بورانباي بارون - تەرىس اعاش
ءبىز اڭگىمە ەتىپ وتىرعان بورانباي بارون بۇل پانيدەگى ەڭ العاشقى الىس ساپارىن اۋىلداعى سەگىز جىلدىق مەكتەپتى ءولدىم-تالدىم دەپ ءجۇرىپ ءبىتىرىپ شىققان جىلى باستاعان بولاتىن.
ءولدىم-تالدىم دەيتىن سەبەبى - بەسىنشى كلاسقا دەيىن وزگە بالالار سەكىلدى ءبىرسىدىرعى ءتاپ-تاۋىر وقىپ كەلە جاتقان دا، التىنشىعا جەتە بەرە اياق استىنان نىلدەي بۇزىلعان. ال نىلدەي بۇزىلعانىنىڭ سەبەبى - سول كەزدىڭ وزىندە-اق بۇيرا شاش، بادىراق كوز قارا بالا بورانبايدىڭ بويىنان باسقالاردا جوق ءبىر قىزىق قاسيەتتەر بايقالا باستاعان.
سونان كەيىن-اق ونىڭ وقۋى وڭبادى. ويتكەنى مەكتەپ دەگەن نارسەنى مۇلدە ۇمىتىپ، اپتالاپ-ايلاپ ات ءىزىن سالماي كەتەتىن بولدى. قازىعۇرتتاعى جىلقىشىلارعا، قۇمسايداعى قويشىلارعا، شوشقابۇلاقتاعى تاۋىقشىلارعا كەتىپ قالا بەرەتىن ادەت تاپتى.
قىسقاسى، بورانباي بالا قىپ-قىزىل قاڭعىباس بولدى دا شىقتى. ارينە، تاۋداعى جىلقىشىعا دا، شولدەگى قويشىعا دا، ساسىق بۇلاقتىڭ باسىندا وتىراتىن تاۋىقشىلارعا دا، قاي كەزدە بولماسىن، كومەكشى اۋاداي قاجەت-اق. اسىرەسە شاش-ەتەك شارۋا جاعادان الىپ، مويىن بۇرۋعا شاماڭ كەلمەي جاتقان شاقتا، قۇدايدىڭ ءوزى جاردەمگە جىبەرگەندەي، قىر جاقتان سالپاقتاپ ءوزى كەلە قالعان قولقانات بالاعا ولار قۋانباسا، رەنجي قويمايدى. شالا-شارپى شاي دەمدەپ بەرىپ، اۋىل-ايماقتىڭ جاڭالىعىن اپتىعىپ ءجۇرىپ سۇراپ العان سوڭ، شاماسىنا شاقتاپ شارۋا تاپسىرا سالادى. بۇل جاققا نەعىپ كەلدىڭ، مەكتەپتەرىڭ جابىلىپ قالعان جوق پا، ساباعىڭنان قالىپ قويمايسىڭ با دەپ وندايدا ونى ەشكىم دە تەرگەپ جاتپايدى. جول-جونەكەي كەز كەلگەن كولىككە جارماسىپ، ءبىراز جەر جاياۋ ءجۇرىپ، اجەپتاۋىر ماشاقات كورىپ جەتكەن بورانبايعا دا كەرەگى سول - سۇراماعانى. ءتىپتى ودان بىرەۋ تاپتىشتەپ سۇراي قالعان كۇننىڭ وزىندە تابان استىندا بەرە قويار جاۋابى دا جوق ەدى. ويتكەنى بۇل جاققا نەعىپ كەلگەنىن، قانداي قۇدىرەت ايداپ اكەلگەنىن ءوزى دە بىلمەيتىن. ايتەۋىر وسىلاي قاراي كوڭىلى تارتتى دا تۇردى. بار بولعانى سول عانا...
ونىڭ ەسەسىنە بورانباي قوناق ەكەنمىن عوي دەپ كۇي تاڭداپ جاتاتىن كىسى ەمەس، قولدى-اياققا تۇرماي كەز كەلگەن ءىستىڭ ءبىر ۇشىنا جارماسا كەتەتىن ەلگەزەك بالا. ءتىپتى باسقالار تۇرماق، ونىڭ ءوزى دە مۇندا قاشان قىدىرىپ كەلگەنىن ۇمىتىپ قالاتىن كەزدەرى بولادى.
ال اۋىلدا اپاسى: "جۇگىرمەكتىڭ اكەسى دە وسىنداي جۇرتتان وتكەن قاڭعىباس ەدى. مەن العاش كەلىن بولىپ تۇسكەن جىلى ەكى اي جوعالىپ كەتىپ، ازەر تاۋىپ العانبىز. بۇل دا قانىنا تارتايىن دەگەن ەكەن! - دەپ كۇيىپ-پىسىپ وتىرۋشى ەدى.
كەيىنگى ءبىر جىلدارى استىق تاسىمالداۋ پۋنكتىنە ەسەپشىلىك جۇمىسقا اۋىسىپ كەتكەن كلاسس جەتەكشىسى باعىسباي اعاي دا: "ءاي، وسى كورەسىنى التايەۆتان-اق كوردىم-اۋ! دەپ جۇرەتىن شىج-بىج بولىپ.
ارينە، مەكتەپتەگىلەردىڭ ساباقتان كوپ قالعان بالانىڭ باسىنان سيپاي قويمايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى ەمەس پە. بورانباي التايەۆ تا التىنشى كلاستا ءبىر جىل، جەتىنشى كلاستا ەكى جىل قالىپ قويىپ، قايتا-قايتا وقىپ سەگىزىنشىگە ارەڭ ءوتتى. ال سوڭعى جىلى ودان مۇعالىمدەردىڭ وزدەرى-اق قۇتىلۋعا اسىققان بولار، ايتەۋىر كوپ بوگەمەپتى. دەگەنمەن، پىكىر ءارقيلىلىعى دەگەنىڭىز مەكتەپتە دە جوق ەمەس، قۇدايعا شۇكىر، بارشىلىق. سوندىقتان ولاردىڭ ىشىندە دە: "جالپى، التايەۆ جامان بالا ەمەس. مىسالى، ادەبيەتكە بەيىمى بار... " دەۋشىلەر تابىلىپتى.
ءبىراق بورانبايدىڭ ءوزى دە بۇدان ارى قاراي باس قاتىرىپ وقىپ جاتۋدى مۇلدە قاجەتسىز، قول ارباعا ارتىق دوڭعالاق ورناتقانمەن بىردەي دەپ سانادى. نەسى بار! سەگىز جىلدىق ءبىلىم دە قادىرىنە جەتە بىلگەن كىسىگە از دۇنيە ەمەس. جانە وعان كلاستان-كلاسقا كوشە الماي قالىپ قويىپ، قايتا-قايتا قايتالاپ وقىعان قوسىمشا وقۋدى قوسىڭىز! جالپى، وسى دا جەتەدى. وسى بىلىممەن-اق ءالى تالاي-تالاي سەرگەلدەڭ سەرىلىك داۋرەندى باستان وتكىزۋگە شاماسى كەلەدى.
بورانباي بالا سەگىزىنشى كلاستى بىتىرگەن جىلى جازدا ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ شەتىنە سىعاندار قوسى كەلىپ قوندى. ۇستىنە شاتىر تىككەن ات-اربالارىن كىشى كەلەس وزەنىنىڭ جاعاسىنا قاز-قاتار ءتىزىپ قويىپ، تۇنىمەن وت جاعىپ، ءان سالىپ، ءبي بيلەدى. بەرگى بەتتەگى قازاق اۋىلىنىڭ ۇيقىسى بۇزىلىپ، تاڭ اتقانشا وقتىن-وقتىن جاستىقتان باسىن كوتەرىپ قاراپ، ءار ءتۇرلى ويعا شومىپ جاتتى. كوپ ەتەكتى قىزىل-جاسىل كويلەك كيگەن قىزدارى قانداي سۇلۋ، قانداي ەركە، قانداي ەركىن دەسەڭىزشى...
سىعاندار قوسىن كورگەن بويدا قاڭعىباس بورانباي، ءوز ءۇيىرىن تاپقان قۇس سياقتى، بەرگى جاعادا شىداپ تۇرا المادى. تۇپ-تۇنىق سۋى توبىقتان عانا كەلىپ، سىلدىراي كۇلىپ اعىپ جاتقان كىشى كەلەس وزەنىن ءيت سياقتى شالپىلداتىپ كەشىپ ءوتىپ، سىعانداردىڭ جانىنا جەتىپ باردى. تىمىسكىلەنىپ ءجۇرىپ نە سويلەگەنىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر الگىلەرمەن تەز ارادا ءتىل تابىسىپ كەتتى.
ال سول كۇننىڭ ەرتەڭىنە ءبىزدىڭ اۋىلدا ءبىر قوي، ەكى-ۇش كۇركە تاۋىق، بەس-التى جاي تاۋىق جانە بورانباي بالا ۇشتى-كۇيلى جوق بولىپ شىقتى. كەشە كەشكىلىك كىشى كەلەستىڭ جاعاسىنا كەلىپ قونعان سىعان قوسىنىڭ ورنىندا بۇگىن اربالاردىڭ ايقىش-ۇيقىش ءىزى مەن ءالى تولىق ءسونىپ بىتپەگەن قولامتا عانا بىقسىپ جاتتى...
سول كەتكەننەن بورانباي بالا مول كەتتى.
* *
كەلەسى جىلى ءبىزدىڭ بەيعام اۋىلدى شىرت ۇيقىدا جاتقان جەرىنەن ءتۇن جامىلىپ كەلىپ توناپ كەتەتىن قايداعى ءبىر ۇرى-قارىلار پايدا بولا باستادى. العاشقى كەزدە ولار قازىعۇرتتاعى جىلقىشىلاردى، قۇمسايداعى قويشىلاردى قان قاقساتتى. سونان سوڭعى كەزەك ءبىزدىڭ اۋىلعا جەتتى.
ۇرلىقتىڭ "ءبىسمىللاسى" بايقازاقتىڭ ەرتەڭ شورا-بازارعا اپارىپ ساتامىن دەپ وتىرعان قىزىل تايىنشاسىنان باستالدى. شىركىن، بىلقىلداعان كۇيىندە بازارعا امان-ەسەن جەتكەنىندە، ءبىرتالاي تەڭگەنى ويلانباي تۇرىپ-اق ساناپ الۋعا بولاتىن ءبىتىمى بولەكشە مال ەدى. بۇيىرماعان ەكەن. بايقازاقتىڭ ءىشى ۋداي اشىپ، بارماعىن تىستەپ قالا بەردى. ءبىر-ەكى اپتاعا دەيىن بالا-شاعاسىنا ايقايلاپ، ايەلىمەن شاڭقىلداسىپ ۇرسىپ، ءۇي-ىشىنىڭ بەرەكەسىن الىپ ءجۇردى.
قىزىل تايىنشانىڭ قولدى بولعانىنا كۇمان جوق ەدى. ويتكەنى باس ءجىبىن بىرەۋ مۇقيات وراپ، ماڭدايشاعا ءىلىپ كەتىپتى. سوعان قاراعاندا، ءتىپتى ناعاشىسىنا جيەندىك جاساعانداي، اسىقپاي-اپتىقپاي ءجۇرىپ-اق العانعا ۇقسايدى.
سودان كەيىن دە اۋىلدىڭ ءار تۇسىنان قورامىزعا تۇندە ۇرى ءتۇسىپتى دەگەن اڭگىمەلەر ءجيى-ءجيى ەستىلىپ قالىپ جاتتى. ءتىپتى بىرەۋدىڭ دالادا ءىلۋلى تۇرعان كويلەگىن الىپ كەتكەن كورىنەدى.
بۇدان سوڭ ءبىزدىڭ اۋىل دا قاشانعى بەيعام جاتا بەرسىن، تۇندە جاتاردا قورالارىنا قۇلىپ سالىپ، ەسىگىنىڭ الدىنا يتتەرىن بايلاپ قوياتىن بولدى. ءبىراق سوندا دا ۇرلىق توقتالمادى. ەڭ قىزىعى، الگى ۇرىلاردىڭ ابدەن اككىلەنىپ العانى سونشا، اۋىلدا ولاردى كورىپ قالدىم، ءبىلىپ قالدىم، تىم قۇرىسا سەزىپ قالدىم دەۋشىلەر دە جۋىق ارادا تابىلا قويمادى. ءتىپتى ولار قوراعا تۇسەتىن ءتۇنى اۋىلدىڭ يتتەرى ۇرمەي قوياتىنىن قايتەرسىز...
ءبىر كۇنى اۋىلدا مىنانداي ءبىر قىزىق وقيعا بولدى. بورانبايدىڭ ۇيىمەن كورشى تۇراتىن بالىمشا دەگەن جەڭگەي كەشكى اپاق-ساپاقتا مال جايعاپ ءجۇرىپ، قورانىڭ تۇكپىرىنەن الدەقانداي ءبىر تىقىردى ەستيدى. بۇل نە بولدى ەكەن دەپ ءۇڭىلىپ قاراسا، بىرازدان بەرى بورداقىعا بايلاپ سەمىرتىپ وتىرعان قارا تۇساقتى بىرەۋ ارتقى اياعىنان ۇستاپ الىپ، دىرىلداتىپ سۇيرەپ شىعىپ كەلەدى ەكەن.
-كىمسىڭ-اي؟ - دەپتى ساسىپ قالعان بالىمشا.
-
ەسەنسىز بە، جەڭەشە! - دەيدى ءبىر تانىس داۋىس جايباراقات.
-قۇدايعا شۇكىر...
-ۇيدەگى ىنىشەكتەر قالاي، شاۋىپ-شاپقىلاپ ءجۇر مە؟
- راحمەت، قاينىم... ءجۇر عوي...
- ابدىاكىم كوكەم ۇيدە مە؟
- كوكەڭ مونشاعا كەتكەن...
- ا-ا، كەلىپ قالار. بىلاي تۇرىڭىزشى، ءوتىپ كەتەيىن.
الگى جەردە اڭقاۋ بالىمشا سەمىز تۇساقتى دىرىلداتا سۇيرەپ بارا جاتقان جىگىتتىڭ بەت-ءجۇزىن اپاق-ساپاقتا جوندى بايقاي دا الماي، ەسىكتىڭ اۋزىندا ىعىسىپ جول بەرىپ قالا بەرىپتى.
ول ابدەن ۇزاپ كەتكەن سوڭ عانا ءىشى بىردەڭەنى سەزىپ:
-ءاي، سەن ءوزى كىمسىڭ؟! - دەپ داۋىستايدى.
ءبىراق وعان ەندى ەشكىم دە جاۋاپ بەرە قويمايدى. تەرلەپ-تەپشىپ مونشادان كەلگەن كۇيەۋىنە شاي قۇيىپ بەرىپ وتىرىپ اڭقاۋ بالىمشا الگى وقيعانى باستان-اياق جايىپ سالعاندا، ابدىاكىم كوكەمىزدىڭ كوزى الايىپ، ءتۇسى وزگەرىپ بارا جاتادى...
ۇرلىق دەپ وسىنى ايت! كەيىن بالىمشا جەڭگەي قانشا ويلانعانىمەن، الگى تانىس داۋىستىڭ يەسى كىم ەكەنىن ەسىنە تۇسىرە الماي-اق قويدى. ياپىر-اي، قانداي تانىس داۋىس دەيدى. ءبىراق ءارى ويلايدى، بەرى ويلايدى، ءبارىبىر ەسىنە تۇسپەيدى...
* *
وسى وقيعادان كەيىن بە ەكەن الدە ودان ەرتەرەك پە، قالادا بورانباي مۋحنيسا دەگەن ءبىر ادەمى سىعان قىزىمەن كوڭىل قوسىپتى. ەگەر، ونىڭ ءوزى ايتقانداي، بۇل حيكايا اقىنداردىڭ قۇلاعىنا تيسە، شىن عاشىقتار جايلى كەرەمەتتەي قيسساعا اينالىپ-اق كەتكەلى تۇر!
تەمىرجول بويىن جاعالاپ ءبىراز جۇرسەڭىز، ۇلكەن ستانسىنىڭ ماڭىنداعى قوسىمشا جولداردا قاڭتارىلىپ تۇرعان ەسىك-تەرەزەسى اڭعال-ساڭعال ەسكى ۆاگونداردىڭ تالايىن بايقار ەدىڭىز. ولار سىزگە كوڭىلسىز ءارى سۋىق كورىنۋى مۇمكىن. مۇلدە ىسكە جارامسىز بولىپ قالعان ەسكى نارسەلەردى يىن تىرەستىرىپ نەگە قويادى ەكەن وسى؟ كىسى كوزىنە تۇسپەيتىن اۋلاققا اپارىپ تاستاماي ما. نە بولماسا مەتالل سىنىقتارىنا قوسىپ زاۋىتقا قايتا بالقىتۋعا وتكىزىپ جىبەرمەي مە دەپ ويلاۋىڭىز دا مۇمكىن.
بۇعان اسىقپاي-اق قويىڭىز. ايتەۋىر، تۇبىندە ءبىر سول جاققا باراتىنى، ءتىپتى بولماسا وسى تۇرعان ورىندارىندا-اق توزىپ، توت باسىپ شىرىپ بىتەتىنى انىق قوي. ونداي-ونداي ۇساق-تۇيەك شارۋانى ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز بولماسا دا، باسقا كەلەر ۇرپاقتاردىڭ بىرەۋى-اق اتقارا سالماي ما. ويتكەنى ءومىر دەگەنىڭىز شەكسىز، ال ازىرگە كەيبىر كادەمىز بەن اجەتىمىزگە جاراپ تۇرا بەرسىن سولاي!
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ بورانبايى مەن سىعان قىزى مۋحنيسا سونداي ەسكى ۆاگونداردىڭ بىرەۋىنىڭ ىشىندە وڭاشا كەزدەسىپتى. اڭعال-ساڭعال تەرەزەلەردەن ەسكەن جازعى ءتۇننىڭ قوڭىر سالقىن سامالىنا جالاڭاش كەۋدەلەرىن توسىپ، تەمىرجول بويىنىڭ قارا ماي اڭقىعان تانىس ءيىسىن ەكەۋى قاتار جۇتىپ جاتىپتى.
ولار بىرەۋگە قىسقا، بىرەۋگە ۇزاق بولىپ كورىنەتىن ءومىر جايلى، بىرەۋگە باياندى، بىرەۋگە بايانسىز بولىپ جولىعاتىن ماحاببات تۋرالى، جالپى جارىق دۇنيەدەگى تىرشىلىك حاقىندا ءبىر-بىرىنە ۇزاق سىر شەرتىپتى.
تاڭعى ساعات توعىزدان قالماۋعا تىرىسىپ، اسىعىپ-اپتىعىپ جۇمىسقا بارىپ، كۇنى بويى كەڭسەدە وتىرىپ ءوزىنىڭ دە، وزگەنىڭ دە جۇيكەسىن قاجاپ، كەشكى ساعات التىنى ارەڭ بولدىرىپ، اۆتوبۋسقا قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ ءمىنىپ ۇيىنە قايتاتىن، سونان جەتى-سەگىز ساعات ۇيىقتاپ الىپ، تاعى دا تاڭعى توعىزدان قالىپ قويماۋعا تىرىسىپ، ساعات شىرىلىنان ويانىپ جاتاتىن ادامدار جايلى دا تولعانىپتى. ولاردى وزدەرىمەن سالىستىرىپ كۇلىپتى، ولاردى وزدەرىمەن سالىستىرىپ جىلاپتى دا...
سونىڭ ءبارىن-ءبارىن تاۋىسقان سوڭ مۋحنيسا:
-سەن ءبىزدىڭ بارونعا كۇننەن-كۇنگە ۇناپ كەلەسىڭ، - دەپتى قاسىندا جاتقان بورانبايعا. - ەگەر ەكەۋمىز ۇيلەنەمىز دەسەك، ولار ەندى قارسى بولمايدى. كوك جاسىل ورماننىڭ اراسىندا، كۇن ساۋلەسى قۇيىلىپ تۇراتىن اشىق الاڭقايدا تويىمىز وتەدى. تۇنىمەن وت جاعامىز، ءان سالامىز، ءبي بيلەيمىز.
- جوق، - دەيدى بورانباي. - تويدى ءبىزدىڭ اۋىلدا وتكىزەمىز.
- اۋىلى نەسى؟ ول قاي اۋىل ەدى؟ الگى ءوزىڭ توناپ جۇرگەن بە؟
-ءيا، سول اۋىل. ءبىراق مەن...
- قۇداي ساقتاي گور! ولار ءبىزدى تىرىدەي ءتۇتىپ جەيتىن شىعار.
- جوق. بىزگە ەشكىم دە تيىسپەيدى...
- قالايشا؟! حا-حا-حا! سەن ولاردى تونايسىڭ، ال ولار سول ءۇشىن توي جاساي ما؟ قىزىق حالىقسىڭدار قازاقتار! حا-حا-حا! ونىڭ بولا قويماس، بولاشاق بارون! توي ورمان ىشىندەگى الاڭقايدا وتەدى.
مۋحنيسانىڭ قازاقتار جايىندا ايتىپ جاتىپ قارقىلداپ كۇلگەنى بورانبايدىڭ ىزاسىن كەلتىرەدى.
- توي اۋىلدا وتەتىن بولادى، - دەيدى ءۇزىلدى-كەسىلدى.
- بىز ەركىندىكتى سۇيەمىز. اسقار تاۋدىڭ بيىگىن، كوك جاسىل ورماننىڭ قالىڭىن ۇناتامىز.
- ءبىز دە ەركىندىكتى سۇيەمىز، - دەيدى بورانباي. - ءبىراق توي اۋىلدا وتەتىن بولادى!
- ەندەشە، اكىرەڭدەمەي ءوز ءجونىڭدى تاپ! - دەپ تەز-تەز كيىنە باستايدى سىعان قىز قاراڭعىدا اق ءتانى جارقىراپ.
-تاپساڭ تاپ! - دەپ اتىپ تۇرىپتى بورانباي دا.
سول اشۋلانعان كۇيى ازانعى اۆتوبۋسقا ءمىنىپتى دە، اۋىل قايداسىڭ دەپ تارتىپ وتىرىپتى.
ول ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بۇل اڭگىمەنى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن قايدان بىلەسىڭ دەۋىڭىز مۇمكىن. ءسال سابىر ەتىڭىز. كۇمان كەتىرۋگە اسىقپاڭىز. باسقا ەمەس، بورانباي باروننىڭ ءوز اۋزىنان تالاي رەت تىڭدادىق. جالپى، جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتا شەنىندە جاس شىبىقتى ات قىلىپ ءمىنىپ ويناپ جۇرگەن كەز كەلگەن بالانى كوشەدە توقتاتىپ سۇراساڭىز، كوزىن جۇمىپ، تاڭدايىن قاعىپ تۇرىپ ايتىپ بەرەر ەدى. ويتكەنى بورانباي بارون ءوزىنىڭ وسىنداي قىزىق اڭگىمەلەرىمەن ءبىزدىڭ بالا قيالىمىزدى ەرتە بايىتىپ كەتكەن بولاتىن.
* *
ءبىزدىڭ اۋىل قانشاما بەيعام، قانشاما اڭعال بولعانىمەن، اناۋ ايتقانداي اقىماق ەمەس. قاڭعىباس بورانباي قايتىپ كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق بارلىق بالەنىڭ سودان بولىپ جۇرگەنىن اركىمنىڭ-اق ءىشى سەزدى. ءبىراق ءوز قولدارىندا بۇلتارتپايتىن دالەلدەرى بولماعاندىقتان، قۇر انشەيىن ىشتەي ويلاپ قانا جۇرە بەردى. ەڭ اۋەلى ونى بالىمشا جەڭگەي ءبىلدى. ول بورانبايدى كورە سالا:
- ءولا، ءبىزدىڭ سەمىز تۇساقتى ۇرلاعان وسى ەكەن عوي! - دەدى جوعالعان قويى قايتا تابىلعانداي قۋانىپ. - باسە، بۇل كىم ەدى دەپ جۇرسەم باسىم قاتىپ. داۋسى ءجۇدا تانىس-تۇعىن. ءاي، قاڭعىباس قاينىم، سەمىز تۇساق قايدا؟!
- قايداعى تۇساق؟ - دەيدى بورانباي تۇككە تۇسىنبەگەندەي كەيىپ تانىتىپ. - جەڭەشە-اۋ، نە ايتىپ تۇرسىز ءوزى؟! مەن سىزدەردى كوپتەن بەرى كورمەي، ساعىنىپ كەلسەم...
- و جۇگىرمەك! ءسوزىن قارا مۇنىڭ. ساعىندىم دەيدى... سەمىز تۇساقتى ءبىزدى ساعىنعان سوڭ اكەتىپ پە ەدىڭ؟! سو كۇنگى داۋسىڭدى اينىتپاي تانىپ تۇرمىن.
- ءيا، ءبىزدىڭ قاتىن سەنىڭ داۋسىڭدى تانىپ تۇر! - دەيدى ەسىگىنىڭ الدىندا كەتپەن شىڭداپ وتىرعان ابدىاكىم كوكەمىز دە باسىن كوتەرىپ. - ال، ەندى سەمىز تۇساقتى قايتار، ايتپەسە سورىڭدى سورپاداي قايناتىپ سوتقا بەرەمىن، ءبىلدىڭ بە؟
- نە دەپ بەرەسىز سوتقا؟
- سەمىز تۇساقتى سىعاندارعا قوسىلىپ ءجۇرىپ ۇرلاعانىڭ ءۇشىن!
-وعان دالەلىڭىز بار ما؟
-بار. ءبىزدىڭ قاتىن سەنىڭ داۋسىڭدى تانىپ تۇر عوي.
- كوكە، ەسىڭىزدە بولسىن، داۋىس دالەل ەمەس!
-نە-مە-نە؟! - دەيدى مۇنداي كۇتپەگەن جاۋاپقا قارسى دالەلدى ءسوز تابا الماي قالعان ابدىاكىم كوكەمىزدىڭ كوزى شەكەسىنە شىعا جازداپ؟ - و سىعان... سىعان-ن..
- كوكە، مەن جاي سىعان ەمەسپىن، ءبىلدىڭىز بە؟ بارونمىن! - دەيدى بورانباي ونى ودان ءارمان تاڭ قالدىرا ءتۇسىپ. سوسىن كوڭىلى كۇرت جابىرقاپ، داۋسى باسەيىپ: - ءاي، وسى سىزدەر دە... - دەيدى تۇنجىراپ. - الىستان اڭساپ، اۋىلدا مەنىڭ ابدىاكىم كوكەم، بالىمشا جەڭگەم بار عوي دەپ ساعىنىپ كەلگەندە... سونداعى ماعان ايتقان سوزدەرىڭىز وسى ما؟! اۋ، كوكە-اۋ، وسى ما ەدى مەنىڭ سىزدەردەن كۇتكەنىم... مەن بايعۇس، اكەمنەن قالعان جالعىز تۇياق بولعاندىقتان، قايدا جۇرسەم دە مىنا سىزدەردى ارقا تۇتامىن عوي. ءاي، جەڭەشە، كوڭىلىمدى بوساتتىڭىز-اۋ. ءىشىم كۇيىپ بارادى ءتىپتى. سالقىن ايران قۇيىپ اكەپ بەرىڭىزشى... ۋ!
تابان استىندا وزگەرە قالعان بورانبايدىڭ بۇل قىلىعىنا تۇسىنە الماي، بالىمشا جەڭگەي بالپيىپ تۇرا بەرەدى.
- ءاي، قاتىن، ايران اكەپ بەر مىنا بالاعا، - دەيدى ابدىاكىم كوكەمىز كەتپەنىنىڭ سابىمەن كىمگە ەكەنىن نۇسقاپ كورسەتىپ. - ايران سۇراپ تۇر عوي. قىزتالاق، نەعىپ سىرتتا تۇرسىڭ، ىشكە كىرسەيشى. ءاي، بالىمشا، ۇيدە الگى ۇزىن مويىن شيشادان قالىپ پا ەدى؟ بورانباي بالا اۋىلعا كەلىپ قالعان ەكەن، سونىڭ قۇرمەتىنە دەپ، كوپ ەمەس، ءجۇز-جۇزدەن عانا... جۇرسەيشى، ۇيالما. ونىسى نەسى، قىز قۇساپ سىزىلىپ...
وسى وقيعادان كەيىن ول بورانباي بارون اتانىپ كەتتى. تاپ ءبىر ناعاشى جۇرتىندا جۇرگەندەي، ءار ۇيگە ەركەلەپ كىرىپ، ءبىراز كۇن الشاڭداي باسىپ قىدىردى. ال سودان كەيىن ونى اۋىلعا ءۇستى جابىق ماشينامەن ىزدەپ كەلگەن ەكى ميليسيا اۋدان ورتالىعىنا الىپ كەتتى. كەيىن بىلدىك، اسكەري بورىشىن وتەۋدەن قاشقانى ءۇشىن بورانباي بارون ەكى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، الىس سىبىرگە اعاش كەسۋگە جىبەرىلىپتى...
* *
قاراشانىڭ جاڭبىرلى كۇندەرى باستالدى. اۋىل اراسىنداعى قارا جول اياق الىپ جۇرە الماستاي، مي باتپاعى شىعىپ ەزىلىپ جاتىر. كۇن دە سۋىتىپ كەتتى. اسپاننان جاڭبىر ءبىر تامسا، جاپىراعىن جەل توناعان سيدام تەرەكتەردىڭ بۇتاعىنان ەكى تامشىلايدى. اينالانىڭ ءبارى دە كوڭىلسىز. كۇز اسپانى قانىن ىشىنە تارتىپ، سۇرلانا جىلايدى. كوك كۇمبەزى ەندى قايتىپ جادىراپ اشىلمايتىنداي، بۇدان بىلاي كۇن دە جارقىراپ ەشقاشان شىقپايتىنداي كورىنەدى.
كۇز ايىنىڭ وسىنداي كوڭىلسىز كۇندەرىندە ءالى وت جاعىلا قويماعان قوڭىر سالقىن ۇيدە بۇيىعىپ وتىرىپ؛ بايعۇس سىعانداردىڭ كۇنى نە بولدى ەكەن؟ قايدا بارىپ پانا تاپتى؟ جالپى، ولار كۇز بەن قىستا قالاي تىرشىلىك ەتەدى دەپ ويلاۋىڭىز دا مۇمكىن. ارينە، ءبىز بەن ءسىز سياقتى قاراپايىم قازاقتارعا ونى ءبىلۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس. ال ەگەر بورانباي بارون بولسا عوي، ءبارىن دە تاپتىشتەپ ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرەر ەدى. ءبىراق ول قازىر اۋىلدا جوق. الىس سىبىردە اعاش كەسىپ ءجۇر...
اۋداننان كۇنىنە ءبىر رەت قاتىنايتىن پۇشىق اۆتوبۋستىڭ ەكى ءبۇيىرى ساتپاق-ساتپاق، ميى شىعىپ ەزىلىپ جاتقان قارا جولمەن قيقالاڭداپ ارەڭ جەتتى. بۇگىن ازاندا بازارعا كەتكەن ازىن-اۋلاق ادام سومكەلەرىن، قاپشىقتارىن كوتەرىپ ءتۇسىپ جاتىر. ولاردىڭ سوڭىنان شوفەرگە الدەنەلەردى اسىعىس ايتىپ، قىزىل قوڭىر پلاشش كيگەن قىز كورىندى. اياق الىسى ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ارتىنىپ-تارتىنىپ سومكە كوتەرگەن ادامدارىنداي ەمەس، ءتىپتى شيراق باسادى. توبەسىنە قىزىل الا قول شاتىر كوتەرىپ العان.
ول ميى شىعىپ جاتقان لايساڭ جولدان سەكەكتەپ تەز-تەز سەكىرىپ ءوتتى دە، بورانباي باروننىڭ ۇيىنە قاراي ءجۇردى. باسىنا تارتقان جۇقا اق گۇلدى ورامالىنان قويۋ بۇيرا شاشى تولقىندانا شىعىپ تۇر. قول شاتىر كوتەرگەن قولىنىڭ جىڭىشكە بىلەگى تولعان بىلەزىك. قاسى-كوزى قالاممەن سىزعانداي ادەمى سىعان قىزى ەدى. بۇل ءبىزدىڭ بورانباي-باروندى قالادان ادەيى ىزدەپ كەلگەن مۋحنيسا بولاتىن.
ۇستىنە كۇيەۋىنەن قالعان ەسكى كۇپايكەنى كيىپ الىپ، مال جايعاپ جۇرگەن مالدىقىز شەشەي وعان تاڭىرقاي قاراپ ءبىراز تۇردى. العاشىندا كورشىنىڭ قالادا وقيتىن قىزى ەكەن دەپ ويلاپ قالعان بولۋى كەرەك:
-ءاي، ءانافياسىڭ با؟ قاشان كەلدىڭ؟ - دەپ سۇرادى.
-
سالەمەتسىز بە! - دەدى ورىسشالاپ.
- ا-ا؟
- قايىرلى كۇن، اپا!
- كوتەك!
- قالاي تۇرىپ جاتىرسىزدار؟
- ۇيباي، قازاق پا دەپ تۇرسام، ورىس پا ءوزى، نەمەنە؟
- بۋرانباي ۇيدە مە؟
-ا-ا، بۇرىنعىداي ما دەي مە؟..
-
اپا، بۋرانباي بار؟ جوك؟
-ا-ا، بورانباي ما؟ مەنىڭ بالام با سۇراپ تۇرعانىڭ. ول جوق. ول انا جاقتا! الىستا، تۇرمەدە!
- تۇرمەدە؟! قالايشا؟! - دەپ شوشىپ كەتتى مۋحنيسا.
- وح، بايعۇس! قانداي قاتال حالىق ەدىڭىزدەر! قايداعى ءبىر قويعا بولا، ءوز ادامدارىڭىزدى تۇرمەگە تۇسىردىڭىزدەر، - دەدى سول ورىسشالاعان قالپى.
- ءيا، ءيا، - دەدى مالدىقىز شەشەي باسىن يزەپ، بەلگىسىز باعىتقا قاراي قولىن سەرمەپ. - سول جاقتا. سوندا... كەتتى...
مۋحنيسا ەكى قولىمەن بەتىن باسىپ كەرى بۇرىلدى دا، اياعىنداعى جەپ-جەڭىل ادەمى تۋفليىمەن قارا جولدىڭ مي باتپاعىن توبىقتان كەشىپ جاياۋ كەتتى. بالكىم، كۇز اسپانى سەكىلدى ەگىلىپ جىلاعان بولار سىعان قىز...
* *
بورانباي بارون ەكى جىلدان سوڭ اۋىلعا مۇلدە باسقا ادام بولىپ ورالدى. بۇرىنعى سەرىلىگىن سىبىردە اعاش كەسىپ جۇرگەندە ۇمىتىپ قالدىرىپ كەتكەندەي، موجانتومپاي، قاراپايىم قازاققا اينالدى. اۋىلدان ۇزاپ ەشقايدا شىقپاي، اۋلاسىنداعى اعاشتاردى جاس بالاداي ماپەلەپ، كۇتىپ-باپتاپ وسىرۋمەن بولدى.
نەگە ەكەنى، سىبىردەن كەلگەننەن كەيىن ونىڭ اعاشتارعا دەگەن ىقىلاس-پەيىلى وزگەشە ەدى. اۋلاسىندا جايقالتىپ باۋ ءوسىردى. مالدىقىز شەشەي ەندى كۇزدە سامساپ پىسكەن المالارىن جاڭابازارعا اپارىپ ساتاتىن بولدى. ەل قاتارلى كەلىن جۇمساپ، قولىمدى جىلى سۋعا مالىپ وتىرسام-اۋ دەگەن ارمان دا كوكەيىنە ۇيالاي باستادى. ءۇي تىرلىگىنە شىنداپ ارالاسقان سوڭ، وزىنە ءبىر اق جاۋلىقتى سەرىك كەرەك ەكەنىن بورانباي باروننىڭ ءوزى دە تۇسىنگەن بولۋى كەرەك. ءسويتىپ، قۇداي ءبىر ءساتىن سالعان كۇنى ول سوزاق جاقتان مايعا پىسكەن توقاشتاي توپ-تومپاق سارى قىزدى الىپ قاشىپ كەلدى. كادىمگى وسى زاماندىق وتىرىقشى قازاقتاردىڭ سالتى بويىنشا "پ" ءارپى سەكىلدى ۇستەل جاساپ، قالىڭدىق پەن كۇيەۋ جىگىتتىڭ تۇسىنا قولكىلەم ءىلىپ، وعان اق ماقتامەن "بورانباي-بالاعىز" دەپ جازىپ، اراق-شاراپتى ءۇيىپ-توگىپ، تاڭ اتقانشا دۇرىلدەتىپ توي وتكىزدى. كەلىن تۇسىرگەن مالدىقىز شەشەيدىڭ توبەسى كوككە جەتكەندەي قۋاندى. توي ۇستىندە ابىسىن-اجىندارىنىڭ اراسىندا شالقىپ وتىرىپ: "قۇداي-اۋ، ءوزىم جاستاي جەسىر قالىپ، ءولدىم-تالدىم دەپ ءجۇرىپ ارەڭ دەگەندە ءادىبۇلاققا جەتكىزگەن جالعىز ۇلىم قاڭعىباس بولىپ كەتە مە دەپ قورقۋشى ەم. ونىڭ دا ەل قاتارلى وتاۋ تىگەتىن كۇنى بار ەكەن. اللاعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر، ول كۇنگە دە جەتتىم، ەندى ءولىپ كەتسەم ارمانىم جوق دەپ ايتىپ سالىپتى.
كەيدە وسىنداي كول-كوسىر قۋانىش ۇستىندە وقىستا اۋىزدان شىعىپ كەتكەن مۇنداي تىلەكتەردىڭ نىساناعا ءدوپ ءتيىپ، ارتىنشا-اق ورىندالىپ جاتاتىنى بار ەمەس پە. مالدىقىز شەشەي دە توي وتكەن سوڭ، ءبىر اپتادان كەيىن دۇنيە سالدى.
كۇن باتاردا كەلىنى دەمدەپ بەرگەن قويۋ شايدان ءبىر-ەكى ۇرتتاپتى دا: "بۇگىن باسىمنىڭ ساقيناسى ۇستاپ وتىر. ءسال جاتىپ، مىزعىپ الايىنشى" دەپ جاستىققا باس قويعان ەكەن، سودان قايتىپ ويانباپتى. وسىلايشا ويدا-جوقتا، اۋىرماي-سىرقاماي، ءوزى دە قينالماي، وزگە جۇرتتى دا قيناماي، ماڭگىلىك ساپارىنا ءۇن-ءتۇنسىز اتتانىپ كەتە بەرىپتى جازعان. ول كىسى قايتىس بولعان كۇن جۇما ەدى. مولدالاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جۇما كۇنى جاراتقان يەمىز تەك ءوزىنىڭ سۇيگەن قۇلدارىن عانا الىپ كەتەدى ەكەن...
مىنە، سىزدەرگە ايتقان اڭگىمەمىز وسىمەن تامام بولسا جارار ەدى. ءبىراق وعان قازاق بولىپ ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى دە باسقالار ويلاعانداي وپ-وڭاي شارۋا ەمەس...
مايعا پىسكەن توقاشتاي بىلقىلداپ جۇرەتىن بالاعىز جەڭگەمىز بەن بورانباي باروننىڭ ءدام-تۇزى جاراسىپ كەتە قويمادى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ءتۇن جارىمى سەكىلدى بەيمەزگىل ۋاقىتتا دا ولاردىڭ ءۇي جاعىنان ۇرىس-كەرىس، شاڭقىلداسقان داۋىستار ەستىلىپ قالىپ جاتاتىن. ونىڭ اقىرى نەمەن بىتكەنى ءبىزدىڭ اۋىلعا تەگىس ايان.
ءبىر كۇنى بورانباي بارون ەرتە ويانىپ:
-تۇر، بايبىشە، كيىن جىلدام! - دەيدى ۇيىقتاپ جاتقان ايەلىنە داۋىستاپ.
- قۇلقىن شارىدەن قىلقىلداپ نە كورىندى، شورلى-اۋ، - دەيدى بالاعىز جەڭگەي جىلى توسەكتى قيماي تەرىس قاراپ اۋناپ ءتۇسىپ. ول كىسى ۇنەمى "س"-نىڭ ورنىنا "ش" دەپ سويلەيتىن-دى. - مازا بەرشى كىشىگە...
- بول جىلدام، قايىن جۇرتقا بارامىز!
- قاي-دا؟..
-سوزاققا.
- نە-مە-نە؟ شوجاققا ما؟
- ءاي، ىڭىرسىماي تۇر دەيمىن! سەنىڭ توركىنىڭە بارامىز.
- تۇش كوردىڭ بە، شورلى-اۋ؟!
-ءاي، "شورلى-شورلى" دەپ شالجيىپ جاتا بەرەسىڭ بە؟! بولسايشى، ازانعى اپتاۋىزدان قالاتىن بولدىق قوي!
ءسويتىپ، بورانباي بارون، قوياردا-قويماي ءجۇرىپ، سول كۇنى بالاعىز جەڭگەيدى ەرتىپ، تاڭەرتەڭگى اۆتوبۋسقا وتىرادى. ولار شىمكەنتكە كەلگەن سوڭ قىرعى بازارعا سوعادى. ونى-مۇنى ساۋدا-ساتتىق جاساپ، جەڭگەيدىڭ قولىنداعى قارا سومكەنىڭ قوس بۇيىرىن قامپايتىپ تولتىرادى. بازاردان شىعا بەرىستە توقتاپ، ءۇش تيىندىق گازدى سۋ ىشەدى. اۆتوستانسىعا كەلىپ، سوزاققا دەيىن ەكى بيلەت ساتىپ الادى.
توركىنىنە قارا سومكەنىڭ قوس بۇيىرىن قامپايتىپ بارا جاتقان بالاعىز جەڭگەيدىڭ كوڭىلى توق بولسا كەرەك:
- بالمۇزداق الىپ جەيىكشى، - دەيدى كۇيەۋىنە ەركەلەپ.
انشەيىندە بۇرقىلداپ ۇرىسا جونەلەتىن بورانباي جۇگىرىپ بارىپ بالمۇزداق ساتىپ اكەلەدى. سوسىن ەكەۋى گازەت ساتاتىن دۇڭگىرشەكتىڭ جانىندا تۇرىپ جەيدى. بالاعىز جەڭگەيدىڭ قولىنداعى بالمۇزداعى ەرىپ كەتىپ، ۇستىندەگى جاسىل بارقىت كويلەگىن بىلعاپ الادى.
- سيىر سياقتى جالايدى ەكەنسىڭ، - دەيدى وعان بارون.
- وي، شورلى، قاڭعىباش! - دەيدى ءتىلى اششى جەڭگەي اقىسىن جىبەرمەي.
سول كەزدە سوزاققا باراتىن اۆتوبۋس تا كەلە قالادى. بالاعىز جەڭگەيدى ورنىنا اپارىپ جايعاستىرعان سوڭ:
- مەن قازىر سۋ ءىشىپ كەلە قويايىن، - دەيدى بورانباي بارون. - بارام دا، كەلەم!
- مەن دە شولدەپ وتىرعان شياقتىمىن، - دەيدى جەڭگەي.
- ەكەۋمىز قوسىلىپ سۋ ىزدەپ جۇرگەندە، قارا سومكەدەن ايىرىلىپ قالارمىز. وتىر ورنىڭدا شوشاڭداماي!
- ويباي، قويدىم. قۇرىشىن ىشپەيمىن!
ءسويتىپ، بورانباي بارون اۆتوستانسىدا ءوز ايەلىن ءوزى الداپ سوعىپ، بەلگىسىز ءبىر جاققا قاراي تايىپ وتىرادى. ارتىنا قاراي-قاراي قاشادى. "ۋ"، قۇتىلدىم با، قۇتىلمادىم با؟!" دەپ ويلايدى. شاماسى، قۇتىلعانى وسى بولار. سوڭىنان قۋىپ كەلە جاتقان ەشكىم كورىنبەيدى.
سوزاققا قاراي جۇرەتىن اۆتوبۋسقا ءمىنىپ العان بالاعىز جەڭگەي كۇيەۋىن ارى كۇتىپ، بەرى كۇتىپ، اقىرى كەلمەگەن سوڭ بۇرقىلداپ ۇرسىپ، قارعاپ-سىلەپ كەتە بەرەدى.
سوسىن ەكەۋى قايتىپ قوسىلعان جوق...
* *
مىنە، سودان بەرى دە تالاي جىل زىمىراپ وتە شىقتى. جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتا شەنىندە جاس شىبىقتى ات قىپ ءمىنىپ جۇرگەن بالالار - ءبىز دە ەر جەتتىك. بىردە قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا، ال ەندى بىردە تاۋسىلماستاي ۇزاق كورىنەتىن مىناۋ ومىردە ءارقايسىمىز قال-قادەرىمىز جەتكەنشە ءوز ورنىمىزدى تاۋىپ، تىرشىلىك كوشىن العا قاراي سۇيرەپ كەلەمىز. باياعى ءبىزدىڭ بالالىق قيالىمىزدى بايىتقان قاڭعىباس بورانباي بارون بۇل جارىق دۇنيەدە ەلۋ توعىز جىل جاساپ، وتكەن كۇزدە كەنەتتەن دۇنيە سالدى. ول دا جۇما كۇنى، اياق استىنان اۋىرماي-سىرقاماي ءجۇرىپ-اق ماڭگىلىك ساپارعا اتتانىپ كەتتى. مولدالاردىڭ ايتۋىنشا، جۇما كۇنى... ءيا ايتپاقشى، ونى وزدەرىڭىز دە بىلەدى ەكەنسىزدەر عوي.
سوڭىنان ءىز قالمادى باروننىڭ. ومىردەن ۇرپاقسىز ءوتتى. ودان تۋعان بالا، ارينە، باسقالارعا قاراعاندا وزگەشەلەۋ بولار ەدى. ەركىندىكتى ەس-ءتۇسسىز قۇلاي سۇيەتىن ەسىل ەر بولار ەدى... وكىنىشتى-اق. بورانباي باروننىڭ ءىزىن جالعاستىراتىن ونداي بالانىڭ ءوز كىندىگىنەن دۇنيەگە كەلمەي وتكەنى وكىنىشتى-اق. بۇتىندەي ءبىر شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنى سوندى، بەلگىسى قالمادى...
ءيا، ايتقانداي، بورانباي باروننان قالعان ءبىر بەلگى بار سەكىلدى. ول ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ شەتىندەگى توعايدا ءوسىپ تۇرعان تەرىس اعاش. جۇرت ونى كوپتەن بەرى سولاي اتايدى. سىرتتاي قاراعاندا اينالاسىنداعى باسقا اعاشتان ەشقانداي ايىرماشىلىعى جوق. ءبىراق ءسىز ونىڭ تاريحىن ءبىلىپ العان سوڭ بارىپ باجايلاپ قاراساڭىز، ءبىراز وزگەشەلىگى بارىن بايقار ەدىڭىز.
ول وقيعا، قىسقاشا ايتقاندا، بىلاي بولىپ ەدى. ءبىر كۇنى ەركەباي كوكەمنىڭ بىزدەن ءبىر-ەكى جاس كىشى بالاسى - ۇرپەك سارى ءانتاي سولقىلداق جاس شىبىقتى ات قىپ ءمىنىپ، توعايعا قاراي "قۇيىنداتىپ" كەلە جاتىپ بورانباي بارونعا قارسى كەزدەسىپ قالادى. بارون ونى ساۋساعىمەن ىمداپ وزىنە قاراي شاقىرادى دا، تاپىراقتاپ جەتىپ بارعان "باتىردىڭ" بۇتىنىڭ اراسىنداعى "اتىن" جۇلىپ الادى.
- ءاي، اقىماق، - دەيدى ءانتايعا قاراپ. - وبال ەمەس پە؟! بۇل دا وزىڭدەي بالا عوي...
سوسىن ول سازداۋ جەرگە الگى شىبىقتى تىك شانشىپ قويا سالادى. ءانتاي قۋ ونىڭ شىبىقتى ۇش جاعىنان تەرىس قاداعانىن بايقاپ قالىپ:
- بارون كوكە، بۇل ءبارىبىر وسپەيدى، - دەيدى. - ويتكەنى ءسىز ونى دۇرىس شانشىعان جوقسىز!
بورانباي بارون ارتىنا بۇرىلىپ قاراسا، شىنىندا دا، جاس شىبىقتى تەرىس قاداپ قويعان ەكەن. ءبىراق ول ءوزىن مازاق ەتكىسى كەلىپ كوزدەرى ۇشقىن اتىپ تۇرعان ۇرپەك سارى بالاعا قاراپ:
-وسە-دى! - دەيدى داۋسىن سوزىپ. - بارون قاداعان شىبىق وسپەۋى مۇمكىن ەمەس!
راسىندا دا، سول شىبىق كەيىن جەتىلىپ، ءوسىپ كەتتى. باسقا اعاشتارعا قاراعاندا باس جاعى جۋانداۋ، بيىك قارا اعاش بولدى. سول قارا اعاش قازىر جاپىراق جايعان كەزدە توعاي جاقتان كەلە جاتقان بورانباي باروننىڭ بۇيرا شاشىنداي دوڭگەلەنىپ كورىنىپ تۇرادى. جول جيەگىندە وسكەندىكتەن، وتىن كەسۋگە بارعاندار وعان اتىن، ەسەگىن بايلاپ كەتەدى. بالالار دا ونىڭ بۇتاعىنا ورمەلەپ شىعىپ جۇرەدى. ويتكەنى سول ءبىر قارا اعاشقا قۇستار كوپ ۇيا سالادى.
مۇمكىن، بورانباي باروننان قالعان بەلگى سول شىعار...
نۇرعالي وراز