بوزجىرا شاتقالىندا قوناق ءۇي سالىنباي قالعانىنا وكىنەمىن - نۇرداۋلەت قيلىباي
استانا. KAZINFORM - ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرداۋلەت قيلىباي «Jibek Joly» تەلەارناسىنىڭ «ۋادە» باعدارلاماسىنا سۇحبات بەرىپ، وڭىردەگى نەگىزگى پروبلەمالار، اۋىز سۋ، تۋريزمدى دامىتۋ، بوزجىرادا قوناق ءۇي سالۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى ەگجەي-تەگجەيلى جاۋاپ بەردى.
نۇرداۋلەت قيلىبايدىڭ اتاپ وتۋىنشە، ماڭعىستاۋ وبلىسى ءوڭىردىڭ كەشەندى دامۋ جوسپارىندا بەكىتىلگەن باعدارلاماعا ساي دامىپ كەلە جاتىر. بىرنەشە ينۆەستيتسيالىق جوبا دا قولعا الىنعان. دەگەنمەن، كەيبىر جوبالار سىرتقى سەبەپتەرگە بايلانىستى توقتاپ تۇر. ماسەلەن، ەلەكترمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىنە قاتىستى جۇمىستار تەجەلگەن. ويتكەنى، قازىرگى گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى كەيبىر جابدىقتاردى كورشى ەلدەن ەمەس، الىس شەت مەملەكەتتەن ساتىپ الۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. سوندىقتان ولاردىڭ قۇنى دا قىمباتقا تۇسۋدە.
«ءوڭىردى دامىتامىز دەسەك، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ينۆەستيتسيا تارتىپ، جاڭا مەكەمەلەر، كاسىپورىندار اشۋىمىز قاجەت. ونى اشۋ ءۇشىن كەرەك-جاراقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ول - سۋ، جارىق، جىلۋ جانە كوبىنە تالاپ ەتىلەتىنى گاز. ۇلكەن كاسىپورىندار گازدى تالاپ ەتەدى. كوپتەگەن مەكەمە كەلىپ، ۇسىنىس جاساعانىمەن گاز تاپشىلىعىن كورگەن سوڭ بۇرىلىپ كەتكەن كەزدەر دە بولدى. ماڭعىستاۋداعى ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە - سۋ. ول حالىققا دا، كەلەتىن ينۆەستورلارعا دا قاجەت. سۋ ماسەلەسى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. وكىنىشكە وراي، بۇگىنگە دەيىن ونى 100 پايىز شەشە العان جوقپىز. ءبىراق، ونى شەشۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەلىنىپ جاتىر»، - دەدى ءوڭىر باسشىسى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ءوڭىردىڭ ەكونوميكاسى نەگىزىنەن مۇناي مەن گازعا نەگىزدەلگەن. ءبىراق، وعان ارقا سۇيەپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى.
سۇحبات بارىسىندا ءوڭىر باسشىسى ماڭعىستاۋلىقتاردىڭ باستى ماسەلەسىنە اينالىپ وتىرعان اۋىز سۋ ماسەلەسىنە دە جان- جاقتى توقتالدى.
«بيىل جازدا اۋىز سۋ تاپشىلىعى 77 مىڭ تەكشە مەتر بولدى. كاسپي سۋ تۇشىتۋ زاۋىتى تاۋلىگىنە 20 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇشىتادى. تاعى 20 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇشىتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. جالپى، بۇل جەردە 60 مىڭ تەكشە مەترگە دەيىن سۋ تۇشىتۋ قوندىرعىلارىن ورناتۋعا مۇمكىندىك بار. تامىزدان باستاپ قوسىمشا 5 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇشىتىلا باستادى. قالعان 15 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى تۇشىتۋعا قاجەتتى قوندىرعىلار وڭىرگە جەتكىزىلدى. كەيبىر قوندىرعى اقتاۋ پورتىندا كەدەندىك باقىلاۋدا تۇر. ونى قازان ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن ورناتامىز. ءبىراق، ءبىر اتتەگەن- ايى ءدال قاجەت كەزىندە سۋ بولماي قالدى. قىركۇيەكتەن مامىرعا دەيىن سۋ تۇتىنۋ ازايادى. كەرەك كەزىندە، جازدىڭ ىستىق اپتابىندا حالىقتى سۋمەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتە الماعانىمىز راس. وعان ءبىر ادام كىنالى دەپ ايتا المايمىن. ورىن العان جايتتىڭ ىشكى، سىرتقى ماسەلەلەرى بار. ولاردى تەكسەرەتىن بولساق، تەكسەرەرمىز. ءدال قازىر ءبىر بىرىمىزبەن جاعا جىرتىسىپ جاتاتىن ۋاقىت ەمەس. ەڭ باستىسى - قولعا الىنعان جۇمىستاردى اياقتاۋ»، - دەدى وبلىس اكىمى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا سۋ تۇشىتاتىن زاۋىت سالىپ بەرۋگە نيەتتى ينۆەسترلار كوپ. ءبىراق، ولاردىڭ ۇسىنىستارى اكىمدىككە ۇناپ وتىرعان جوق.
«سەبەبى، ولار «زاۋىت سالىپ بەرەمىز، ساتىپ الاسىزدار» دەيدى. ول بىزگە كەرەك ەمەس. ءبىز «زاۋىت سالىڭىزدار، مونوپولياعا قارسى مەملەكەتتىك ورگاندار تاريفتەرىڭىزدى بەكىتىپ بەرەدى. سول باعامەن حالىققا ساتاسىزدار»، دەيمىز. قازىر ەكى شەتەلدىك كومپانيا كەلىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جاتىر»، - دەدى ءوڭىر باسشىسى.
وبلىس اكىمى «م ا ە ك» ج ش س ايماعىندا تاۋلىگىنە 24 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇشىتاتىن قوندىرعى ورناتۋ جوسپاردا بار ەكەنىن ايتادى. الايدا، ازىرگە ونىڭ بيۋدجەتى ناقتىلانباعان.
«ول بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە. كاسپي سۋ تۇشىتۋ زاۋىتىن اياقتاعاننان كەيىن وعان دا كىرىسەمىز. قازىر ەركىن وتىرعان سەبەبمىز «قازمۇنايگاز» قاراقيا اۋدانىنا قاراستى توقماقتا تاۋلىگىنە 50 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇشىتاتىن زاۋىت سالىپ جاتىر. كەلەسى جىلى مامىردا قۇرىلىس جۇمىستارى اياقتالماق. بۇل ماەك تۇشىتاتىن سۋمەن بىردەي، وندا تاۋلىگىنە 52-56 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇشىتىلادى. توقماقتاعى زاۋىت سالىنىپ بىتسە، اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلەدى. ءبىراق، تۇپكىلىكتى دەپ ايتا المايمىز. ويتكەنى، سۋ كەرەك. حالىق سانى، قۇدايعا شۇكىر، ارتىپ كەلەدى»، - دەدى نۇرداۋلەت قيلىباي.
ەستە بولسا، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن بوزجىرا شاتقالىندا قوناق ءۇي سالىنىپ، وڭىردەگى تۋريزمنىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرۋى ءتيىس ەدى. الايدا، كەيبىر توپتاردىڭ قارسىلىق تانىتۋى سالدارىنان جوبا جۇزەگە اسىرىلماي قالدى. وبلىس اكىمى ءدال وسى جايتقا وكىنەتىنىن ايتادى.
«جالپى، بىزدە ءبىر جاڭاشىلدىق ەنگىزىلەتىن كەزدە مىندەتتى تۇردە قارسى تاراپ شىعادى. تۇسىنبەيدى، مامانى دا ەمەس. ەكولوگيانى قۇرتادى دەيدى. مىسالى، اقتاۋ قالاسىندا وبلىستىق اكىمشىلىك عيماراتى جانىندا حالىق بانكتىڭ كەڭسەسى تۇر. سوڭعى، زاماناۋي تالاپتارمەن سالىنعان. الدىندا ادەمى ورىندىقتار، تالدار بار. ونىڭ ورنىندا كەڭەس زامانىنان قالعان ەسكى عيمارات بولعان ەدى. سونى بۇزىپ، سالامىز دەگەن كەزدە بەلگىلى ءبىر توپ قارسى شىقتى. ولار عيمارات الدىندا ءوسىپ تۇرعان 36 تالدى قۇرتاسىڭدار دەيدى. بانك وكىلدەرى 500 تال وتىرعىزاتىندىقتارىن العا تارتتى. ال قازىر سول جەر قالاداعى كورىكتى ورىنداردىڭ بىرىنە اينالدى. تاعى ءبىر مىسال، بەكەت اتانىڭ باسىنا دەيىن جول سالامىز دەگەندە وعان دا قارسى شىقتى. «بەكەت اتانىڭ باسىنا نەگە كولىكپەن بارۋ كەرەك، ادام قينالىپ جەتۋى ءتيىس» دەگەندەر بولدى. مۇنىڭ قايدان شىققانىن بىلمەيمىن. سونى ايتپ جۇرگەندەر ۇمىرا مەن قاجىلىققا بارىپ جۇرگەندەر. ولاي بولسا، سول ادامدار ماڭعىستاۋداعى كوپ تۇيەنىڭ بىرىنە ءمىنىپ، مەككەگە بارسىن. سول سياقتى بوزجىراعا ءبىز تۇسىنبەيتىن ءبىر توپ قارسى شىقتى. سالىنباي قالدى. شىنىمدى ايتسام، سول كەزدە سالىنباعانىنا وكىنەمىن»، - دەدى ول.
وبلىس اكىمى بەلگىلى ءبىر توپتارعا ۇنامايتىن شەشىم قابىلداۋدان قورىقپايتىنىن اشىق ايتتى.
«ۇناماسا، ۇناماي-اق قويسىن. شۋلاپ جۇرگەندەر بوزجىرا تۇرماق ماڭعىستاۋدىڭ ماڭىندا دا بولماعان. ولار بوزجىرانى بىلمەيدى. شىنىن ايتقاندا، بوجىرانىڭ قاي جەردە ەكەنىن ەشكىم بىلگەن جوق. سول شۋدان كەيىن كوپشىلىك بىلە باستادى. جەكە ءوزىم دە وعان دەيىن بارىپ كورمەگەنمىن، اينالامداعىلار دا بارماعان. نەگە شەتەلدىكتەر سالادى دەيتىندەر بار. شەتەلدىك سالا ما، وتانداسىمىز سالا ما، ايىرماشىلىعى قانداي؟ ەڭ باستىسى - كەلەتىن تۋريستەرگە جاعداي جاساۋ. تۋريستەردى دە ويلاماي- اق قويايىقشى. ولاردى دا قىزعانسىن. ەڭ ازى سونىڭ توڭىرەگىندە مال ۇستاپ وتىرعان اۋىل تۇرعىندارىنا ەكونوميكالىق اسەر بەرەتىن ەدى. شۇباتىن، قۇرت-ىرىمشىگىن ساتار ەدى. بالالارىنا جۇمىس بولار ەدى. «قازانى باسقانىڭ قايعىسى باسقا» دەمەكشى، بۇل جاقتا ول جاقتاعى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جاعدايىن ەشكىم ويلاپ وتىرعان جوق»، - دەدى ءوڭىر باسشىسى.
نۇرداۋلەت قيلىباي بوزجىرا شاتقالىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى دايىندالىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
«ۇلى سوزدە ۇيات جوق، ول جەردە قوقىس تاستاماق تۇرماق، دارەتكە باراتىن ورىن دا جوق. سالعىزامىز. جەرگىلىكتى كومپانيا الماتىدا ەسكيزىن جاساتىپ جاتىر. ادەمى بولادى. ساپ-سارى بولىپ جاتقان دالاعا جاپ-جاسىل قىلىپ عيمارات سالمايمىز. جەردىڭ، تاۋ-تاستىڭ رەڭىنە كەلەتىن تۇستە بولادى. جارقىراپ جاتقان اسفالت بولمايدى. دالانىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرۋى قاجەت. ياعني، قارا جولمەن كولىكتەر كەلەدى. ءبىراق، قوناق ۇيلەردە كەلەتىن ادامدارعا جاعداي جاسالۋى ءتيىس. قازىر تۇجىرىمداماسى جاسالىپ جاتىر. كەشە تۇرىك اعايىندارعا وسى جوبانى قايتا ۇسىندىم. «كەزىندە ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان تۇسىنبەستىك كەتتى، ەندى كەلىپ سالىڭىزدار» دەدىم. ولار ريكسوستىڭ ار جاعىنداعى قوناق ۇيلەردى سالىپ بىتكەن سوڭ بوزجىراعا كىرىسەتىنىن ايتتى. ءبىراق، وعان دەيىن جەرگىلىكتى، ماڭعىستاۋلىق بيزنەسمەندەر الدىن وراپ كەتپەسە. ولار دا سالامىز دەپ وتىر»، - دەدى وبلىس اكىمى.
اۆتور
مارلان جيەمباي