عالىم ۋاقىت بەلدەۋى جايىندا: ءبارىنىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي ءمىنسىز جاعداي جاساۋ مۇمكىن ەمەس

استانا. KAZINFORM - ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ وزگەرۋى ادام اعزاسىنا تەرىس اسەر ەتەتىندىگى جايلى ناقتى دايەكتى عىلىمي دەرەك جوق.

 ءبىراق، باستاپقى كەزەڭدە اعزا رەاكسياسىندا جەكەلەگەن وزگەرىستەردىڭ بولۋى - زاڭدىلىق. مۇنداي پىكىردى س. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي جۇمىستار جونىندەگى پرورەكتورى يلدار فاحراديەۆ ءبىلدىردى.

- ۋاقىت بەلدەۋىن اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىم قانشالىقتى دۇرىس بولدى؟ سونىمەن قاتار دارىگەر رەتىندە بۇل شەشىمنىڭ ەل تۇرعىندارىنىڭ دەنساۋلىعىنا اسەرى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز...

- جالپى، مەديتسينالىق تۇرعىدان العاندا، استرونوميالىق دۇرىس ۋاقىتقا كوشۋ ادامنىڭ تابيعي بيولوگيالىق ىرعاعىنا ساي كەلەدى. ۇيقى مەن سەرگەكتىكتى رەتتەيىن «سيركادتىق ىرعاق» تابيعي جارىق سيكلىمەن وتە جاقسى ۇيلەسەدى. بۇل ءىس جۇزىندە دەنساۋلىققا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. دەگەنمەن، ۋاقىت بەلدەۋىنە بەيىمدەلۋ، اسىرەسە ۋاقىت وزگەرگەن العاشقى اپتادا ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى، شارشاۋ مەن كونتسەنتراتسيانىڭ تومەندەۋى سىندى ۋاقىتشا قيىندىق تۋىنداتاتىندىعىن دا قاپەرگە العان ءجون. ال استرونوميالىق دۇرىس ۋاقىتتىڭ دەنساۋلىققا تەرىس اسەر ەتەتىندىگىن دالەلدەيتىن زەرتتەۋلەر جوق. ءبىراق، اعزا رەاكسياسىندا جەكەلەگەن وزگەرىستەر بولادى.

- ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ اۋىسۋىنا قالاي وڭاي بەيىمدەلۋگە بولادى؟

- جەڭىل بەيىمدەلۋ ءۇشىن مىناداي قاراپايىم عانا ەرەجەلەر ۇسىنىلادى: ۇيقى رەجىمىن بىرتىندەپ وزگەرتۋ؛ ۇيىقتار الدىندا كوفە مەن الكوگول ىشپەۋ، كۇندىز تازا اۋادا ۇزاق ۋاقىت سەرۋەندەۋ جانە تۇراقتى ۇيقى كەستەسىن ساقتاۋعا تىرىسۋ. فيزيكالىق بەلسەندىلىك پەن دۇرىس تاماقتانۋ دا جىلدام بەيىمدەلۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.

- سوڭعى ۋاقىتتا ءبىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنە بايلانىستى تۇرعىندار تاراپىنان سىن ايتىلىپ كەلەدى. ءتىپتى، ارنايى پەتيتسيا دا جاريالانعان بولاتىن. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، مۇنداي شاعىمنىڭ باستى سەبەبى نە؟

- نەگىزگى شاعىم جايسىزدىق سەزىنۋ جانە ۇيقى مەن سەرگەكتىكتىڭ ۇيرەنشىكتى رەجيمىنىڭ ۋاقىتشا بۇزىلۋىمەن بايلانىستى بولىپ وتىر. ادامدار ۇيقىنىڭ قانباۋى، شارشاۋ جانە كۇنى بويى سەلقوس ءجۇرۋ سىندى سەزىمدى باستان كەشىرۋى مۇمكىن. بۇل اسىرەسە جۇمىس كەستەسىنىڭ بەيىمدەلۋى قيىنداۋ سالالاردا ەڭبەك ەتەتىن ادامداردا بايقالادى. بۇلار جاڭا رەجيمگە اۋىسقاننان كەيىن تۋىندايتىن سۋبەكتيۆتى بەلگىلەر سانالادى. دەگەنمەن، ولار بەيىمدەلۋ كەزەڭىندە ءومىر ساپاسىن ايتارلىقتاي تومەندەتۋى دە ىقتيمال.

- سۇحبات باسىندا «سيركادتىق ىرعاق» جايلى ايتىپ قالىپ ەدىڭىز. سونى قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز.. .

- «سيركادتىق ىرعاق» - اعزامىزدىڭ قاشان ۇيىقتاۋ كەرەكتىگىن، سەرگەكتىگىن، تاماقتانۋ مەرزىمىن ايقىنداۋعا كومەكتەسەتىن «ىشكى بيولوگيالىق ساعاتىمىز» . بۇل ساعات كۇن ساۋلەسىمەن ۇيلەسىپ، اعزانىڭ ۇيقى، گورموندىق بەلسەندىلىك، زات الماسۋ سىندى كوپتەگەن قىزمەتىن رەتتەپ وتىرادى. بۇل ىرعاق بۇزىلعان كەزدە، ماسەلەن، ۋاقىت اۋىسقان جاعدايدا اعزا ۋاقىتشا ىستەن شىعۋى مۇمكىن.

استرونومدار مەن استروفيزيكتەر ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ اۋىسۋى ورىندى، استرونوميالىق دۇرىس ۋاقىتقا جاسالعانىن ايتادى. بۇل تۇپتەپ كەلگەندە تەوريالىق تۇرعىدا دەنساۋلىققا تەرىس اسەرىن تيگىزبەۋى ءتيىس. مۇنداي ۋاقىت اۋىسۋىنىڭ زيانىن دالەلدەيتىن عىلىمي دەرەكتەر جوق. ماسەلە نەگىزىنەن سۋبەكتيۆتى قولايسىزدىقپەن بايلانىستى بولىپ وتىر. ويتكەنى، بارلىعىنىڭ بىردەي كوڭىلىنەن شىعاتىن ءمىنسىز جاعداي جاساۋ مۇمكىن ەمەس.

ەسكە سالا كەتەيىك، 1-ناۋرىزدان باستاپ قازاقستاندا ۋاقىت ءبىر ساعات ارتقا جىلجىدى.

وسىدان كەيىن وزگەرىسكە قارسى شىققان قازاقستاندىقتار بۇرىن قولدانىستا بولعان ۋاقىت بەلدەۋىن قايتارۋ جونىندەگى پەتيتسيا جاريالادى. ستاندارتتى ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ وڭ اسەرى تۋرالى نەگىزدەلگەن حالىقارالىق عىلىمي زەرتتەۋلەردى جانە ۋاقىتتىڭ اۋىسۋى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر ەتكەنىن راستايتىن دەرەكتەردىڭ بولماۋى نەگىزىندە ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى پەتيتسيانى قاناعاتتاندىرۋدان باس تارتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.

دەگەنمەن، ءبىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ ەل حالقىنا اسەرى تۋرالى زەرتتەۋ ۇيىمداستىرىلاتىنى حابارلاندى.

اۆتور

مارلان جيەمباي