بيىل قازاقستاندا بولعان ەلەۋلى 10 ساياسي وقيعا

استانا. قازاقپارات - بۇلاردىڭ قاتارىندا قازقاستاننىڭ ش ى ۇ-عا ءتوراعالىق ەتۋى، ا ە س بويىنشا رەفەرەندۋم، ۇ ق ش ۇ ساميتى، ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىسى سياقتى ەڭ ماڭىزدى وقيعالار دا بار.

بيىل قازاقستاندا ءتۇرلى ساياسي وقيعا ءوتتى. مەملەكەتتىك ماڭىزى بار شەشىمدەر قابىلدانىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءىس-شارالار بولدى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ەلەۋلى 10 ساياسي وقيعالارعا شولۋ جاساپ كوردىك.

1. قازاقستاننىڭ شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ش ى ۇ) ءتوراعالىق ەتۋى

بيىل قاڭتاردان باستاپ قازاقستان ش ى ۇ-عا ءتوراعالىق ەتتى. مۇنداي ماڭىزدى كەزدەگى باسىمدىق بەرىلگەن باعىتتار اراسىندا وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ، ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى تەرەڭدەتۋ جانە ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋ بولدى. ءتوراعالىق مەرزىمىندە قازاقستان بىرنەشە ماڭىزدى سامميت ۇيىمداستىردى. ونىڭ ىشىندە 2024 -جىلدىڭ 15-ماۋسىمىندا استانا قالاسىندا وتكەن ش ى ۇ كوشباسشىلارىنىڭ سامميتى - ەرەكشە ماڭىزعا يە. جيىن بارىسىندا ش ى ۇ-نىڭ 2030 -جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋىنىڭ جاڭا جوسپارى قابىلداندى. سامميت اياسىندا ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى ساياسي، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلادى.

بۇدان بولەك ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسى بارىسىندا استانا دەكلاراتسياسى، 20 شەشىم، مەملەكەت باسشىلارىنىڭ 3 مالىمدەمەسى، ونىڭ ىشىندە «ءادىل بەيبىتشىلىك، كەلىسىم جانە دامۋ ءۇشىن الەمدىك بىرلىك تۋرالى»، «ش ى ۇ-نى جەتىلدىرۋ تۋرالى» باستاماسى قابىلداندى.

2. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭنامانىڭ كۇشەيۋى

2024 -جىلدىڭ مامىر ايىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس بويىنشا جاڭا زاڭ قابىلداندى. ياعني قوعامدا ۇلكەن داۋ تۋعىزعان، زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ كەزىندە رەزونانسقا دەيىن جەتكەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ رەسمي كۇشىنە ەندى. ول زاڭ بويىنشا جازالاۋ شارالارى كۇشەيتىلىپ، قۇرباندارعا كومەك كورسەتۋ قىزمەتتەرى كەڭەيتىلدى.

زاڭ جوباسىندا تەك ايەلدەردىڭ قۇقىعى ەمەس، بالالار قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى دە قاراستىرىلعان. سونىڭ ىشىندە:

- ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزگەن جەڭىل زيانعا 50 تاۋلىككە دەيىن قاماۋ نەمەسە 200 ا ە ك دەيىن ايىپپۇل؛

- قول كوتەرگەنى ءۇشىن 25 تاۋلىككە دەيىن قاماۋ نەمەسە 80 ساعاتقا دەيىن قوعامدىق جۇمىسقا جەگۋ نەمەسە 80 ا ە ك دەيىن ايىپپۇل رەتىندە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن.

ال ەگەر وسىنداي قىلمىس كامەلەتكە تولماعان تۇلعاعا قاتىستى اسا قاتىگەزدىكپەن جاسالسا، وندا قىلمىسكەر 2 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.

3. اتوم ەلەكتر ستانسياسىن (ا ە س) سالۋ جونىندەگى رەفەرەندۋم

2024 -جىلدىڭ 6-قازانىندا قازاقستاندا العاشقى ا ە س سالۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ۇلتتىق رەفەرەندۋم ءوتتى. رەفەرەندۋمعا حالىقتىڭ h ى قاتىسىپ، ونىڭ q,12 ى ا ە س سالۋدى قولدادى. بۇل شەشىم ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە كومىرتەكتى ازايتۋ ماقساتىندا قابىلداندى.

4. «ۇلتتىق قور - بالالارعا» باعدارلاماسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى

2024 -جىلدىڭ 1-قاڭتارىنان باستاپ «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدارلاماسى رەسمي تۇردە ىسكە قوسىلدى. باعدارلاما اياسىندا ەلىمىزدىڭ ءاربىر جاس ازاماتى ءۇشىن ارنايى شوت اشىلىپ، ۇلتتىق قوردان تۇسكەن قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگى اۋدارىلا باستادى. بۇل باستاما الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋگە جانە بولاشاق ۇرپاقتىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.

2024 -جىلعى 1-جەلتوقسانداعى جاعداي بويىنشا ەلىمىزدىڭ بارلىق بالالارىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قورىنان العاشقى قاراجات ەسەپتەلگەن ساتتەن باستاپ «ب ج ز ق» ا ق شامامەن 4,2 ميلليون ا ق ش دوللارىنا 41799 ءوتىنىشتى ورىندادى (ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ بانكتىك شوتتارىنا اۋدارۋ ءۇشىن ۋاكىلەتتى وپەراتورلارعا اۋدارىلدى). ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا 2,3 ميلليونعا جۋىق ا ق ش دوللارىنا 22623 ءوتىنىش، ءبىلىم بەرۋ اقىسىن تولەۋ ءۇشىن 1,9 ميلليوننان استام ا ق ش دوللارىنا 19176 ءوتىنىش ورىندالدى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، نىسانالى جيناقتاردى الۋشى بارلىق سومانى نەمەسە ونىڭ ءبىر بولىگىن پايدالانۋعا قۇقىلى، قارجىنىڭ پايدالانىلماعان قالدىعى نىسانالى جيناقتاۋ شوتىندا (ن ج ش) قالادى.

5. قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ۆيزاسىز رەجيم

2024 -جىلدىڭ 15-شىلدەسىندە قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى كەلىسىم كۇشىنە ەندى. بۇل باستاما ەكى ەل اراسىنداعى تۋريستىك جانە ىسكەرلىك بايلانىستاردى ارتتىرىپ، ساۋدا اينالىمىن عا ۇلعايتۋعا ىقپال ەتتى. جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قىتايدان كەلگەن تۋريستەر سانى 1 ميلليونعا جەتتى.

رەسمي مالىمەت بويىنشا، ەكىجاقتى ۆيزاسىز رەجيم قوسىلىپ، تىكەلەي رەيستەر اشىلعان سوڭ قىتايدان قازاقستانعا كەلەتىن تۋريستەر سانى 17 ەسەگە ءوستى.

6. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى

2024 -جىلدىڭ 25-ماۋسىمىندا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى اتىراۋ قالاسىندا ءوتتى. جيىندا ساياسي رەفورمالار، جەرگىلىكتى باسقارۋدى جەتىلدىرۋ جانە اۋىل ايماقتارىن دامىتۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. بۇدان بولەك وزگە دە ماسەلەلەر ايتىلدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلامالار ازىرلەۋدى تاپسىردى.

ەرلان قارين باستامالاردىڭ ورىندالۋ بارىسىنا توقتالىپ، قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 40 بولىمنەن تۇراتىن ارنايى جوسپار قابىلدانعانىن ايتتى. مەملەكەتتىك كەڭەسشى قازىردىڭ وزىندە ولاردىڭ باسىم بولىگى ورىندالعانىن جەتكىزدى. اتاپ ايتقاندا، «تاۋەلسىزدىك جانە وتانشىلدىق»، «ادىلدىك پەن جاۋاپكەرشىلىك»، «ەڭبەكقورلىق پەن كاسىبي بىلىكتىلىك»، «زاڭ مەن ءتارتىپ»، «جاسامپازدىق جانە جاڭاشىلدىق» سياقتى جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ورنىقتىرۋعا قاتىستى ەلەۋلى باستامالار بار.

7. ۇ ق ش ۇ سامميتى

2024 -جىلدىڭ 10-قاراشاسىندا استانا قالاسىندا ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنىڭ (ۇ ق ش ۇ) سامميتى ءوتتى. سامميت بارىسىندا ايماقتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە اسكەري ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ بويىنشا ءبىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى. قازاقستان ۇيىم اياسىندا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ باستامالارىن ۇسىندى.

جيىن قورىتىندىسى بويىنشا مەملەكەتتەر باسشىلارى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ دەكلاراتسياسىن قابىلداپ، ءبىرقاتار قۇجاتقا قول قويدى. تاجىك- اۋعان شەكاراسىن نىعايتۋ جونىندەگى ۇ ق ش ۇ-نىڭ ماقساتتى مەملەكەتارالىق باعدارلاماسى بەكىتىلدى.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنتتەر ۇلى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا بايلانىستى مالىمدەمە قابىلداپ، كەلەسى جىلى وسى ايتۋلى داتاعا وراي ۇيىمداستىرىلاتىن مەرەكەلىك ءىس-شارالاردىڭ جوسپارىن بەكىتتى. استانادا قابىلدانعان قۇجاتتار ۇيىم مەن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن بارلىق مۇشە مەملەكەتتەردىڭ مۇددەسىنە ساي كەشەندى تۇردە دامىتۋعا باعىتتالعان.

8. ۋاقىت بەلدەۋىنە قاتىستى كوزقاراس

2024 -جىلى قازاقستاندا ۋاقىت بەلدەۋىن وزگەرتۋ ماسەلەسى قايتا تالقىلاندى. مامانداردىڭ ۇسىنىستارى نەگىزىندە ۋاقىت بەلدەۋىن استانا ۋاقىتىمەن سايكەستەندىرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلدى. بۇل رەفورما ەكونوميكالىق تيىمدىلىك پەن حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءريتمىن جاقسارتۋعا باعىتتالدى.

دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى اۋىسۋ ماسەلەسى جىلدار بويى كوتەرىلگەن سالالارعا مىسالدار كەلتىردى. قوستاناي وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى 19 جىلدان استام ۋاقىت بويى تابيعي ۋاقىتقا ورالۋدى جاقتادى، ال قىزىلوردا وبلىسىندا سوڭعى 13 جىلدا وسىنداي باستامالار ايتىلدى. بۇل مىسالدار ماسەلەنىڭ وزەكتى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۇزاق ۋاقىت بويى ءپىسىپ-جەتىلگەنىن كورسەتتى.

وزگەرىستەرگە قوعامدىق رەاكسيا ءارتۇرلى بولدى. كەيبىر ازاماتتار شەشىمدى ىڭعايسىز دەپ سانايدى، ال ساراپشىلار ونىڭ ۇزاقمەرزىمدى ارتىقشىلىقتارىن اتاپ وتەدى. مينيستر مۇنداي رەفورمالار ءارقاشان داۋمەن بىرگە جۇرەتىنىنە نازار اۋداردى، ءبىراق حالىقارالىق تاجىريبە مەن عىلىمي دالەلدەر ولاردىڭ پايداسىن دالەلدەيدى.

9. سۋ تاسقىنىنا قارسى شارالار

2024 -جىلدىڭ كوكتەمىندە قازاقستاننىڭ بىرنەشە وڭىرىندە سۋ تاسقىنى ورىن الدى. ۇكىمەتتىڭ شۇعىل شارالارىنىڭ ارقاسىندا 50000-نان استام ادام ەۆاكۋاتسيالانىپ، 10000 تۇرعىن ءۇي قالپىنا كەلتىرىلدى. بۇل توتەنشە جاعداي سۋ تاسقىنىنا قارسى ۇلتتىق ستراتەگيانى قايتا قاراستىرۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتتى.

مىڭداعان ادام باسپاناسىز قالدى، اپات سالدارىنان قيراعان ينفراقۇرىلىم اۋقىمدى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن قاجەت ەتتى. الايدا، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار، گۋمانيتارلىق ۇيىمدار مەن جەكە سەكتور اراسىنداعى ناقتى ۇيلەستىرۋ مەن ۇيلەستىرىلگەن جۇمىس ناتيجەسىندە ۇكىمەت اپاتتىڭ سالدارىن بارىنشا ازايتىپ، زارداپ شەككەندەرگە جەدەل كومەك كورسەتە الدى.

سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەككەن وڭىرلەردە كوميسسيالار ازاماتتاردىڭ جالعىز باسپاناسى بولعان 19359 سۋ باسقان ءۇي مەن ساياجاي قۇرىلىستارىن تەكسەردى. ولاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنان 5767 تۇرعىن ءۇي ساتىپ الىندى. جوندەۋ جۇمىستارى 9156 ۇيدە 0 اياقتالدى. بۇل ماقساتتارعا بارلىعى 54,7 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. سونداي-اق قىسقا مەرزىمدە 64 ميلليارد تەڭگەگە حالىق ءۇشىن 2680 جەكە تۇرعىن ءۇي سالىندى.

10. الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرىنىڭ سەزى

2024 -جىلدىڭ 8-قازانىندا استاناداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى XXII سەزى حاتشىلىعىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. وعان الەمنىڭ 20 دان اسا ەلىنەن كەلگەن ءدىن ليدەرلەرى قاتىستى. جيىننىڭ باستى تاقىرىبى الەمدىك بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ بولدى. بۇل شارا قازاقستاننىڭ ءدىنارالىق كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىك ورناتۋداعى ءرولىن ايقىندادى.

حاتشىلىق وتىرىسى اياسىندا «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزىن دامىتۋدىڭ 2023-2033 -جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن» ىسكە اسىرۋ تۋرالى پىكىر الماسۋ جانە كۇن تارتىبىندەگى تاقىرىپتاردى تالقىلادى.