقپادىم مۇڭدى ەشكىمگە.

جاقسىلىق ەلگە تىلەۋمەن

تاعى ءبىر جىلعا كوشتىم بە!؟

شىندىقتىڭ بوساپ شەگەسى،

وتىرىك ورگە وزىپ تۇر.

توقتاي ما تىرلىك كەمەسى،

جەلكەنى ابدەن توزىپ ءبىر.

داعدارىس قىسقان حالىقتىڭ

ءبۇيىرىن كىم بار تولتىرار!؟

اقيقات ىزدەپ جالىقتىم،

سەيىلمەي قويدى مول كۇمان.

سۋىنىپ كەتتى قۇشاق تا،

جۇرەككە باتقان ۋايىم كوپ.

جۇگىمدى تيەپ ۇشاققا،

شەتەلگە اسار جايىم جوق...

ۇستادىم ءومىر تۇتقاسىن،

ۇيقىسىز تۇندەر ءوتتى كوپ:

اجداھا زامان جۇتپاسىن

قازاقتىڭ باسىن دەپ تىلەپ.

وڭاي ما وڭەش تىعىنداۋ

وڭاي ما وڭەش تىعىنداۋ،

كۇن وتەر سوتپەن، ءتۇنىڭ - داۋ.

ەسەبى تۇگەل شىقپاعان

كەشەگى «دوستار» - بۇگىن جاۋ.

دەگەندەي ءبارى: ۇندەمە،

قۇبىلىپ كەتتى كۇن نەگە؟!

ءىرىنىڭ ءسوزى وتەدى،

ءبىرىنىڭ ورنى تۇرمەدە.

قۇرىسىن بۇيتكەن تىرلىگىڭ،

سۇرايدى ەندى قۇندى كىم؟!

شوقپار دا دايىن تۇرادى

كوكپارعا تۇسسە

ءبىر عۇمىر.

شايقاسىپ كورسە تىستىمەن،

ۇعادى ءبارىن ىستىلەر.

قونبايدى باقىت پاقىرعا،

بولمايدى جەمقور كۇشتىلەر.

جايلاسا دۇشپان ءۇي ءتورىن،

توبەدە وينار كۇيكى ءومىر.

ىرىمى جامان قازاققا -

ىرىلمەن بىتكەن ءيت ءولىم...

كۇن باتادى تۇنەرىپ

كۇن باتادى تۇنەرىپ،

اي دا بەتىن جاسىرىپ.

قالعانداي ما جىر ءولىپ،

كوڭىلىمنىڭ باسى - بۇلت...

زىلدەي بولىپ تاڭ اتسا،

مۇڭ تورلايدى كەشتە دە.

زىرلايدى ءومىر قالاقشا،

جوق قىزىعار ەشتەڭە.

بىرەۋ ويلار ايلىعىن،

يەسىز قالعان ەل، مىنە.

ءبولىپ الىپ بايلىعىن،

ساتىپ جاتىر جەردى دە.

تۋار الدان كۇن نەندەي،

جەتە المايمىن مىڭ ويلاپ.

ەلدى اينالىپ جۇرگەندەي

بىتپەيتۇعىن ءبىر «ويناق».

تەپسە حالىق وزەكتەن،

ءتۇبى بۇدان داۋ شىعار.

جۇرتتىڭ ءبارىن مەزى ەتكەن

بۇل «ءان» قاشان تاۋسىلار!؟..

بايعا اينالىپ كوپ كەدەي،

ۇرپاق وسسە داۋ بىلمەي،

جۇرسە ەشكىم شەتتەمەي،

شەكارادان جاۋ كىرمەي،

جاسار ەدىم انىق توي،

ءبىز الماعان بەل قانشا!

جەر بەتىندە باقىت قوي

قازاق دەگەن ەل قالسا!

نۇربەرگەن كەتىپ بارادى

ۇمىتقان قازاق-انانى،

قاسىندا شەتەل ادامى،

جاۋدىرەپ قوڭىر جانارى،

نۇربەرگەن كەتىپ بارادى!

كوڭىلگە نالا، مۇڭ كەلگەن،

بۇل قازاق ءسويتىپ كۇندە «ولگەن».

ولىلەي ەمەس، تىرىلەي

نۇربەرگەن ۇلدى كىم بەرگەن؟!

ءبىر باسىن تىگىپ قاتەرگە،

كەتەدى ەندى جات ەلگە.

قورعاماس قازاق نامىسىن،

شىعادى كىم دەپ اتى ورگە؟!

بولاشاق تاڭى اتقاندا،

بوساعا قايتا اتتار ما؟!

جۇرەگى، ءسىرا، جىبىمەس

ءبىر كەزدە ءوزىن ساتقانعا.

...جاۋدىرەپ قوڭىر جانارى،

نۇربەرگەن كەتىپ بارادى.

تىلەك تە ەندى ايتىلماس،

جۇرەك تە سودان جارالى.

اقيقات قايدا الداسپان

تارىلتىپ ەلدىڭ تىنىسىن،

كىل ماقتاۋ ايتىپ، جاق اشسا،

قيىن عوي اقىن كۇنى ءۇشىن

اكىممەن اۋىز جالاسسا.

تۇسەتىن قيىپ الماستاي

اقيقات قايدا الداسپان!؟

جۇماققا ەشكىم بارماستاي،

جۇرتتان دا مىناۋ ار قاشقان.

جانىنان شىقپاس حانىنىڭ،

جاعىمپاز باعى جانعان كۇن.

جارقىراپ اتىپ تاڭى كىل،

جالپاعىنان باسار جالعاننىڭ.

كوڭىل-اي قالعان اركىمنەن

كومىلىپ جاتىر شاڭعا كوپ.

قاسقايىپ تۇرىپ، «حالقىم!» دەر،

شىندىقتى ايتار شال دا جوق.

بىلمەس ەل: قاسى، دوسى كىم،

ۇمىتسا ار مەن ۇياتتى.

...وتەدى ءبارى وسىنىڭ

وتكىنشى جاڭبىر سياقتى!

جۇرەك شىركىن جىلاي ما

جۇرەك شىركىن جىلاي ما،

جۇلدىز كوكتەن ءجيى اقتى.

جوڭكىلەدى مۇناي دا

جەردىڭ قانى سياقتى.

جاساي الماي تۇك ايلا،

جالپاق جۇرت بار تۇتىلعان.

جالعىز وسى مۇناي ما

جات ەل اسىپ، جۇتىلعان...

جەبىرلەردىڭ ءبارى دە

جۇمىرىنا جۇق بولماس.

جاۋ تيسە ەگەر تانىنە،

جەرگە قارا قۇت قونباس.

جاتتىڭ كەتپەس تۇگى دە،

جىعۋعا ءازىر ىرگەدەن.

جەتەر ەلدىڭ تۇبىنە

جەر قادىرىن بىلمەگەن.

جۇت قۇشاعى قاۋسىرسا،

جۇرت تا مىناۋ جوعالار.

جەردىڭ قانى تاۋسىلسا،

ەلدىڭ جانى نە بولار!؟

ويدى ەمدىم

توي ەمەس،

ويدى ەمدىم،

جوق مۇنىڭ بۇكپەسى.

ومىردەي سويلەمنىڭ

ءولىم ءبىر نۇكتەسى.

جۇرەكتە ويانار

جىر باردا

ءتۇن جارىق.

سان تۇسكە بويالار،

جەرگە دە نۇر تامىپ.

ولسە دە كوپ ءسوزىم،

وزىمە وكتەممىن.

ومىردە جوق كەزىم -

ولەڭسىز وتكەن كۇن.

كوكتەمگى سەزىم بە،

كوڭىلدە تاسيدى ءان.

قالقانىڭ كوزىندە

قالادى قاسيدام.

تابا الماي جىر ەمىن،

سىر ىزدەپ تاڭداردان،

تىرلىكتىڭ تۇنەگىن

سەرپىلتۋ - ماڭگى ارمان...

ورلەتسە كوڭىل-كۇن،

وكىنتەر ءولىم-ءتۇن.

ونەرسىز حالىق جوق،

ولەڭسىز ءومىر تۇل!

قان مەن حان

بوسادى ما ەل بۋىنى،

تامىرىنا قان بارماي.

جەلتوقساننىڭ سۋىعى

بويعا ءسىڭىپ قالعانداي.

جۇلىندى ما جاس عۇمىر

ۇسىك شالعان گۇلدەي ءبىر.

بوس تۇرعان جوق تاس تۇعىر،

ەرلىككە ەندى ۇندەيدى ۇل.

شىندىق بىتكەن شىرقىراي،

بەزىپ كەتتى قۇلانداي.

قايدان بولسىن، شىركىن-اي،

جۇرتتىڭ ءبارى جۇبانداي!

تورگە ورلەدى قۇل سانا،

پاتشا مىقتى، تاق تۇگەل.

قاندى كورىپ تۇرسا دا،

حاندى ماقتاپ جاتتى ما ەل؟!

جەلتوقساننىڭ جەلىمەن

جەلبىرەدى تۋ العاش.

كولبيندەر دە كومىلەر،

كۇناسىن تەك جۋا الماس.

ءسوزى وتەدى جالپىعا،

باسشىنى ەلى قولداسا.

قان جۇتادى حالقى دا،

حانى لايىق بولماسا!