ءان مەن كۇي جازىلعان العاشقى پلاستينكالار جايلى نە بىلەسىز؟

استانا. قازاقپارات - كەز كەلگەن ۇلتتىڭ تاريحى جايلى ارتىنان قالعان مۇراسىنان بىلەمىز. ول مۇرا - جازىلعان ءماتىن، سالىنعان عيمارات نەمەسە دىبىس كۇيىندە ساقتالعان مۋزىكا جازباسى.

قازاق مۋزىكا تاريحى دەسەك، الدىمەن وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارى جارىققا شىققان گرامپلاستينكالار ەسكە تۇسەدى. ارينە، ودان ەرتەرەك تە فونوگرافقا جازىلعان اۋديومۇرالار بار. مىسالى، عاسىر باسىندا ريحارد كارۋتتس جازعانى، 20-جىلدارى جازىلعان امىرەنىڭ داۋىسى، پەتەربورعا ساقتالعان «جۇبانوۆ جيناپ تاپسىرعان» جازبالارى جايىندا ءبارىن دە بىلەمىز. الايدا بۇلار سول كەزدەگى وزىق تەحنيكا فونوگرافقا جازىلىپ، سول كۇيىندە قالىپ قويعان. كەيىن عانا جاڭا زامانعا لايىقتالىپ وڭدەلگەن.

ءبىز بولساق ارنايى دىبىس جازۋ ستۋدياسىنا بارىپ، جازىلىپ، كوپ كەشىكپەي مەملەكەت ءوزى زاۋىتتان باسىپ شىعارعان گرامپلاستينكالارعا توقتالماقپىز. ارحيۆ قۇجاتتارىن قاراپ وتىرساق، كەڭەس وكىمەتى ورناعان ۋاقىتتان باستاپ، بۇل ىسكە كوپ كوڭىل بولگەن ەكەن. ال قازاقتاردىڭ العاشقى جازبالارى 30-جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان رەسمي شىعارىلىپ وتىرعان. بۇل ماقالامىزدا قازاقتىڭ ءان مەن كۇيى جازىلعان العاشقى گرامپلاستينكالار جايلى توقتالىپ وتەمىز. بارلىعى دا «گرامپلاسترەست» جازبا فيرماسىنان شىققان.

1935 -جىل

ءبىز تاپقان مالىمەتتەردە ءان مەن كۇيدىڭ العاشقى جارىققا شىققان ۋاقىتى 1935 -جىل ەكەن. العاشقى بولىپ «سارىارقا» كۇيى جارىققا شىعىپتى. ورىنداعان - قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستر. (سول كەزدە وركەستر اتاۋى قازاتكوم بولعان - رەد. ) ديريجەرى جۇبانوۆ دەپ كورسەتكەن. بۇل - 975-ءنومىر. ياعني، «گرامپلاسترەست» جازبا فيرماسىنان وسى جىلى شىققان رەتتىك ءنومىرى. كەيىن «قاراباس»، «سوقىر ەسجان»، «قاراساي» جانە «ايمان- شولپان» وپەراسىنداعى كەلىنشەكتەر ءبيى بار. (باسىنداعى رەتتىك نومىرگە ءبىر سان قوسىلا بەرەدى). كەيىن كۇيشى قامبار مەدەتوۆ تارتتى دەگەن ەكى جازبا بار ەكەن. ولار «اقساق قۇلان» (979) كۇيى جانە «قارعاش» (بۇل جەردە ءان بولۋى مۇمكىن.) وركەستر ورىندادى دەگەن «اققۇم» جانە «قويان بۇركىت»، وركەسترمەن شايمەردەنوۆ سوليست رەتىندە ايتقان «اينامكوز» بەن «قاراكەسەك» اندەرى مەن «سەرپەر» كۇيى دە وسىندا بار.

سونىمەن قاتار وسى جىلى اتاقتى سىبىزعىسى ىسقاق ۋاليەۆ جازىپ قالدىرعان ەكى كۇي بار ەكەن. ولار «ەستەك» جانە «زاۋرەش». ەلۋباي ءومىرزاقوۆ «شاپيباياۋ»، «التاي»، «جاياۋ مۇسانىڭ ءانى»، «ناق-ناق» اندەرىن دومبىرامەن ايتتى دەپ جازىلعان. ابىكەن حاسەنوۆ شەرتىپ قالدىرعان «سىلقىلداق» پەن «سارىجايلاۋ» دا وسى جىلى پلاستينكا بولىپ شىققان ەكەن. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ «قۇربىمجاي»، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ «قىز جىبەك وپەراسىنان قاراقانشىق» جازىلعان اندەرى دە بار.

جوعارىدا جازىلعان قۇرمانعازى وركەسترى ورىنداعان «قاراساي» مەن «كەلىنشەك» كۇيلەرى

1936 -جىل

وسى جىلى قازاققا قاتىستى «گرامپلاسترەست» جازبا فيرماسىنان شىققان پلاستينكالار كوپ ەمەس. اتاپ ايتساق، تەمىربولات ارعىنبايەۆتىڭ «قورلان» مەن «ايمان-شولپان» وپەراسىنداعى «جانتىق ءانى» بار. قازاق مۋزىكا تەاترىنىڭ حورى مەن وركەسترى ورىنداعان كەلەسى شىعارمالار: «جالبىر» وپەراسىنان ەلىم-اي»، «قىز جىبەكتەن التى قاز»، «شاشۋ»، «16 -جىل». ديريجەرى - ف. كۋزميچ.

كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ دا العاشقى جازبالارى وسى ۋاقىتتا باسىلعان ەكەن. «قىز جىبەكتىڭ ارياسى»، «جالبىر» وپەراسىنان حاديشانىڭ ارياسى، «ايمان-شولپان» وپەراسىنداعى ايماننىڭ ارياسى، «شۇعا» وپەراسىنداعى قوشتاسۋ ءانى جازىلعان ەكەن.

سونداي-اق «د. بەيسەمبايەۆا» دەپ كورسەتكەن ءانشىنىڭ ءۇش ءانى جازىلعان. ولار: «ەرتىس» (ت. ارعىنبايەۆا دومبىرامەن سۇيەمەلدەيدى)، «قاراتورعاي»، «اعاجان».

ءبىز ىزدەگەن جەردە بۇل جىلعى جازبالاردى تاپپادىق. تەك ءتىزىم عانا بەرىلگەن.

1937 -جىل

بۇل جىلى شىققان جازبالار ءتىپتى از. قازاققا قاتىستى بەسەۋ عانا تاپتىق. ماناربەك ەرجانوۆتىڭ «ستالين جايلى ءانى» وسى جىلى باسپادان شىققان ەكەن. ف. كۋزميچ ديريجەر بولعان مۋزىكا تەاترىنىڭ حورى جانە فورتەپيانودا سۇيەمەلدەگەن برۋسيلوۆسكي ەكەن.

كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ «ستالين كونستيتۋتسياسىنىڭ» ەكى جازباسى بار. بۇل جەردە كۇلاشپەن بىرگە «ح. نۋرماگامبەتوۆا ايتقان ەكەن. حوردىڭ ورىنداۋىندا «ەر تارعىن وپەراسىنان ۇيلەنۋ توي ءانى» بار. سونىمەن قاتار كۇلاشتىڭ جەكە ايتۋىندا «ەر تارعىن وپەراسىنان اقجۇنىستىڭ ارياسى».

1938 -جىل

رەپرەسسيانىڭ شارىقتاپ تۇرعان كەزىندە دە قازاققا قاتىستى پلاستينكا شىققان ەكەن. نازار اۋدارار جايت، وتكەن جىلدارعا قاراعاندا كوبىرەك.

مىسالى، ابىكەن حاسەنوۆ شەرتكەن «دايراباي» مەن «بەستورە»، ءالي قۇرمانوۆ ايتقان «مولداباي» وسى جىلى جارىققا شىققان ەكەن. ارى قاراي تىزىممەن جالعاستىرساق.

انشىلەر:

قۋان لەكەروۆ - «بۇركىتباي»، «ءبىزدىڭ كۇش».

ءبىسمىللا بالابەكوۆ - « قىزىل بيداي».

جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ - «سۇرجەكەي»، «كوكارشىن»، «قۇلاگەر»، «اسەت»، «بيپىل».

قالي بايجانوۆ - «شاما»، «اسەت»، «بيپىل»، «سىرىمبەت».

«س. مۇسىرەپوۆ» - «جاڭا تۇرمىس» (بۇل عابيت مۇسىرەپوۆ بولۋى مۇمكىن).

ماناربەك ەرجانوۆ - «اققايىڭ»، «قالقا»، «پاروۆوز»، «جيىرما بەس».

كەنەن ازىربايەۆ - «جاڭا زاڭ»، «تىڭ شىرقاۋ»، «بوزتورعاي».

قاپيا تۇلكىبايەۆ - «ۇگايىم»، «توقسان بەس».

عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ - «تولەگەن تۋرالى»، «باعيلا»، «مۇحيت» جانە

ت. ب.

كۇيشىلەر:

وقاپ قابيعوجين - «بايجۇما».

لۇقپان مۇحيتوۆ - «اقساق قۇلان»، «كەربەز اقجەلەڭ»

ىسقاق ۋاليەۆ - «مۇڭدى قىز»

داۋلەت مىقتىبايەۆ - «كەرتورعاۋ»، «قامبات باتىر»

دينا نۇرپەيىسوۆا - «قايران شەشەم»، «16 -جىل»، «اسەم قوڭىر»، «تورەمۇرات»، «بۇلبۇل» جانە ت. ب.

بۇل جەردە وركەسترمەن ورىندالعان شىعارمالار دا بارشىلىق. ءبىز تەك «قۇرمانعازى وركەسترىنىڭ» ورىنداۋىندا «توپان»، «بوزشولاق»، «قىز اقجەلەڭ» اتتى كۇيلەرىن عانا جازا كەتەيىك. ويتكەنى بۇل كەزدە وركەستر ديريجەرى رەتىندە بۇگىندە ەسىمى كوپ ايتىلمايتىن مالىك جاپپاسبايەۆ بولاتىن.

قۇرمەتتى وقىرمان، بۇل 1935-1938 -جىلدارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جارىققا شىققان ءان مەن كۇيىمىز. بۇگىنگى «التىن قور» دەپ جۇرگەنىمىز وسىلار. وكىنىشكە قاراي، وسىلاي جارىققا شىقسا دا ءبىراز دۇنيە جوعالدى. مىسالى، ابىكەن حاسەنوۆتىڭ شەرتۋىندە «دايراباي» كۇيى مەن سىبىزعىشى ىسقاق ۋاليەۆ تارتقان كۇيلەر جازباسى بۇگىندە مۇلدەم جوق. بۇل ءبىز بىلەتىنىمىز عانا… ەگەر وقىرمان قاجەت دەپ تاپسا، الداعى ۋاقىتتا كەيىنگى جىلدارداعى پلاستينكالار جايلى ماقالا جازۋعا دا ءازىرمىز.

رۇستەم نۇركەنوۆ

«ايقىن» گازەتى