باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ اقبوز اتى جايلى ەستەلىك
استانا.قازاقپارات - «ەر قاناتى ات» دەگەن قازاقتىڭ ءسوزى بار. جىلقىنى ءتۇرى مەن تۇرپاتىنا قاراپ تانىپ، قاسيەتىن باعامداپ، جانىنا سەرىك تۇتۋ كەز-كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.
اسىرەسە، جاۋگەرشىلىك زاماندا يەسىن وق پەن وتتان امان الىپ شىعاتىن ەستى جانۋاردى قاپىسىز تاني بىلەتىن كورەگەندىك تەك باۋىرجان مومىش ۇلى سىندى باتىرعا عانا لايىق، باتىرعا عانا جاراساتىن بولەكشە مىنەز، جىلقىنى قادىر تۇتار قازاق ۇلىنا عانا ءتان دارالىق سياقتانادى.
ەل اراسىندا باۋكەڭنىڭ اقبوز اتى جايلى اڭىز بار. سول اڭىزدىڭ شىندىعىن باتىردى ءوز ەستەلىگىنەن قاراپ كورسەك.
«... مەن ادىمداي باسىپ، شەتكەرى تۇرعان اقبوزعا جاقىنداپ، زەر سالدىم. ورتاشا عانا تىعىرشىقتاي ات. قۇيرىق-جالى سۇيىقتاۋ، قويان جاق، بوكەن قاباق، قۇيما تۇياق. ارقاسىندا ەر قاققان ويماقتاي اق داعى بار. «ياپىرماي، اتقا ات ۇقساي بەرەدى ەكەن-اۋ»،- دەپ تۇرمىن ىشىمنەن. سوناۋ ءبىر جىلى تايعا ءمىنىپ جارىسىپ جۇرگەن كەزىمدە بۇكىل قاراتاۋ اتىرابىندا اڭىز بولىپ كەتكەن سۇركوجەك، تاۋەكەل، تارتاشاپ دەگەن اتتاردى كورىپ ەدىم. ولاردى جۇمانباي ەلىندەگى دوسپاي ءاجىنىڭ بايگە اتتارى دەيتىن. سول سۇركوجەك تە ءدال وسىنداي شاعىن عانا ەلەۋسىز جىلقى بولاتىن. بىرەۋلەر ونى 800 اتتان وزعان شاڭتيمەس، ەندى ءبىرى سوناۋ اسىلدان كەرەگەتاسقا دەيىن تىزگىن تارتقىزباي كەلگەن تۇلپار دەسەتىن. مىناۋ اقبوز دا سول سۇركوجەكتەن تارتىپ كەلە جاتقان تۇياق ەمەس پە ەكەن؟
وسىنداي قيالمەن تۇرعاندا قاسىما الگى مايور جاقىنداي بەردى. مەن وعان:
- ماعان وسى ات جارايدى، - دەدىم. ول تاعى دا ەكى يىعىن ءبىر قىرجىڭ ەتكىزدى.
- ول ونشا كورىكتى ەمەس قوي.
- ماعان كوركىنىڭ كەرەگى جوق، مىنىسكەر، بەلدى، ءارى جۇيرىك بولسا جەتەدى.
- ونىڭ جۇيرىك ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭ؟
- مەن اتباپتار قازاقتىڭ بالاسىمىن. جىلقى جۇيرىگىن ايتپاي تانيمىن. ەگەر بىلسەم، بۇل - قازاقتىڭ قارابايىر جىلقىسى. ەركىن دالادا قۇيىنمەن جارىسا، كوسىلە وسكەن، كەڭ تىنىستى جانۋار. كۇن-ءتۇن شاپساڭ تالمايدى، ءوزى جانە اقبوز ەكەن، - دەپ اتتىڭ جونارقاسىن سيپاپ، ساۋىرىن قاعىپ-قاعىپ قويدىم. اقبوز ماعان قاراپ وقىراندى. وسى كەزدە مايوردىڭ جانىندا تۇرعان ستارشينا:
- ءسىز نەلىكتەن اقبوز اتتى قالايسىز؟ - دەپ سۇرادى.
مەن ەكەۋىنە جاقىنداي بەردىم دە:
- جىلقىنىڭ اقبوزىن حالىق قاسيەتتى دەپ سانايدى. ءبىزدىڭ ەلدىڭ باتاگوي قارياسى دا، ەل قورعايتىن باتىرى دا اقبوز ايعىر مىنگەن. ەگەر سول اتتىڭ يەسى شەيىت بولسا، ونىڭ اسىنا اقبوز شالاتىن بولعان. بۇل ەرتەدەن كەلە جاتقان ءداستۇر، تۇسىندىڭ بە؟
- ونان سوڭ اقبوز اتپەن جاۋعا شاپقان كوماندير جەڭىسكە جەتپەي قويمايدى. ەستەرىڭىزدە مە، سۋۆوروۆ اقبوز اتپەن الپى شىڭىنان اسقان، كۋتۋزوۆ بوز اتپەن فرانسۋزداردى پاريجگە دەيىن قۋىپ بارعان، چاپايەۆ بوز ايعىرمەن كولچاكتىڭ قاراقۇرىم قولىنا قىرعيداي تيگەن. مەن دە وسى اتپەن نەمىس فاشيستەرىن بەرلينگە دەيىن شەگىندىرسەم دەيمىن. تۇسىنىكتى مە؟ - داۋىسىم وكتەمدەۋ شىقسا كەرەك، الگى ەكەۋىنىڭ ءجۇنى جىعىلىپ:
- دۇرىس، ءجون-ءجون، - دەپ ەرىكسىز ماقۇلدادى. مەن جاڭىلماپپىن، سول اقبوزىم، شىنىندا دا، ايتۋلى ات بولىپ شىقتى. ونىمەن تالاي جورىققا شىقتىم، شايقاسقا ارالاستىم. ءوزىنىڭ وققاعارى بار ما، ايتەۋىر تالاي وق پەن وتتىڭ اراسىنان مەنى امان-ساۋ الىپ شىعىپ ءجۇردى، جانۋارىم. جاسىنان كوكپارشى، دوداپاز قازاق باپتاعان ات بولۋى كەرەك، ءون بويىندا كادىمگى ۇيرەتىلگەن اسكەري اتقا ءتان مىنىسكەرلىك، ءجۇرىس-تۇرىس تاسىلدەرى كوپ بولاتىن. مەن كەيدە ونىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، ساپتا تۇرعان پولكتى جاياۋ ارالاعاندا ول سوڭىمنان ەرىپ وتىراتىن. جۇرسەم - جۇرەتىن، تۇرسام - تۇراتىن. داۋىسىم قاتتىراق شىقسا، ول مەنى تۇمسىعىمەن تۇرتكىلەيتىن. ايقاي شىقسا بولدى، ءبىر ورنىندا تۇرماي، اۋىزدىقپەن الىسىپ تارپىناتىن. قالىڭعا كىرسە، قۇلاعىن جىميتىپ الىپ، اتىلعان وقتاي زۋ ەتىپ وتە شىعاتىن. قاشسام، كادىمگى سۇر كوجەكتەي زىتاتىن. قۋسام، الدىنداعى قاراعا جەتپەي قويمايتىن. نەبىر ايقاي-شايقاستان امان شىعىپ جۇرگەن سول اقبوزىمنان حولم قالاسى ماڭىنداعى قىرعىن شايقاستا ايىرىلدىم...»
دايىنداعان: مەيىرجان اۋەلحان ۇلى
سۋرەت: جەكە مۇراعاتتان
massaget