بالانىڭ جازعى دەمالىسىن قالاي ساۋاتتى ۇيىمداستىرعان ءجون - پسيحولوگ كەڭەسى

پەتروپاۆل. KAZINFORM - جازعى دەمالىس - بالالاردىڭ عانا ەمەس، اتا-انالاردىڭ دا اسىعا كۇتەتىن كەزەڭى. تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، بالانى مەكتەپكە، ۇيىرمەگە تاسۋدىڭ قاجەتى جوق، كەشكە دە مەكتەپتە العان ءبىلىمىڭدى ەسكە ءتۇسىرىپ، ءۇي تاپسىرماسىن قايتالامايسىڭ. ءبىراق، جازعى كانيكۋلدىڭ اتا- اناعا سالار وزىندىك سالماعى بولۋى ءتيىس. بالانىڭ جازعى دەمالىسىن قالاي ۇيىمداستىرعان ءجون؟ جاڭا وقۋ جىلىنا بالا كۇش جيناپ بارۋى ءۇشىن نەنى ۇمىتپاۋ كەرەك؟ ءابۋ دوسمۇحامبەتوۆ اتىنداعى وبلىستىق دارىندى بالالارعا مامانداندىرىلعان گيمنازيا-ينتەرناتىنىڭ پەداگوگ- پسيحولوگى گۇلدانا قالييەۆا ءتىلشىمىزدىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.

 - جازعى كانيكۋلدىڭ باستالۋىنا ساناۋلى كۇن قالدى. بالالارعا جازعى دەمالىستى قالاي وتكىزگەن دۇرىس؟

- قاتىپ قالعان قاعيدا جوق. ويتكەنى بالالار ءارتۇرلى عوي. ءبىر بالا كوپشىل، ەندى ءبىرى جالعىزدىقتى ۇناتادى. ءبىراق بارىنە ءتان ءبىر ەرەكشەلىك - ولار جازدان جاڭالىق، جاڭا اسەر، جاڭا ەموتسيا كۇتەدى. جاڭا دوس تابۋدى قالايدى. ارينە، ەگەر اتا-انا جۇمىسباستى بولسا، وندا بالانىڭ دەمالىسىن ۇيىمداستىرۋ وڭايعا سوقپايدى. ال ەگەر دەمالىستارى تۇسپا-تۇس كەلىپ جاتسا، جوسپارلاپ، بالانىڭ تىلەگىن دە ۇمىتپاي، تاڭداۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ قاجەت. بالاعا نە قىزىقتى - بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرۋى ءتيىس.

ەگەر اتا-انا جۇمىستان بوساي الماي جاتسا، وندا بىرگە سەرۋەندەۋگە، كىتاپ وقۋعا جانە ونى تالقىلاۋعا ۋاقىت تابۋى كەرەك. بىرگە وتىرىپ فيلم قاراۋدىڭ، وتباسى مۇشەلەرى جينالىپ، ۇستەل باسىندا ويىن ويناۋدىڭ ماڭىزى زور، بۇل جاقىنداتا تۇسەدى. بالا كىشكەنتايىنان قىزىقتى ساتتەردى باسىنان كوپ وتكەرگەن سايىن ونىڭ ىشكى رەسۋرسى مولايىپ، ول جاڭا قۇلشىنىسپەن، نيەتپەن ساباققا بارادى.

ارينە، اتا-انانىڭ كوپ جاعدايدا بالامەن شەتەلگە شىعىپ، جاڭا ەلدەردى كورسەتۋىنە مۇمكىندىگى جوق. ءبىراق قالا سىرتىنا، وزەن- كول جاعاسىنا بارۋ، دالادا ويىن ويناۋ - قولجەتىمدى. بۇل دا بالا ءومىرىن قىزىققا تولتىرادى.

سونداي-اق بالانى قابىلەتىنە، قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى جازعى مەكتەپتەرگە ورنالاستىرۋعا، ۇيىرمەلەرگە بەرۋگە بولادى. مىسالى بالا 9 اي بويى وقىپ، باسسەينگە بارۋعا مۇرشاسى بولمادى. جاز ۋاقىتىندا ءجۇزۋدى ۇيرەنۋىنە بولادى نەمەسە كومپيۋتەرگە قىزىعۋشىلىعى جوعارى. قازىرگى كەزدە كومپيۋتەردى جەتىك مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ۇيىرمەلەر كوپ.

- ەڭ ءتيىمدى كۇن ءتارتىبى قانداي بولۋى كەرەك؟

- مەنىڭشە، بالانىڭ دەنساۋلىعىنا، تىلەگىنە بايلانىستى جاسالۋى كەرەك. جالپى قاتاڭ كۇن تارتىبىنەن باس تارتىپ، بوساڭسىتۋعا بولادى، مىسالى كەش جاتقىزىپ، كەش تۇرعىزۋ. دەمالىس بولعاندىقتان بالا فيزيكالىق، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا دەمالۋى كەرەك. تەك تامىزدىڭ سوڭعى اپتالارىندا بۇرىنعى كۇن تارتىبىنە بىرتىندەپ كوشكەن ءجون.

- بالا كانيكۋلدە عوي دەپ بوساڭسىتىپ، كەش جاتقىزىپ، كەش تۇرعىزۋدىڭ زيانى جوق پا؟

- كەش جاتقىزۋ دەگەنىمىز، تۇنگى ساعات 1.00-گە دەيىن جۇرۋگە رۇقسات بەرۋ ەمەس. مىسالى 23.00-گە دەيىن جۇرگىزىپ، تاڭەرتەڭ ساعات 10.00-دە تۇرعىزۋ. ءبىراق بالا گادجەتتەردە وتىراتىن بولسا، رەجيم بولۋى ءتيىس. ال ەگەر دالادا ءوزى قاتارلاستارمەن ويناپ، قۇربىلارىمەن ارالاسسا، وندا ەركىندىك بەرگەن ءجون. بالا الەۋمەتتىك جاعىنان قارىم-قاتىناس جاساي ءبىلۋى كەرەك. كەشكە بالالار ءۇي جانىنا جينالىپ، كەيدە اڭگىمەلەسىپ، جاڭالىقتارىمەن ءبولىسىپ جاتادى. وتىرسىن، ءبىراق اتا-انا كوزدەن تاسا جىبەرمەگەنى دۇرىس.

ەگەر بالا ەرتە جاتىپ، ەرتە تۇرسا، باسقا بالالارمەن ارالاسپاسا، شەتتەتىلىپ، وندا قىزىقتى تەلەفوننان ىزدەيتىن بولادى.

سونداي-اق بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىن دە ەسەپكە الۋ كەرەك. باستاۋىش سىنىپتىڭ وقۋشىلارى قارىم- قاتىناسقا ونشا جوق، ولارعا كوبىنە اتا-انانىڭ ايتقانى ءوتىمدى بولىپ كەلەدى.

جاس ءوسپىرىم شاقتا بالالارعا قۇربىلارىمەن بىرگە ءجۇرۋ قىزىقتى، ولاردىڭ ايتقانى ماڭىزدى، ءبىر توپتا بولعاندى قالاپ تۇرادى. بۇل دا الەۋمەتتىك جاعىنان جاقسى جەتىلۋىنە اسەرىن تيگىزەدى.

- جازعى لاگەرگە جىبەرۋدىڭ پايداسى نەدە؟ بالانى قاي جاستان لاگەرگە جىبەرگەن ءجون؟

- جازعى ساۋىقتىرۋ لاگەرىنىڭ بالاعا پايداسى وراسان زور. ەڭ ءبىرىنشى بۇل اتا-انادان سەپاراتسيانىڭ جاقسى جولى. بالا دەربەستىككە، ءوز- وزىنە قاراۋعا، شەشىم قابىلداۋعا ۇيرەنەدى.

جاڭا ورتادا باسقا بالالارمەن قارىم-قاتىناس ورناتىپ، ءوزىن تانىپ، باسقالاردى تانىپ، بويىنداعى قابىلەتتەرى اشىلىپ جاتادى.

جازعى لاگەردە كۇن ءتارتىبى جاقسى ساقتالادى. تاڭعى جاتتىعۋ، 4-5 مەزگىلدىك تاماقتانۋ، ءتۇرلى ۇيىرمەلەر، كەشكە بي كەشتەرى بار. ءار كۇن بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتا ءوتىپ، ءتۇرلى سايىستار ۇيىمداستىرىلادى. مۇنىڭ ماڭىزدىلىعى - بالا كوماندادا، توپتا جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى. وسى ارقىلى بالا ءوز ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەدى. قاسىنداعى بالالاردى سىيلاۋ، ءتۇسىنۋ، باسقا بالالاردان ۇلگى الۋ سياقتى وزىنە كوپ الەۋمەتتىك تاجىريبە جينايدى. مەن ءوزىم جازعى لاگەردە تاربيەشى بولعانمىن، سوندىقتان ماعان جاقسى تانىس. بالا لاگەردەن كادىمگىدەي ەسەيىپ كەلەدى. اتا-اناسىن ساعىنىپ، ولاردىڭ دا ءقادىرىن تۇسىنەدى.

كەيبىر كەزدە جازعى لاگەردە بالالار وزدەرىنىڭ العاشقى ماحابباتتارىن تاۋىپ جاتادى. كەي بالالار بويلارىنان جاڭا قابىلەتتەردى اشىپ، سپورتتىق جارىستا جەڭىپ جاتادى. ەندى ءبىرىنىڭ ارتىستىك قىرى كورىنۋى مۇمكىن. جازعى لاگەر ستاندارتتى ەمەس، كرەاتيۆتى جولدار ارقىلى ءوز بويىنداعى ءبىر دارىنىن اشۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن، 7-8 جاستاعى بالالاردى لاگەرگە جىبەرە بەرۋگە بولادى. قالانىڭ ىشىندە جازعى لاگەرلەر بار. ون جاستان اسقانداردى قالا سىرتىنداعى جازعى لاگەرلەرگە جىبەرۋگە بولادى.

- ادەتتە ۇستازدار دەمالىس ۋاقىتىندا وقىڭدار دەپ كىتاپتار ءتىزىمىن بەرەدى. الايدا بالالاردىڭ ونى وقىعىسى جوق، نە ىستەۋ كەرەك؟

- كىتاپ وقۋ مەكتەپتىڭ، ۇستازداردىڭ عانا ەمەس، قوعامنىڭ ماسەلەسى. بالالار كىتاپ وقىمايدى. مۇعالىمدەردىڭ قىركۇيەكتە بالالار بەرىلگەن كىتاپتاردى وقىماپتى دەپ نالىعانىن ۇنەمى كورىپ ءجۇرمىز. بۇل ءبىر كۇندە شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس. كىتاپ وقۋ مادەنيەتى «كۇندە ءبىر تامشى» ادىسىمەن قالىپتاسۋى مۇمكىن. وسى تاقىرىپ بويىنشا مەن باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اتا- انالار جينالىسىندا ءسوز سويلەدىم. بالالاردىڭ بويىندا بىلىمگە، كىتاپقا دەگەن قۇمارلىقتى قالاي وياتۋعا بولادى دەگەن تاقىرىپتا كەرەمەت پىكىرتالاس بولدى.

مەنىڭ ۇققانىم، «وقى، وقى» دەپ ايتا بەرگەننەن ناتيجە جوق، ەرەسەكتەر ۇلگى كورسەتىپ، وتباسىندا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋى كەرەك. ياعني الدىمەن اتا-انا قولىنا كىتاپ الۋى ءتيىس. بۇل ءبىر كۇندە بولاتىن نارسە ەمەس. ءبىراق از-ازداپ، كۇندە كورسەتۋ ارقىلى بالانى كىتاپقا باۋلي الامىز.

تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جايت، بالا وقيتىن كىتابىن ءوزى تاڭداۋى ءتيىس. ول ءۇشىن كىتاپ دۇكەنىنە نەمەسە كىتاپحاناعا بارعان دۇرىس. كەيىن وقىعان سوڭ مىندەتتى تۇردە مازمۇنىن سۇراعان ءجون. سونداي-اق كاسسيل ءادىسىن قولدانۋعا بولادى. ياعني ماڭىزدى جەردە توقتاتىپ قويۋ. مىسالى تەلەفوندا ويناپ وتىردى، ءسىز ءبىر كەزدە ونى الىپ قويدىڭىز. بالانىڭ ويىنى قىزىق جەردە ءۇزىلىپ قالىپ، ول ويىنان شىقپايدى. سول سياقتى كىتاپتا دا، قىزىقتى جەرىن ەرتەڭگە قالدىرۋ، سوندا قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسەدى.

- بالا جاڭا وقۋ جىلىنا دايىن بولىپ، دەمالىپ، كۇش جيناپ بارۋى ءۇشىن اتا-انالارعا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

- ەڭ باستىسى بالاعا ەركىندىك بەرىپ، سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك جاساۋ، ول ءبىر حوببي بولا ما، دالادا ويناۋ ما - تىيماۋ. تانىمدىق بەلسەندىلىگىن اتا-انانىڭ قولداۋى. ەگەر توعىز اي بويى ۋاقىتتىڭ كوپ بولىگى وقۋعا ارنالسا، ال دەمالۋعا، سۇيىكتى ىسكە بىرنەشە ساعات قانا بولىنسە، وندا دەمالىس كۇندەرى ۋاقىتتىڭ كوپ بولىگى سۇيىكتى ىستەرگە ارنالۋى كەرەك. جاز تەز وتە شىعادى. سوندىقتان تامىزدىڭ سوڭعى كۇندەرىندە وقۋشىنىڭ كۇن ءتارتىبى ءبىرشاما قاتاڭداتىلۋى ءتيىس. ەشقانداي سىلتاۋسىز بارلىعى: ۇيقى، ءۇي شارۋاسى، سەرۋەندەۋ جانە جازعى ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋ ۋاقىتىندا ورىندالۋى قاجەت.

مۇندايدا اعزا سترەسسىز مەكتەپتىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە تەز بەيىمدەلەدى.

اۆتور

اقەركە داۋرەنبەك قىزى