بۋداپەشتەگى ءباتۋالاسۋ: تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي سامميتى قالاي ءوتتى
استانا. KAZINFORM - تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي سامميتى قورىتىندىلاندى. القالى جيىننىڭ «شىعىس پەن باتىس توعىسقان تۇس» اتالۋى دا، ونىڭ ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ بىرىندە ەمەس، سوناۋ ەۋروپاداعى ماجارستان جەرىندە ءوتۋى دە بەكەر ەمەس. بەينە ءبىر ۇيىم بولاشاقتا قاناتىن كەڭگە جايىپ، ىرگەسىن بەكەمدەۋدى ماقسات ەتەتىنىن مەڭزەپ تۇرعانداي. ال بۇل سامميتتىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن Kazinform اگەنتتىگى زەردەلەي وتىرىپ، وقىرمان نازارىنا شولۋ ۇسىنادى.
بايلانىس بەكي تۇسەدى
قازاقستان پرەزيدەنتى بۋداپەشكە 20-مامىر كۇنى باردى، 21 ى كۇنى بەيرەسمي سامميتكە قاتىستى. جيىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ شارانى وتە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن ماجارستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربانعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
- بۇگىن ءبارىمىزدى ءتۇبى ءبىر تۇركى باۋىرلارىم دەپ قۇشاق جايا قارسى الىپ جاتسىزدار. مۇنى، شىن مانىندە، مىزعىماس دوستىعىمىزدىڭ ايقىن كورىنىسى دەپ سانايمىن. ءبىز ىنتىماعى جاراسقان ەلدەرىمىزدىڭ بىرلىگىن بەكەمدەپ، تامىرى ءبىر تاريحىمىز بەن سالت-داستۇرلەرىمىزدى ۇلىقتاپ كەلەمىز، - دەدى پرەزيدەنت.
بۇنداي سامميت ماجارستاندا تۇڭعىش رەت ءوتىپ جاتقانىن، ونىڭ ۇستىنە جاھاندىق كۇن تارتىبىندە قارۋلى قاقتىعىستار، ءتۇرلى سانكتسيالار سوعىسى تۇرعان شاقتا ۇيىمداستىرىلعانىن ەسكەرسەك، ونىڭ ادەتتەگىدەن دە وزەكتى، ماڭىزدى جيىن بولعانىن تۇسىنەمىز.
مۇنى مەملەكەت باسشىسى: «شىعىس پەن باتىس توعىسقان تۇس» اتاۋىمەن ۇيىمداستىرىلعان سامميت الىپ قۇرلىقتىڭ ۇلان- عايىر اۋماعىن يەلەنىپ جاتقان تۇركى ەلدەرىنىڭ مۇددەسىنە، ستراتەگيالىق ماقسات- مىندەتىنە ساي كەلەدى. قازىرگى كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدا ۇيىم اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءمانى ءتىپتى ارتتى، - دەپ اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى سوڭعى كەزدەگى تاريفكە قاتىستى وقيعالار جاھاندىق ساۋدا ساياساتىنداعى وتە ۇلكەن وزگەرىستەرگە سەبەپ بولعانىنا نازار اۋداردى. مۇنداي داعدارىستار ءتۇرلى سىن-قاتەر تۋدىرۋمەن قاتار جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشاتىنىن العا تارتىپ، ونەركاسىپ، كولىك-ترانزيت، اۋىل شارۋاشىلىعى، سيفرلاندىرۋ سياقتى باعىتتار بويىنشا بىرلەسە ارەكەت ەتۋدى ۇسىندى.
- ەلدەرىمىز اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىقتى جانداندىرىپ، تاۋار ءتۇرىن كوبەيتۋ قاجەت. وتكەن جىلى قازاقستاننىڭ ۇيىمعا مۇشە ەلدەرمەن اراداعى الىس-بەرىسى 11,4 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇل - ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ 8 پايىزىنا تەڭ، - دەدى ول.
سونداي-اق پرەزيدەنت ساۋدا-ساتتىقتى دامىتۋ ءۇشىن ارنايى قۇجات ازىرلەۋدى ۇسىندى.
ساۋدا جانە ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا
تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ (ت م ۇ) باس حاتشىسى كۋبانىچبەك ومۋراليەۆ Kazinform اگەنتتىگىنە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا تۇركى ەلدەرى ايماعىنىڭ 175 ميلليون حالقى مەن 4,5 ميلليون ك م² اۋماعى بار ءىرى ءارى بولاشاعى زور نارىق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل نارىقتىڭ جالپى ىشكى ءونىمى (ج ءى ءو) 2,1 تريلليون دوللاردان اسىپ، 2024 -جىلى تاۋار اينالىمى 1,1 تريلليون دوللارعا جەتكەن.
- شىعىس پەن باتىستىڭ اراسىندا ورنالاسقان، ستراتەگيالىق ماڭىزى بار بۇل ايماق ساۋدا كولەمىن ارتتىرۋدا زور الەۋەتكە يە. 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ت م ۇ ەلدەرىنىڭ جيىنتىق سىرتقى ساۋدا كولەمى شامامەن 850 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇرادى، ال ىشكى ساۋدا اينالىمى 7 پايىزعا جەتتى. بۇل كورسەتكىش بىرنەشە جىل بۇرىن بار بولعانى 3 پايىز ەدى. ءبىزدىڭ كەلەسى ماقساتىمىز - بۇل كورسەتكىشتى 10 پايىزعا جەتكىزۋ، - دەدى ك. ومۋراليەۆ.
ول سونداي-اق 2022- 2026 -جىلدارعا ارنالعان ت م ۇ ستراتەگياسى جانە «Turkic World Vision - 2040» قۇجاتى اياسىندا بەيىندى مينيسترلىكتەر مەن مەكەمەلەر ارقىلى ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس- قيمىل جۇيەسى قۇرىلعانىن ەسكە سالدى. تۇركى ساۋدا-ونەركاسىپ پالاتالارىنىڭ وداعى، ساۋدانى جەڭىلدەتۋ كوميتەتى بەلسەندى جۇمىس اتقارىپ جاتىر، ماسەلەن 600 ميلليون دوللار كاپيتالى بار تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورى قۇرىلدى.
- سيفرلىق ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك تۋرالى كەلىسىم ەلەكتروندىق ساۋدانىڭ دامۋىنا جانە ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى سيفرلىق وپەراتسيالارعا دەگەن سەنىمدى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. بۇدان بولەك، ت م ۇ ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بويىنشا مينيسترلىكتەر جانە ساراپشىلار دەڭگەيىندە تۇراقتى كەزدەسۋلەر وتكىزىپ تۇرادى. 2025 -جىلدىڭ ماڭىزدى وقيعاسى رەتىندە تۇركىستان وبلىسىندا «TURANSEZ» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ اشىلۋىن ايتۋعا بولادى. بۇل جاڭا ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ورتالىعىنا اينالادى، - دەدى ت م ۇ باس حاتشىسى.
قارجى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورىنىڭ (ت ي ق) پرەزيدەنتى باعدات امىرەيەۆ ايتىپ ءوتتى. ول kazinform-عا بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى پىكىرىندە قور تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىنداعى بىرلەسكەن جوبالار مەن ينۆەستيتسيالاردى قارجىلاندىرۋ ارقىلى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن اتاپ ءوتتى.
- قور تۇركى ەلدەرىندەگى ينفراقۇرىلىم، ەنەرگەتيكا، كولىك جانە سيفرلىق ەكونوميكا سياقتى سالالاردا ۇزاقمەرزىمدى قارجىلاندىرۋ كوزى بولا الادى، - دەدى ب. امىرەيەۆ.
سونىمەن قاتار، قور شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قارجىلاندىرۋ ارقىلى كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا، جۇمىس ورىندارىنىڭ قۇرىلۋىنا جانە ايماقتاعى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى. ول «جاسىل» جوبالاردى، سيفرلىق ترانسفورماتسيانى جانە يننوۆاتسيالاردى قولداۋ ارقىلى ورنىقتى دامۋعا جاردەمدەسە وتىرىپ، ايماقتىڭ ينكليۋزيۆتى ءوسىم باعىتىمەن ىلگەرىلەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.
- بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالار مەن ترانسشەكارالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ارقىلى ت ي ق ت م ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق ءوزارا بايلانىسىن نىعايتادى، جەكە شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن سەنىمدىلىك پەن تۇراقتىلىق كەپىلى رەتىندە ارەكەت ەتىپ، سىرتتان كاپيتالدىڭ تارتىلۋىن ىنتالاندىرادى، - دەپ تولىقتىردى قور باسشىسى.
وتكەن سامميتتە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتالىق بانكتەر كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلگەن بولاتىن. بۇل باستاما قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ۇسىنىسىمەن ت م ۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ ورتالىق بانكتەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ، قارجىلىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، تولەم جۇيەلەرىن دامىتۋ جانە سيفرلىق قارجى يننوۆاتسيالارىن ەنگىزۋ ماقساتىندا جاسالعان. كەڭەستىڭ العاشقى وتىرىسى جاقىن ارادا استانادا وتەتىن حالىقارالىق فورۋم اياسىندا ۇيىمداستىرىلماق.
- وتىرىستا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ قازىرگى جاعدايى، اقشا- نەسيە ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى، قارجىلىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ شارالارى، تولەم جۇيەلەرىنىڭ دامۋى، ورتالىق بانكتەردىڭ سيفرلىق ۆاليۋتالارىن ەنگىزۋ كەلەشەگى، فينتەح (fintech) سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق جانە باسقا دا ماسەلەلەر تالقىلانادى. وسىلايشا، كەڭەس قارجى سالاسىنداعى ساياساتتى ۇيلەستىرۋگە ارنالعان تۇراقتى پلاتفورماعا اينالادى، بۇل ءوز كەزەگىندە ت م ۇ ەلدەرىنىڭ ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىن جانە ەكونوميكالارىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن كۇشەيتەدى، - دەدى ت م ۇ باس حاتشىسى ك. ومۋراليەۆ.
كولىك جانە لوگيستيكا
سامميتتە قازاقستان پرەزيدەنتى تاعى ءبىر ماڭىزدى تاقىرىپتى قوزعادى. اتاپ ايتقاندا مۇناي، گاز، ۋران جانە تاعى دا باسقا تاۋارلاردى جەتكىزۋ تىزبەگىن ءارتاراپتاندىرۋ ءۇشىن ۇيىمنىڭ الەۋەتىن پايدالانۋ قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى.
بۇدان بولەك، قاسىم-جومارت توقايەۆ سوڭعى ۋاقىتتا حالىقارالىق ساراپشىلار ترانسكاسپي مۇناي جانە گاز قۇبىرلارىن سالۋ باستاماسىن تالقىلاپ جۇرگەنىن اتاپ ءوتىپ، مۇنداي جوبالار وتە اۋقىمدى جانە ترانسۇلتتىق دەڭگەيدەگى ىقپالداستىقتى تالاپ ەتەتىنىن جەتكىزدى.
بۇل تاقىرىپقا قاتىستى ت م ۇ باس حاتشىسى كۋبانىچبەك ومۋراليەۆ تە جاقسى بولجام ايتتى: «ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك ءدالىزى سياقتى ينفراقۇرىلىمدىق جوبا - ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى جىلدام ءارى ءتيىمدى ساۋدا جولى. ودان ءارى ينۆەستيسيا قۇيىلسا، 2030 -جىلعا قاراي ونىڭ وتكىزۋ قابىلەتى جىلىنا 11 ميلليون تونناعا جەتۋى مۇمكىن».
بۇل رەتتە قاسىم-جومارت توقايەۆ ورتا ءدالىزدى شىعىس پەن باتىستىڭ اراسىنداعى نەگىزگى كوپىرگە اينالدىرۋدى ستراتەگيالىق مىندەت رەتىندە اتادى. پرەزيدەنت ەلىمىز قىرعىزستانمەن جانە وزبەكستانمەن شەكاراداعى راسىمدەردى سيفرلاندىرۋ، جۇك ترانزيتىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداپ جاتقانىن، سونداي-اق قازاقستان- قىتاي شەكاراسىندا ءۇشىنشى تەمىر جول بەكەتىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن جەتكىزدى.
وسى ورايدا قاسىم-جومارت توقايەۆ باۋىرلاس ەلدەردى ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋعا، سونىڭ ىشىندە «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» باعىتى بويىنشا حالىقارالىق كولىك قاتىناسىن دامىتۋعا شاقىردى. اتالعان جوبا تۇركى ەلدەرىنىڭ وڭىرلىك ترانزيت حابى رەتىندەگى ءرولىن ەداۋىر نىعايتادى.
ءسوز اراسىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننان ەۋروپا باعىتىندا مۇناي جەتكىزۋدى ارتتىرۋ جوباسىن قولداعانى ءۇشىن ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆكە العىس ايتۋدى ۇمىتپادى.
مۇناي- گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى اسكار يسمايلوۆ بۇل باستاما ۋاقتىلى كوتەرىلىپ وتىرعانىن جانە ستراتەگيالىق ماڭىزى زور ەكەنىن اتاپ ءوتتى، سەبەبى ول قازاقستانعا ءداستۇرلى «تار وتكەلدەردى» اينالىپ ءوتىپ، ەۋروپالىق نارىقتارعا تىكەلەي شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
- مۇنداي جوبالار كەڭ اۋقىمدا حالىقارالىق ۇيلەستىرۋدى، ءىرى ينۆەستيتسيالاردى جانە بارلىق قاتىسۋشىلار تاراپىنان ۇزاق مەرزىمدى مىندەتتەمەلەردى تالاپ ەتەدى. مىسالى، كاسپي تەڭىزىنىڭ مارتەبەسىنە قاتىستى اقتاۋ حاتتاماسىن ەسكە الساق تا جەتكىلىكتى. ەڭ باستىسى، مەملەكەت باسشىسى بۇل تاقىرىپتاردى حالىقارالىق الاڭداردا كوتەرىپ ءجۇر. بۇل - ينۆەستورلار مەن سەرىكتەستەرگە قازاقستان جاڭا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا دايىن جانە ىنتىماقتاستىققا اشىق دەگەن بەلگى. ونىڭ ىشىنە ت م ۇ-عا كىرمەيتىن، ءبىراق قازاقستانداعى وسىنداي جوبالارعا قاتىسۋعا نيەتتى ەلدەر دە بار، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز قازىرگى تاڭدا ساناۋلى ترانزيتتىك باعىتتارعا تاۋەلدى جانە بۇل ماسەلەنى شەشۋ قاجەت.
- قازىرگى الەمدەگى گەوساياسي جاعداي مەن كورشى ەلدەرگە جاسالىپ جاتقان سانكتسيالىق قىسىم جاعدايىندا كاسپي، ازەربايجان، تۇركيا ارقىلى ەۋروپاعا بالاما باعىتتاردى دامىتۋ - بۇل ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قاجەت، - دەپ اتاپ ءوتتى ا. يسمايلوۆ.
گەوساياسات جانە جاۋاپكەرشىلىك
تاياۋ شىعىستاعى تۇراقسىزدىققا بايلانىستى تۇركى مەملەكەتتەرى بىرلەسكەن مالىمدەمەلەر ارقىلى گۋمانيتارلىق اپاتتارعا قاتىستى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ماسەلەنى حالىقارالىق قۇقىق تۇرعىسىنان رەتتەۋدى تالاپ ەتىپ جاتىر. مۇنداي ۇستانىم ت م ۇ-نىڭ ەكولوگيادان باستاپ قاۋىپسىزدىككە دەيىنگى جاھاندىق ماسەلەلەرگە ارالاسىپ، بەلسەندىلىگى ارتىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.
شۋشادا وتكەن بەيرەسمي سامميت وسى باعىتتاعى جۇمىستىڭ نەگىزىن قالادى. وتكەن جىلى وتكەن رەسمي سامميتتە كاراباح دەكلاراتسياسى سياقتى ءبىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى، بۇل ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭىن باستاپ بەردى.
بۋداپەشتەگى سامميت اياسىندا قر پرەزيدەنتى الەمدە جيىلەگەن تابيعات اپاتتارىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن كۇش جۇمىلدىرۋ ماسەلەسى اسا وزەكتى ەكەنىن ايتتى. ول كاسپي تەڭىزى دەڭگەيىنىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋىن مىسالعا كەلتىرىپ، بۇل ەكولوگياعا، ەكونوميكاعا جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا كەرى اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى. وسىعان بايلانىستى مەملەكەت باسشىسى تۇركى ەلدەرىن بىرلەسكەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە جانە ورتاق ەكولوگيالىق شەشىمدەر ازىرلەۋگە شاقىردى. سونداي- اق، ت م ۇ مەن يسلام ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ۇيىمىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىن جولعا قويۋ ۇسىنىلدى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ جاقىن ارادا قازاقستاننىڭ ت م ۇ جانىنداعى تۇراقتى وكىلدىگى اشىلاتىنىن جانە 11- 12-ماۋسىمدا استانادا تۇركى مەملەكەتتەرى پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ XIV پلەنارلىق وتىرىسى وتەتىنىن حابارلادى.
سامميت قورىتىندىسى بويىنشا ت م ۇ-نىڭ بۋداپەشت دەكلاراتسياسىنا قول قويىلدى. باس حاتشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل قۇجات - ايماقتىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى نىعايتۋعا ارنالعان ناقتى جول كارتاسى. ول ساۋدانى كەڭەيتۋدى، كەدەندىك راسىمدەردى ۇيلەستىرۋدى جانە ورتا ءدالىز بەن ترانسقاسپي باعىتتارى بويىنداعى زاماناۋي ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدى كوزدەيدى.
سونداي-اق، دەكلاراتسيادا تەحنولوگيالىق ىنتىماقتاستىققا، سونىڭ ىشىندە سيفرلاندىرۋعا، ترانسفورماتسياعا، ستراتەگيالىق شيكىزات رەسۋرستارىنا، بىرلەسكەن عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاتسيالارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. جاسىل ەنەرگەتيكالىق دالىزدەر سالاسىنداعى پروگرەستىڭ ماڭىزدىلىعى اتالىپ، ايماقتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، حالىقارالىق قۇقىقتى قورعاۋ جانە اۋعانستانداعى جاعداي سياقتى وزەكتى گەوساياسي ماسەلەلەرگە قاتىستى ۇيلەستىرىلگەن ارەكەتتىڭ ماڭىزدىلىعى كورسەتىلگەن.
سونىمەن قاتار، سامميت اياسىندا مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ اۋعانستان ماسەلەسى جونىندەگى مالىمدەمەسىنە جانە وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورىنا قوسىلۋى تۋرالى شەشىمگە قول قويىلدى. بيىل اقتاۋ تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى، ال ماۋسىم ايىنان باستاپ الماتى ت م ۇ- نىڭ جاستار استاناسى بولىپ جاريالاندى.
- اقىر سوڭىندا، ت م ۇ-نىڭ ماقساتى - كوپۆەكتورلى ىنتىماقتاستىق نەگىزىندە مىقتى ءارى ءبىرتۇتاس تۇركى الەمىن قۇرۋ. ءبىز بۇل جولدا «كۇش - بىرلىكتە» ۇرانىمەن سەنىمدى تۇردە العا باسىپ كەلەمىز، - دەدى ت م ۇ باس حاتشىسى ك. ومۋراليەۆ.
ت م ۇ ەلدەرىن ەجەلدەن ورتاق مادەني جانە تاريحي مۇرا بىرىكتىرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇيىم قۇرامىندا 5 مۇشە مەملەكەت جانە 4 باقىلاۋشى ەل بار. وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا انكارادا ت م ۇ-نىڭ 15 جىلدىعى اتالىپ ءوتتى.
- وسى قىسقا، ءبىراق ماڭىزدى كەزەڭدە ءبىزدىڭ ەلدەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق سىرتقى ساياسات پەن ساۋدادان باستاپ سيفرلىق ترانسفورماتسيا، جاساندى ينتەللەكت جانە تۇراقتى دامۋ سياقتى 35 باعىتتا دامىدى. ۇيىم ءوزىنىڭ ينستيتۋتسيونالدىق بازاسىن دا نىعايتتى: تۇركى مادەنيەتىنىڭ حالىقارالىق ۇيىمى، تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى، تۇركى اكادەمياسى، تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورى، تۇركى ساۋدا-ونەركاسىپ پالاتالارى وداعى جانە جاڭادان قۇرىلعان تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورى جۇمىس ىستەيدى، - دەدى ك. ومۋراليەۆ.
ت م ۇ-نىڭ حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن بايلانىسى دا بەلسەندى دامىپ كەلەدى: ب ۇ ۇ، ي ى ۇ، ە ى ۇ، يسەسكو جانە باسقا ۇيىمدارمەن مەموراندۋمدار جاسالدى.
- ت م ۇ-نىڭ باستى قۇندىلىعى - بۇل تەك ساياسي- ەكونوميكالىق فورماتتار عانا ەمەس، ورتاق تاريح، ءتىل مەن داستۇرگە نەگىزدەلگەن باۋىرلاستىق. ءدال وسى ىنتىماقتاستىق پەن ءوزارا كومەك رۋحى تۇركى ينتەگراتسياسىن تەرەڭ ءارى تۇراقتى ەتەدى، بولاشاققا باعىتتايدى، - دەپ اتاپ ءوتتى باس حاتشى.
وسى تۇرعىدان العاندا ت م ۇ-نىڭ بەيرەسمي سامميتتەرى ستراتەگيالىق ۇستانىمداردى ناقتىلاۋ الاڭى رەتىندە بارعان سايىن ماڭىزى ارتىپ كەلەدى.
وڭتۇستىك كاۆكازدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى فارحاد مامەدوۆتىڭ ايتۋىنشا، بەيرەسمي سامميت فورماتى بۇرىننان كەلىسىلگەن باعىتتار بويىنشا ىلگەرىلەۋدى باعالاۋعا قىزمەت ەتەدى. بۇل گەوساياسي تۇراقسىزدىق جاعدايىندا وتە ماڭىزدى، سەبەبى ۇيلەسىمدىلىك پەن جەدەل ارەكەت ينتەگراتسيالىق تابىستار مەن ايماق تۇراقتىلىعىنىڭ كەپىلى بولىپ وتىر.
- بەيرەسمي سامميت شەشىم قابىلداۋعا ارنالماعان، ول قابىلدانعان شەشىمدەر بويىنشا كەلىسسوزدەر وتكىزۋگە، ولاردىڭ ديناميكاسىن باقىلاۋعا جانە ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا باعىتتالعان. قازىرگى الەمدەگى جانە كورشى ايماقتارداعى جاعدايدى ەسكەرسەك، مۇنداي كەزدەسۋلەر مەملەكەتتەردىڭ ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋى ءۇشىن ماڭىزدى، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
بۋداپەشت سامميتى ت م ۇ ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋلەرى ساياسي ۇيلەسىم مەن ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالعانىن كورسەتتى. بۇگىندە تۇركى الەمى تەك ىشكى عانا ەمەس، سىرتقى ويىنشىلارمەن دە باعىتتاس ەكەنىن ايقىنداپ، الەممەن ءبىر «تىلدە» - ەكونوميكالىق، سيفرلىق جانە ديپلوماتيالىق تىلدە سويلەسۋگە ۇمتىلىپ جاتىر.
اۆتور
ەربول جانات