عابيت مۇسىرەپ. «بوراندى تۇندە» - اڭگىمە
قايسار ءبىزدىڭ ۇيگە جەلىگە سويلەپ، ەكپىندەي كىردى: - الگى، قايىن اتام بولماي كەتكىر، بەكبەرگەن كۇرەڭتوبەلدى سۇراتىپ كىسى جىبەرىپتى! - دەپ القىنىپ توقتادى. داۋسىندا كەرنەگەن ىزا، كۇيىنگەندىك بار ەكەن.
- ە، ول قاي قۇتىرعانى! - دەپ، مەنىڭ اكەم دە تۇرشىگىپ قالدى.
- بەس جاسار بالاسىن وتىرعىزىپ، سوندا قوجاسى قۇرعىر بالادان سۇندەت-اتىڭدى ايت دەپ سۇراعاندا ءيتتىڭ عانا بالاسى مەنىڭ كۇرەڭتوبەلىمدى اتاپتى دەيدى. ەندى، مىنە، بالانىڭ اۋزىنا قۇداي سالعان شىعار، اتىن بەرسىن، قالىڭ مالىمدى كەشتىم دەپتى.
مىنا ارامدىقتى كوردىڭ بە! قالعانىنىڭ ءوزى ەكى-اق بۇزاۋلى سيىر؟
قايسار ءسوز اياعىن قايىن اتاسىنىڭ ارعى-بەرگى ءۇرىم-بۇتاعىنا تۇقىل نايزاداي قاداپ، لوقسىتىپ توقتادى.
ونىڭ ايتتىرىپ قويعان قالىڭدىعى بارىن ءبىز، اۋىل بالالارى تۇگەل بىلەتىنبىز. ءبىراق، كۇرەڭتوبەلگە تاتيتىن قىز بولار-اۋ دەپ كىم ويلاعان!
- قايىن اتاڭا سەن نە دەپ جاۋاپ قايىردىڭ؟ - دەدى اكەم.
- وتتاماسىن دەپ قايىردىم، - دەدى قايسار.
ازدان كەيىن اشۋى باسىلعانداي بولىپ:
- جالعىز اتىمنان ايرىلسام، قىزىن ۇزاتىپ اكەلەردە جاياۋ بارىپ، جەتەلەپ قايتام با؟.. بەرە المايمىن دەدىم. تەرىس پە وسىنىم؟ - دەپ اياقتادى ءسوزىن.
- يە، ەندى نە ىستەمەكسىڭ؟
- ەرتەڭ تۇننەن قالدىرماي قىزىن الىپ قاشقا سالام!
اكەم وندايدىڭ اياعى كورشى وتىرعان ەلدەردىڭ اراسىنا داۋ-جانجال، كەكتەسۋ تۋعىزارىن ەسكەرتە باستاپ ەدى، قايسار بۇرىلمايتىن ىڭعايىن كورسەتتى.
- اعايىن، داۋ-جانجالدان قاشقالاقتاساڭ وتىرا بەر ۇيىڭدە. مەن قىزدى الىپ قاشقان بويىم ورىس اراسىنا تايىپ وتىرامىن. سونان سوڭ ماعان سوقتىعىپ كورسىن! - دەپ كەسىپ تاستادى.
ءبىراز ۇندەسپەي قالىستى. اكەم قول-ىسكە بارا المايتىن ادام. اۋشىمىزدىڭ اياۋلى ءبىر جىگىتى داۋ-جانجال اكەلگەلى وتىر. داۋ دەگەننىڭ ەگىزدەپ كەتەتىن دە كەزى بولادى. اكەم وسىنى ويلاپ قىسىلادى. قايسار ءۇزىلدى-كەسىلدى جاۋاپ كۇتەدى. مەن بولسام قايساردىڭ ەر جۇرەكتىگىنە قىزىعىپ وتىرمىن. ۇزىنداۋ قيىلعان قارا كوزدەرى قىزعىلت ۇشقىن شاشىپ تۇرعانداي ەكەن.
- كانە، ەرتەڭ ءبىر بالاڭدى قوسىپ بەرەسىڭ بە ماعان، جوق پا؟ - دەدى قايسار.
- بالا دەگەندە ۇلكەنىرەگى كىسى ەسىگىندە. يمىشتىڭ ۇيىندە... مىناۋ بوق مۇرىن بوساڭداۋ عوي، - دەپ، اكەم كوسەلەۋ يەگىمەن مەنى نۇسقادى.
- ماعان وسى بوق مۇرىنىڭ بولادى! بالاڭدى قوستىڭ، باسىڭ بالەگە قالدى! داۋشىلار الدىمەن وسى ۇيگە كەلىپ تۇسەتىن بولدى، - دەپ قايسار قارقىلداي كۇلىپ الدى.
ءبىر قاجەتكە جاراپ كەتكەلى تۇرعانىما ماردامسىپ، مەن شالباردىڭ ىشقىرىن ءبىر كوتەرىپ، مۇرنىمدى ءبىر تارتىپ قويدىم. قايسار سول كۇلگەن بويى شىعىپ كەتتى.
- توبەلەس بىردەمە بولا قالسا ماڭايىنا جولاما! - دەپ اكەم ماعان اقىل ايتا باستادى.
قايسار وزىنەن باسقا تۋىسقانى جوق جالقى جىگىت بولاتىن. جالعىز كۇرەڭتوبەل اتى بار. كوكداۋىل اتانعان، تايىنشاداي ءىرى، سۇرعىلت كوك ءيتى بار. جەلكەسىنەن باستالىپ يىعىنا دەيىن سوزىلعان سيرەك قارا قىلشىق كوكداۋىلدىڭ اتاقتى ءبىر تۇقىمنان ەكەنىن كورسەتەدى.قايسارعا وسى ەكەۋىنەن باسقا، اناۋ ءبىر قوڭىر سيىرى، ازداعان قوي-ەشكىلەرى جاراسپاي تۇراتىن سياقتى ەدى.
كۇرەڭتوبەل مەن كوكداۋىل اۋىلىمىزدىڭ ارۋاعى. كەيدە ءبىزدىڭ اۋىل كۇرەڭتوبەلدىڭ اۋىلى دەپ تە اتالا باستاعان. اۋىل ايەلدەرى كۇرەڭتوبەلدىڭ الدىنان وتكەن ەمەس. جاز كۇندەرىندە كوكداۋىل ىستىقتاپ كەلىپ ءتوردىڭ الدىنا سۇلاي كەتسە، ونى ەشكىم ورنىنان قوزعامايتىن.
قىس بويى كوكداۋىل جىلى ۇيگە تۇمسىعىن سۇقپايدى. اۋىز قورانىڭ ءبىر تۇكپىرىندە تالدان توقىپ، استىن تاقتايلاپ، قالىڭ ءشوپ توسەپ تاستاعان ۇيشىگى بار، سوندا جاتادى. تاڭ الا كولەڭكەدە اۋىلدى اينالا شاۋىپ ءجۇرىپ قاسقىردىڭ ءىزىن كورسە، ءيىسىن سەزىنسە، كوكداۋىل قوراعا كىرە بەرە ءبىر «اۋپ!» دەپ قالادى. قايسار كۇرەڭتوبەلدى ەرتتەي باستايدى. ول كۇنى كۇرەڭتوبەلدىڭ بەلىنە كولدەنەڭ ءتۇسىپ، ازۋ تىستەرى ىرسيىپ، مۇرنىنا جۇدىرىقتاي بولىپ قاندى كوبىك قاتقان ءبىر قاسقىر كەلە جاتادى.
وسىلاي بولعان سوڭ كۇرەڭتوبەلگە تاتيتىن قىز بولسىن با، كوكداۋىلداي ءيت بولسىن با؟
قايساردىڭ شەشەسى بادەن اپاي شالقىپ سويلەيتىن، ەسىپ وتىراتىن ادام:
- كۇرەڭتوبەل مەن كوكداۋىلدان قاسقىر قۇتىلعان ەمەس!
كوكداۋىلعا تۇلكى دەگەن نە ءتايىرى، تىشقان عوي اشەيىن! - دەپ ءبىر قويار ەدى.
- اققۇيرىعى بولماسا، وزگەسى ادىرا قالسىن، شاي ەمەس! - دەپ تاعى ءبىر بەجەيگە سەرپىپ كەتەر ەدى.
- قايسارجان-اۋ، بالالارعا بەرىپ وتىراتىن كامپيت-سامپيتىم ازايىپ قالدى، قالاعا سوقساڭ تاعى ءبىر دورباسىن الا كەلشى! - دەپ مىرزالىق قياسىنان ءبىر اتوي بەرىپ جىبەرەر ەدى.
قالايدا بادەن اپاي بالالاردان بارىن ايامايتىن ادام. ءبىز اۋىل بالالارى، قىس بولسا ول كىسىنىڭ وتىنىن جارىپ بەرۋگە، جاز بولسا بۇزاۋىن ايداپ كەلۋگە تالاسىپ جۇرەمىز. كۇرەڭتوبەلدى كولگە ءجۇزدىرىپ الۋ كەرەك بولسا، بالالار ءۇشىن ول ءبىر قيانكەسكى توبەلەس...
ەرتەڭىنە ءىڭىر كەزىندە قايساردىڭ ۇيىنە كەلسەم، ون شاقتى جىگىت شاي ءىشىپ، قىزارا ءبورتىپ تەرلەسىپ وتىر ەكەن.
- مىناۋ دا قىز الىپ قاشۋعا بارا ما؟ قوي، ءبىر جەردە اداسىپ قالار! - دەپ جىگىتتەر مەنى مازاقتاي باستادى.
- قىزدى الدىڭا وڭگەرتىپ بەرسەك، اۋىلعا الىپ كەلە الاسىڭ عوي؟
- مىنگەن اتىڭ قانداي؟ قورقىلداق شابدار بيە مە؟
- يە...
- قاپ، كەلە جاتقانىمىزدى بەكبەرگەن كۇندىك جەردەن ەستىپ وتىراتىن بولدى-اۋ!..
بادەن اپاي جىگىتتەردى بۇدان ارىگە جىبەرمەي توقتاتىپ تاستادى:
- بارادى! تىم بولماسا، قايسار اعاسىنىڭ اتىن ۇستاپ تۇرۋعا جاراماي ما؟ قايسار اعاسىن جانىنداي جاقسى كورەدى. ىشتەرىندە كۇنا-سۇمدىقتان تازا ءبىر بالا بولسا، جولدارىڭ بولادى. بارادى! شايعا كەل، قاسىما وتىر، - دەدى.
اۋىل جاتار كەزدە، بىرەۋى مەن، ون ءۇش جىگىت اتقا قوندىق. بادەن اپاي مەنىڭ قوينىما ەكى دومالاق اششى قۇرت، ءبىر ۋىس كامپيت تىعىپ بەردى:
- ۇيقىڭ كەلسە اششى قۇرت جە، قارنىڭ اشسا كامپيت جە!..
قار قويۋ جاپالاقتاپ تۇر. سۋىق ەمەس. جەل از عانا ەسىنەپ قويادى.
قاي جاققا شىعىپ الىپ سوعارىن بايقاتپاي، اينالا ۇيتقىپ تۇراتىن كەزى. ازىرگە قاي اۋىلدىڭ قامسىز وتىرعانىن انىقتاپ الۋعا اينالا تورىپ جۇرگەن سياقتى.
جىگىتتەر اۋىلدان شىعا شۇبالا جونەلىپ كەتتى. ءىشىنىڭ قورقىلداعى بار شابدار بايتالمەن ەڭ سوڭىندا مەن كەلە جاتىرمىن. بارار جەرىمىز التى-اق شاقىرىم ەكەن، تەز جەتىپ قالدىق.
كادۋىلگى، اعاش اراسىنا ىقتاي قىستاعان اۋىل... ءبىر ۇيدەن جارىق كورىنبەيدى. بوراننان يتتەرى دە قوراعا تىعىلىپ، بۇيىعىپ جاتسا كەرەك، بىرەۋى ۇرگەن جوق.
جىگىتتەر ەكى توپقا ءبولىنىپ، بەكبەرگەننىڭ ۇيىنە ەكى جاقتان جاياۋ بارماق بولدى. ءبىر توپتىڭ اتتارىن ۇستاپ تۇرۋعا ءبىر ەرەسەك جىگىت پەن مەن قالدىم. قايسار باستاعان توپ اۋىلدىڭ ەكىنشى جاعىنا شىعىپ كەتتى. قىزدىڭ اكە-شەشەسىن بايلاپ تاستاپ، ءوزىن پاداعا الىپ شىعىسىمەن «ات!» - دەگەن ايعاي سالىنباقشى. سول كەزدە ءبىز اتتاردى توسا بەرۋىمىز كەرەك.
ءسىبىردىڭ بورانى ءبىر ويانىپ السا، بۇل اۋىلداردى قارعا كومىپ بولماي توقتاعان ەمەس. قازىرگى بەتالىسى دا سولاي. قار الاي-تۇلەي قاتتى بوراپ كەتتى. جەل دە اندا-ساندا ءىشىن تارتىپ قويادى. تاڭ اتا ىشقىنا سوققالى تۇر.
جىگىتتەردەن نەداۋىر ۋاقىتقا دەيىن دىبىس بولماي كەتتى. شابدار بايتال اۋزى تەك تۇرمايتىن ادەتى بويىنشا قار تەۋىپ، بىردەمە تاۋىپ الىپ شايناي باستادى. قازاق بالاسى اتىنىڭ وتتاعانىنا قارسى بولعانى بار ما، مەن ونىڭ اۋىزدىعىن الدىم. شابدار بايتال تۇعجىنداپ قار تەپكەن سايىن ەر-توقىمى يىعىنا قاراي جىلجي تۇسەدى. ە، وتتاي ءتۇسسىن دەپ مەن دە وتىرا بەردىم.
ءبىر كەزدە اۋىلدىڭ ورتا تۇسىنان ايەل داۋسى شىقتى. قىز داۋسى ەمەس، جارىقشاعى بار، موسقال ايەلدىڭ داۋسى.
- وڭباعان... بەيباستاق! - دەگەندەرى ەستىلەدى.
- قويا بەر ءارى! - دەگەن قايسار داۋسى سياقتى.
- اتتان! جاۋ-جاۋ! - دەگەن داۋىس قوسارلانا شىعىپ، اۋىلدى كەزىپ بارادى. سول ماڭايدان از عانا شەتىرەك ەكى رەت مىلتىق اتىلدى.
- اتتاردى، اتتاردى! - دەگەن داۋىستار دا ەكى-ءۇش رەت قايتالاندى.
مەن وسى كەزدە عانا جەرگە ءتۇسىپ، بايتالدىڭ اۋىزدىعىن سالىپ، ەرىن كەيىن جىلجىتىپ، شاپ ايىلىن قاتتىراق تارتىپ بولعانشا، قاسىمداعى جىگىت ءتىزۋلى تۇرعان اتتاردى جەتەلەپ الىپ، ماعان:
- بول ەندى! - دەپ ءبىر اقىردى دا كەتىپ وتىردى.
اۋىلدىڭ ءار تۇسىنان شابا جونەلگەن جىگىتتەردى ءبىر اڭداپ قالدىم.
- بەرى قاراي!.. ءارى قاراي! - دەگەن داۋىستار ءار تۇستان ەستىلەدى.
مەن اتىمدى شاۋجايلاپ، داۋىس شىققان جاققا قاراي شابامىن. ءوزىمىزدىڭ اۋىلدىڭ ءجونى قاي جاقتا ەكەنىنەن بايتالىمدى وتتاتىپ تۇرعاندا-اق ايرىلعامىن. ەندى ءار تۇستان شىققان داۋىستارعا قاراي شاۋىپ ءجۇرمىن...
- بەرى قاراي! - دەگەن داۋىس كەيدە وڭ جاعىمنان، كەيدە سول جاعىمنان شىققانداي بولادى. بۇرىلا سالا سولاي قاراي شاۋىپ كەپ جونەلەم... اتتى كەۋدەسىنەن تىرەگەن كۇرتىككە سوعىلامىن دا، ەكىنشى جاققا بۇرىلامىن. ايتەۋىر، جاڭاعى اۋىلدان الىستاي بەرگىم كەلەدى.
ءبىر كەزدە بۇكىل دۇنيەدەن الىستاپ كەتكەندەي ەكەمىن. ادام داۋىستارى ءبىرجولا جوعالدى. مەن اداسقانىمدى سەزىندىم. بۇكىل دۇنيەدە جالعىز قالىپپىن.
...مەڭىرەۋ تۇندە مەڭىرەۋ بورانىنان تولىپ جاتقان جات ۇندەر ەستىلەدى. بالا ويىنا سىيار دۇنيە الدەقايدا تۇتاس كوشىپ بارا جاتقان سياقتى ىڭ-جىڭ... ادام بالاسىنىڭ وي-سەزىمى بالاڭ شاعىندا وسىنداي تۇندەردە جىن-پەرىنىڭ، اق سايتان-الباستىنىڭ ۇندەرىن ەستىسە نەسى تاڭ؟
مەن دە تاڭدانعانىم جوق. ءازىر قورىققانىم دا جوق. شابدار بايتال اتتامالاپ-ومبىلاپ الدەقايدا اكەتىپ بارادى. بەتالىسى ىققا قاراي. مۇنىسىنا مەن دە قارسى بولمادىم. «اداسساڭ-اتىڭا سەن!» - مەن بايتالعا سەندىم. قۋراي، توبىلعى باستارىن شالا ءجۇرىپ شابدار بايتال ايتەۋىر ءبىر جاققا اكەتىپ بارادى. اششى قۇرتتىڭ بىرەۋىن ۇرتىما تىعىپ الدىم دا، بايتالدى ەركىنە جىبەردىم.
ءبىر كەزدە بايتال بايعۇس وسقىرىنىپ قالدى. قاسقىر كورگەن ەكەن دەپ قورقىپ كەتتىم. جوق، قۇدىق ەكەن. سورايىپ تۇرعان سورە اعاشىن تانىدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدا مۇنداي قۇدىق بولمايتىن. ات تۇياعى تىقىرلاپ قاتقىل سۇرلەۋگە ءتيدى. مۇرنىما اۋىل ءيىسى كەلدى. ۇزاماي اۋىلدىڭ ءوزى دە تابىلدى.
بىزدىڭ جاقتىڭ ءۇي سالۋى بىرىنە-ءبىرى ۇقسايدى. اۋىز قوراعا كىرگەن سوڭ بالشىق ءۇيدىڭ قابىرعاسىن بويلاپ جۇرە بەرسەڭ ەسىگىنە كەزدەسەسىڭ. ەسىك ءان سالىپ اشىلدى.
- بۇل كىم، ءاي؟ - دەدى قاراڭعى اۋىز ۇيدەن شىققان ەركەك داۋسى.
- مەن...
- مەن دەگەنىڭ كىم؟
مەن اتىمدى ايتتىم. ول مەنى قايدان ءبىلسىن، بىلمەدى. مەن اكەمنىڭ اتىن ايتتىم.
- ە، سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟
- اۋىلدان...
- ناعىپ ءجۇرسىڭ؟
- جاي...
- وسى بوراندا تۇندەلەتىپ جاي جۇرە مە ەكەن؟
- جاي ءجۇرمىن...
- ءوي، مىناۋ ءبىر كىسەندەپ تاستايتىن كاززاپ قوي! - دەپ ول كيىنە باستادى.
قيمىل-قوزعالىسىنان، اشىق داۋسىنان جاس جىگىت ەكەنى بايقالادى. ءتور بولمەدەن موسقالداۋ ادامنىڭ داۋسى شىقتى:
- ول كىم، ءاي، اسىلحان؟ كىم دە بولسا بەرى الىپ كەلسەڭشى! تۇر، قاتىن، شام جاق.
ءتور بولمەدە شام جاعىلدى. اسىلحان وسى ءۇيدىڭ بالاسى بولۋ كەرەك، مەنى جەلكەمنەن يتەرمەلەپ ءتور ۇيگە الىپ كەلدى. قايسارمەن شامالاس جىگىت ەكەن، تەبىندەپ كەلە جاتقان مۇرتى ەكى ەزۋىنىڭ ويپاتىنا تامان ەداۋىر قاراۋىتىپ قالعان.
ارقاسىنا كۇپىسىن جامىلا سالعان ەلۋلەر شاماسىنداعى ادام كوزىن شامنان كولەڭكەلەپ ماعان قاراپ تۇر. اسىلحاننىڭ اكەسى ەكەنى وڭاي تانىلادى. ەكەۋى دە شىقشىتتى، ەكەۋى دە قوڭقاق مۇرىندىلاۋ، ەكەۋى دە سۇرعىلت ءتۇستى. ءتور الدىندا كورپەلەرىن باستارىنا دەيىن جاۋىپ العان ەكى بالا جاتقان سياقتى. اعاش توسەكتىڭ الدىندا موسقالداۋ ايەل تۇر.
مەن ءۇي يەسىنە سالەم بەردىم.
- ە، كىم بالاسىسىڭ؟ - مەن تاعى دا اكەمنىڭ اتىن ايتتىم.
- قايدان ءجۇرسىڭ؟
- اۋىلدان...
- نەعىپ ءجۇرسىڭ؟
- جاي...
- وسى بوراندا تۇندەلەتىپ جاي جۇرە مە ەكەن؟
اكەسى بالاسىنىڭ سۇراۋلارىن سوزبە-ءسوز قايتالادى، مەن دە ءوز جاۋابىمدى سوزبە-ءسوز قايتالادىم. ءبىراق ءازىر ۇلكەن كىسىگە وتىرىك ايتىپ ۇيرەنبەگەن كەزىم عوي، ءۇي يەسىنىڭ سوڭعى سۇراۋىنا شىنىمدى ايتتىم...
- ءبىر قىز الىپ قاشۋعا شىعىپ ەدىك... - دەدىم.
- قاي اۋىلدىڭ، كىمنىڭ قىزىن؟
- اۋىلىن بىلمەيمىن، بەكبەرگەن دەگەن كىسىنىڭ قىزى دەپ ەدى.
- بەكبەرگەن دەگەن كىسىنىڭ قىزى؟
- ءيا، بەكبەرگەن دەگەن كىسىنىڭ...
توردە جاتقان ەكى بالانىڭ كىشىلەۋى ۇلكەندەۋىن شىنتاعىمەن نۇقىپ قالىپ كۇلىپ جىبەردى. كورپەسىن تىستەلەپ جاتقان سياقتى. سىقىلىقتاعانى ارەڭ ەستىلەدى.
- قىزدى الىپ كەتكەن شىعارسىڭدار؟
- بىلمەيمىن... مەن ات ۇستاپ قالىپ ەدىم.
- ەندى بۇل اۋىلعا نەگە كەلدىڭ؟
- اداسىپ كەلدىم...
- مىناۋىڭ ناعىز باۋكەسپە بولىپ شىقتى. كىسەندەپ تاستاماسا بولماس! - دەپ اسىلحان ايبار كورسەتگى. داۋسىندا ناعىز ىزعاردىڭ ءوزى بايقالعان جوق.
- اكە-شەشەڭ امان با، شىراعىم؟ ءدينانىڭ دەنى ساۋ ما؟ - دەپ ءۇي ايەلى جىلى ءبىر ءسوز قوستى. اسىرەسە، شەشەمنىڭ اتى اتالعانى كوڭىلىمدى بوساتىپ بارادى. ءۇي يەسىنىڭ مۇرتىنا دا كۇلىمدەۋ ورالا باستادى.
ءتور الدىندا جاتقان ەكى جەتكەن كىشىلەۋى ساقىلداپ كۇلىپ باسىن كوتەرىپ الدى. قوس بۇرىمداپ ورگەن شاشى ەشكىنىڭ قۇيرىعىنداي عانا، جاس قىز ەكەن. ۇلكەندەۋى قوزعالعان جوق. اندا-ساندا كورپەسىنىڭ بۇلكىلدەۋىنە قاراعاندا ول دا كۇلىپ جاتىر. ول دا قىز بولۋ كەرەك. جاس قىز ماعان قادالا ءبىر قارادى دا مازاقتاي كۇلىپ، كورپەنىڭ استىنا قايتا كومىلىپ كەتتى.
- بالام، سەن ەندى شەشىن. وتىرىپ كەڭەسەيىك... قاتىن، سەن شاي قوي. بالالار، سەندەر دە تۇرىپ، قوناق بالاعا ورىن بەرىڭدەر!.. - دەدى ءۇي يەسى.
جاس قىز اتىپ تۇردى. ۇلكەنى بويجەتكەن قىز ەكەن. ول سىپايى قوزعالىپ، تەرىس قاراپ وتىرىپ كيىنە باستادى. بۇرىمى تولىق شاشى قويۋ كورىنەدى.
مەن شەشىنەيىن دەپ قايىس بەلبەۋىمدى اعىتا بەرگەندە قوينىمداعى قىزىل الا، كوك الا كامپيتتەرىم دومالاپ-دومالاپ جەرگە ءتۇستى. دومالاق اششى قۇرت ءتىپتى ارىرەك كەتتى...
جاس قىز ءوزىمدى يتەرىپ جىبەرىپ، «كامپيت!» - دەپ ءبىر ايعايلاپ قالدى دا ءبارىن جيناپ الدى.
- ويباي، مىناسى اششى قۇرت! - دەپ تاعى ءبىر ايعايلاپ جىبەردى. جازدىگۇنى كول جاعاسىندا كەزدەسە قالسا، ءتورت تاسپالاپ ورگەن قوعاجايمەن ىشقىندىرىپ-ىشقىندىرىپ الاتىن قىزدىڭ ءوزى ەكەن دە.
- مىناۋىڭ ءبىر قۇدايدىڭ ەركەسى عوي! - دەپ اسىلحان ىرجيادى.
- بىرەۋى ساعان، بىرەۋى ماعان! - دەپ جاس قىز اپاسىمەن كامپيت ءبولىسىپ جاتىر. ۇلكەن قىز سىپايىلىق كورسەتىپ:
- قويشى، كامەر، - دەدى. ماعان دا ءبىر كۇلىمدەي قاراپ قويدى. كەلبەتتى، جىلى ءجۇزدى قىز ەكەن.
- ءما، اششى قۇرتىڭ وزىڭە! - دەپ، جاس قىزى قۇرعىر قۇرتتى مەنىڭ قولىما ۇستاتا سالدى. المايىن دەپ ەدىم، سايتان قىز الاقانىما ەرىكسىز قىستىرىپ جىبەردى. مەن قۇلاعىما دەيىن قىزارىپ كەتكەنىمدى سەزدىم.
قىزدار توسەك-ورىندارىن جيناپ، ءوزارا كۇلىمدەسىپ اۋىز ۇيگە شىعىپ بارادى. ۇلكەن قىزدىڭ باسىندا ەكى شوق ۇكى تاققان قۇندىز بورىك، جەڭسىز كۇرەڭ بارقىت قامزول، قىنا سارى قوس ەتەك كويلەك. اياعىندا ءماسى. سۇلۋ ەمەس، سۇيكىمدى، سۇڭعاق بويلى ەكەن.
ءۇي يەسى مەنى قاسىنا تامان جاقىن وتىرعىزىپ، قايتادان سۇراۋ قويا باستادى:
- بەكبەرگەننىڭ قىزىن نەگە الىپ قاشپاق بولدىڭدار؟
- ول ءبىر جامان كىسى ەكەن... كۇيەۋىنىڭ جالعىز اتىن سۇراتىپتى. ول جاز بويى بايگە بەرمەيتىن، قىس بويى قاسقىر سوعاتىن جۇيرىك ات. كۇرەڭتوبەل اتقا تۇراتىن قىز بولادى دەيمىسىڭ! - دەدىم.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز ءۇي يەسىنىڭ كوزدەرى توسەگىنىڭ باس جاعىنا قۇيرىعىن ەدەنگە تيگىزە ءىلىپ قويعان قاسقىر تەرىسىن ءبىر سيپاپ ءوتتى.
- مىناداي قاسقىر تەرىلەرى قايساردىڭ شوشالاسىندا ءۇيىلىپ جاتادى، - دەدىم مەن. ونىم اسىرىڭقىراپ ايتۋ بولسا دا، وتىرىك جوق بولاتىن.
- سولاي دە، ءتىپتى! كۇيەۋدىڭ ءوزى جاقسى جىگىت پە؟
- جىگىتتىڭ سىربازى. ءبىزدىڭ اۋىلدا ونداي جىگىت جوق!
- جاقسى جىگىت بولسا قايىن اتاسىن نەگە وكپەلەتەدى؟
- جوق، ول وكپەلەتكەن جوق. ەرتەڭ قىزىن ۇزاتىپ اكەلەردە جاياۋ بارىپ جەتەلەپ قايتام با دەپتى. دۇرىس ەمەس پە؟..
ءۇي يەسىنىڭ كوزدەرىنەن نامىستانعان، كەكتەنگەن بەلگىلەر بايقالمايدى. قايتا، قايساردىڭ جاۋابى زەردەسىنە قونا باستاعان ءتارىزدى.
شاي كەلدى. ەكى قىز ساماۋىردىڭ ەكى جاعىنا وتىرىپ شاي قۇيا باستادى. ماعان ءبىر التىن جيەكتى كەسە كەلە جاتىر. تەگى، مەن الدەكىمدەرگە ۇناي باستاعان بولۋىم كەرەك. جاس قىز كەسەنى قولىما اپەرە بەرىپ نۇقىڭقىراپ قالدى. مۇنىسى ماناعى مازاقتاۋ ەمەس، باسقا ءبىر لەپ، كەلىسىم لەبى...
- سونىمەن، قايسارداي جىگىت جوق دەيسىڭ، بالام، ءا؟ - دەپ ءۇي يەسى از كىدىردى دە، - اتسىز قالسام قالىڭدىعىمدى جاياۋ بارىپ، جەتەلەپ قايتام با دەگەنى ءسوز-اق! - دەپ ءۇي ىشىنە تۇگەل ءبىر قاراپ ءوتتى.
- سەنىڭ ءبىر اسىقپاي-ساسپاي سوزباققا سالىپ وتىراتىنىڭ-اي، ايتەۋىر!.. ايتارىڭدى ءبىر-اق ايتىپ قويمايسىڭ با؟ - دەپ ايەلى قىستالاي باستادى. كىشى قىز ماعان ويناقى قاراپ، استىڭعى ەرنىن ماعان قاراي ءبىر قيساڭ ەتكىزىپ قالدى. مەن تاعى دا كول جاعاسىندا ءبىر كەزدەسەر مە ەدىڭ دەپ ويلادىم.
ءۇي يەسى ايەلىنىڭ ايتقانىنا ءمان بەرمەگەن پىشىنمەن ءوز ءسوزىن جالعاستىرىپ كەتتى:
- بالام، سەن ەشتەڭەنى اڭعارا الماي وتىرسىڭ-اۋ دەيمىن... بەكبەرگەن مەنىڭ نەمەرەلەس ءىنىم بولادى... قىزى مىناۋ شاي قۇيىپ وتىرعان كامەن، اياۋلى بالا، - دەپ ۇلكەن قىزعا كوزىن اۋداردى. - سەندەردىڭ كەلەرىڭدى ەستىپ قالىپ، كامەندى ءبىزدىڭ ۇيگە جىبەرىپتى، - دەپ تاعى توقتادى.
- اۋىلدارىندا زاعيپا دەگەن ءبىر وسەكشى قاتىن بار ەمەس پە، حابار بەرگەن سول قىلاۋىز! - دەپ ايەلى كىجىنە قوسارلاندى.
- قايساردىڭ جالعىز اتىن سۇراتقانىنا ءبىز قاتتى نارازى بولدىق. ەرتەڭ بالاڭ باراتىن جەردى تاقىرلاپ كەتكىڭ كەلە مە دەپ اياماي ۇرىستىم. ەتى ءتىرى جىگىت، تاۋىپ الادى ءالى، پالەن دە تۇگەن دەپ اينالا وتتاپ، كونبەي كەتتى... - دەدى ءۇي يەسى.
- ونىڭ ءسوزىنىڭ كىمگە كەرەگى بار!.. ءتۇنى بويى زىعىردانىڭ قايناپ، قىز الىپ قاشاتىنداردىڭ بىرەۋى كەزدەسسە كامەندى ارتىنا مىنگەستىرىپ جىبەرەر ەدىم دەپ جاتقانىڭ قايدا؟ ءسوزدى قويىپ، وسى بالاعا مىنگەستىر دە جىبەر! - دەدى ايەلى.
مەنىڭ كامەندەي اياۋلى قىزدى ارتىما مىنگەستىرىپ، شابدار بايتالدى قورق-قورق ەتكىزىپ جورتىپ بارا جاتقانىم كوز الدىما كەلدى. ول ءبىر ۇيلەسپەيتىن دە، بولمايتىن ءىس قوي! كىشى قىز استىڭعى ەرنىن ماعان قاراي تاعى ءبىر قيساڭ ەتكىزىپ قالدى.
كامەن قىزدىڭ كوزىنە جاس كەلىپ قالىپتى. جاسقا تولى كوزدەرى كۇلىمدەي ءۇي ايەلىنە العىس ايتا قارايدى.
ول ەكى ارادا ءۇي يەسى بايلامىن جاساپ ۇلگىرگەن ەكەن:
- اسىلحان، ەكى اتتى ەرتتە دە، كامەنجاندى بادەن قۇداعيدىڭ ءۇيىنە ءوزىڭ اپارىپ سال. تاڭ اتقانشا ورالاتىن بول! بەكبەرگەننىڭ جاڭجالىن كورىپ الارمىز، - دەدى.
كامەننىڭ جاسقا تولى كوزدەرى ءۇي يەسىنە دە العىس ايتا قاراپ سول قاراۋىمەن مەنى دە سيپاي كەتتى. شاي ءىشىلىپ بولعان سوڭ ءۇي يەسى قىزعا باتاسىن بەرىپ:
- بەتىڭنەن جارىلعاسىن، بالام، باقىتتى بول! - دەدى.
كامەن ۇكىلى بوركىنىڭ سىرتىنان قىزىل الا شالى جامىلىپ، قىزىل بەرەنمەن تىستاعان تۇلكى ىشىكتىڭ سىرتىنان كوك سۋدىر شاپان كيىپ، بەلىنە قىزىل جىبەك بەلبەۋ بۋىنىپتى. ءۇي يەسىنە كورىسىپ قوشتاستى. وتىرىك جىلاپ، وتىرىك ايعايلاماي:
- قادىر اعا، بۇلاي اتتانارمىن دەپ ويلاماۋشى ەم... مەنەن كىنا بولسا كەشىرىڭىز. ءوز قولىڭىزدان اتتاندىرعان سوڭ ەلىم جوق، جۇرتىم جوق ەكەن دەمەسپىن. جولىڭىز تۇسسە سوعا ءجۇرىڭىز. اكەم دە، شەشەم دە سىزدەر بولارسىز... اتتانعان ءۇيىم - اتا مەكەنىم وسى ءۇي بولار، - دەدى.
ءار ءسوزىن انىق ەستىرتكەن داۋسى دا، قيمىل-قوزعالىستارى دا، ءوزىن ءوزى ۇستاي ءبىلۋى دە بارلىق بالا قىزىققانداي ەكەن. مەن كامەندى مىڭ كۇرەڭتوبەلگە بەرمەيتىن قىز ەكەن دەپ ويلادىم.
- تۇندە جىلاماس بولار، قاراعىم، - دەگەنىمەن ءۇي يەسىنىڭ دە جۇيەسى بوساپ كەتكەن. ويناقى كىشى قىز وكىرىپ جىلاي باستادى. قاسىمنان وتە بەرىپ مەنى تۋ سىرتىمنان ءتۇيىپ-ءتۇيىپ قالدى، جىندى قىز!..
ۇلكەن ءبىر قاباجال تورىعا اسىلحان ءمىندى. جاتاعان كەلگەن جاراۋ قارا اتقا كامەن ءمىنىپ الىپتى. قورقىلداق شابدارىما مىنە بەرگەندە جىندى قىز مەنى تاعى ءبىر ءتۇيىپ قالدى.
اسىلحان الدا، ودان كەيىن كامەن قىز، سوڭدارىندا مەن، ءجۇرىپ كەتتىك.
- جول جوق. قاسقىر شوقاقپەن وتىرامىز، - دەدى اسىلحان، شوقىتىپ جونەلە بەرىپ.
كامەن دە ىركىلمەي جونەپ بەردى. شابداردىڭ قالاي شوقىتا جونەلگەنىن ءوزىم عانا بىلەمىن...
قار ءالى بوراپ تۇر. كۇشەيىپ بارا جاتقان جەل ايتەۋىر ءبىر قىرىنداۋ ەكەن. الدىمداعىلار جيناقى شوقىتىپ بارادى. مەن دالباڭ-دالباڭ شاۋىپ كەلەمىن.
ءبىر كەزدە كامەن اتىنىڭ باسىن تەجەپ، مەنى توسىپ الدى:
- ىنىشەگىم، اتىڭ شابانداۋ بىلەم. شىلبىرىندى ماعان بەر دە قامشىلاپ وتىر، - دەپ شىلبىرىمدى الدى.
جاڭا تۇسكەن كەلىنشەكتەر ۇزاتىلىپ بارعان اۋىلىنىڭ بارلىق بالالارىنا وزىنشە ءبىر ات قويىپ الادى: تەنتەگىم، ەركەبالا، كىشكەنەم، تاعى-تاعىلار. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ بالالارىنان كامەننىڭ ءبىرىنشى ات قويعان بالاسى مەن بولدىم... ونىڭ ۇستىنە «ىنىشەگىم» دەگەنى قانداي جاقىن، قانداي ىستىق ەستىلدى.
ءبىزدىڭ اۋىلعا دا جەتتىك-اۋ ايتەۋىر... اسىلحان كامەنمەن قوشتاستى دا، اتتارىن الىپ ءوز اۋىلىنا قايتىپ كەتتى. قايسار ءۇيىنىڭ قاقپاسى ءىش جاعىنان سالتقىمەن بەكىتىلەتىن. مەن تەرەزەسىنەن قاقتىم. قايسار ۇيقتاماي جاتقان بولۋ كەرەك، تەزبە-تەز:
- بۇل كىم، ءاي؟ - دەدى.
- مەن...
- بوقمۇرىنبىسىڭ، ءاي؟
- ءيا، مەن... قاقپاڭدى اش.
- امان جەتتىڭ بە، ءاي، بوز سوبالاق! جۇگىر، ۇيىڭە بار! اكە-شەشەڭ جوقتاۋ ايتىپ جىلاپ جاتىر...
- جوق، قاقپاڭدى اش! قاسىمدا كىسى بار...
- مىنا شىركىن نە دەيدى؟
قايسار قاقپاسىن اشتى. كامەن ەكەۋىمىز ۇندەمەستەن ۇيگە كىردىك. بادەن اپاي شام جاعىپ جىبەردى.
- قالقام-اۋ، سەنبىسىڭ؟ كەلدىڭ بە، ايتەۋىر؟ ءتۇن بويى جەر-كوكتى شارلاپ تابا الماي كەلىپ، تاڭ اتقان سوڭ تاعى دا اتتانعالى جاتىر ەدى قايسار اعاڭ. اينالايىن-اي، امان تاپتىڭ با اۋىلدى!..
بادەن اپاي بەتىمنەن ءسۇيىپ، مەنى شەشىندىرە باستادى دا، قاسىمداعى جولداسىما بۇرىلىپ ايعايلاپ جىبەردى:
- جانىم-اۋ، كامەنبىسىڭ!؟ ساداعاڭ كەتەيىن جارىعىم-اۋ، كوكتەن ءتۇستىڭ بە، قايدان كەلدىڭ؟ قۇلىنىم، وكپەم!..
ايەلدەر ايمالاسىپ، جىلاي جۇرە كۇلىسىپ، كۇلە جۇرە جىلاسىپ جاتىر...
قايسار مەنى جۇلمالاپ:
- سەن بە، ەي؟ - دەيدى.
- مەن... - دەيمىن.
- قاپ، مىنا بوقمۇرىندى-اي!
جىندى قىز سياقتى بىرەسە مەنى تۇيگىشتەپ قويادى، بىرەسە كەۋدەمنەن يتەرىپ قالادى. نە ايتىپ جۇرگەنى قۇلاعىڭا كىرەر ەمەس، ماعىناسىز سوزدەر...
بادەن اپاي قايسارعا بۇرىلىپ:
- كۇرەڭتوبەلدى ەندى وسى بوقمۇرىنعا بەرەسىڭ! - دەدى.
- ءوي، سەن قايتىپ؟.. قالاي؟ - دەپ قايسار ءالى ءسوز تابا الماي ءجۇر. كامەنمەن قالاي تىلدەسەرىن دە بىلە الماي قالىپتى.
كامەن شەشە قۇشاعىنان ارەڭ بوسانىپ، قايسارعا قالجىڭداي قاراپ:
- كورىپ تۇرىپ «سەن بە؟» دەي بەرگەنىڭ نە؟.. كىم بولسىن باسقا! وزدەرىڭ قۇر دارىلەپ اتقان مىلتىقتان قاشا جونەلگەندە قورىقپاعان جالعىز وسى ىنىشەگىم بولىپتى... مەن جاسىرىنعان جەرىمنەن ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىر ەدىم. «كامەنبىسىڭ! مىنگەس ارتىما!» دەپ اقىردى كەلىپ! قورقىپ كەتتىم دە ارتىنا مىنگەسىپ جۇرە بەردىم، - دەدى.
- كۇرەڭتوبەلىڭدى بەرەسىڭ!
- سەن بەر دەسەڭ بەرمەسىمە بولا ما؟ بەردىم، - دەدى قايسار. سونىمەن شاي ءىشىپ بولعانشا كۇرەڭتوبەل ات مەنىكى بولا تۇردى. قايسار شىنىمەن-اق اتىنان ايرىلىپ قالا ما دەپ زارەم ۇشىپ بارادى. ول ات قايساردان باسقا ادامعا جاراسپايتىن سياقتى. كۇرەڭتوبەل ءبىزدىڭ اكەيدىڭ قولىنا ءبىر تۇسسە، ول كىسى ايرىلمايدى. بوركىنىڭ ارت جاعىن تۇرىڭكىرەپ الىپ، كۇرەڭتوبەلمەن اۋىلدان اۋىلدى كەزەدى دە جۇرەدى.
وسىلاي قىسىلىپ وتىرعانىمدا قايسار ماعان:
- اتىڭدى ساتامىسىڭ؟ - دەدى.
كامەن قالجىڭداپ:
- ساتپا، ىنىشەگىم، ءوزىڭ ءمىن! - دەدى.
- ساتامىن، - دەدىم مەن.
- نە سۇرايسىڭ؟
- جازعىتۇرىم ءبىر قارا كوك قۇنان الىپ بەر!
- اكەل قولىڭدى!
ەكەۋىمىز قول سوعىستىق. مەن ۇيگە قايتتىم. كامەن جەڭگەمىز ءبىزدىڭ اۋىلدان ءبىرىنشى بالانىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ جاتىپ تاعى دا:
- ىنىشەگىم! - دەدى. قانداي جاقىننىڭ ايتارى، قانداي جىلى ءسوز!..
بادەن اپاي تاعى دا قوينىما ءبىر ۋىس كامپيت تىعىپ جىبەردى...