ايگىلى وكسفوردتا قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ جۇرگەن ديدار
استانا. قازاقپارات - بىلتىر ءساۋىر ايىندا ۇلى بريتانيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى دەۆيد كەمەروننىڭ استاناعا رەسمي ساپارى اياسىندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ جانە قازاقستاندا بريتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارىن اشۋعا باعىتتالعان مەموراندۋمدارعا قول قويىلعان-تىن. مۇندا جاساسقان نەگىزگى كەلىسىمدەردىڭ بىرەگەيى - ا. بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى، ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى، «حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعى» ا ق مەن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى اراسىندا جاسالعان وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋ باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ. قازاق ءتىلىنىڭ الەم الدىنداعى بەدەلىن كوتەرۋ ماقساتىن كوزدەگەن بۇل جوبا بيىل قازان ايىندا ىسكە قوسىلدى. جىلدار بويى الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرى رەيتينگىندە كوش باستاپ كەلە جاتقان ايگىلى ءبىلىم ورداسىندا قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ پيلوتتىق جوباسىن جۇرگىزىپ جۇرگەن جاس عالىم ديدار سادىققا حابارلاسىپ، اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- كوپ پابليك سەنىڭ شاعىن اۋىلداعى ورتا مەكتەپتەن وكسفوردقا دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن جولىڭا باسىمدىق بەرىپ، اۋىل جاستارىنا ۇلگى بولسىن دەپ جارىسا جازىپ جاتىر. سوندىقتان الدىمەن ءوزىڭ ءوسىپ- ونگەن ورتا تۋرالى ايتا وتىرساڭ.
- مەن جەتىسۋ وبلىسى كەربۇلاق اۋدانىنا قاراستى قاراشوقى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. اۋىلىم راسىندا شاعىن، 1000 نان استام ادام تۇرادى. مەن اتا-اجەمنىڭ قامقورلىعىندا بولدىم. اتا-انام 5-سىنىپقا كوشكەنىمدە الماتىعا قونىس اۋداردى. ۇلكەندەر «بالانى ارى-بەرى تاسىماي، ءبىر مەكتەپتە وقىپ ءبىتىرسىن» دەگەن شەشىم قابىلداعان. ءسويتىپ، ءوز اۋىلىمداعى ورتا مەكتەپتى «التىن بەلگىگە» ءبىتىردىم. بالا كەزىمنەن ءتىل، ادەبيەتكە اسقان قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، كىتاپتى ءسۇيىپ وقىعان سوڭ، 8-سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمدە-اق قانداي مامان يەسى بولاتىنىمدى ايقىنداپ الدىم.
مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقۋعا ءتۇستىم. ونى اياقتاعان بويدا ا. بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا جۇمىسقا تۇردىم. ديپلومدىق تاقىرىبىم قازاق تىلىنە قاتىستى بولعان سوڭ، وسى باعىتتاعى جۇمىسىمدى جالعاستىرعىم كەلدى. تاعى ءبىر سەبەپ - قازىر بارلىق ۋنيۆەرسيتەتتە قازاق ءتىلى كافەدرالارى جۇمىس ىستەيدى. ولار ءتىلدى پراكتيكالىق تۇرعىدا زەرتتەيدى. ال ءتىلدىڭ نورماسىن، دامۋ ديناميكاسىن تەوريالىق تۇرعىدا ءجىتى زەرتتەيتىن عىلىم ورداسى - بىرەۋ عانا. ول - ا. بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى. وسى سەبەپتەن دە سوندا جۇمىسقا تۇرۋدى ماقسات ەتتىم. وندا 2020-2023 -جىلدار ارالىعىندا عالىم-حاتشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. كەيىن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلى كۋرسىن اشۋ جوباسىنا تارتىلدىم.
- بىلتىر «ايگىلى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلى وقىتىلادى» دەگەن جاڭالىق تاراعاندا كوپ مامان بۇل جوبانىڭ بيىل ىسكە اساتىنىنا سەنبەگەن-تىن. راسىندا، الەمدەگى ەڭ بەدەلدى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى - وكسفورد ۋنيۆەر-سيتەتىنىڭ بازاسىندا ورنالاسقان اكادەميالىق ورتالىقتا قازاق تىلىنەن كۋرس اشۋ تىم ۇزاققا سوزىلاتىن پروتسەسس سەكىلدى كورىنگەن-دى. بۇل باستاما قالاي از ۋاقىت ىشىندە ىسكە استى؟
- 2023 -جىلى قازاق- اعىلشىن، اعىلشىن- قازاق تىلىنە اۋدارىلعان Oxford Qazaq Dictionary سوزدىگى قولدانىسقا شىقتى. الەمگە تانىمال Oxford University Press باسپاسى ەكىتىلدى Oxford Qazaq Dictionary سوزدىگىن شىعارۋعا رەسمي رۇقساتىن بەردى. سوزدىكتى قۇراستىرۋعا ءبىزدىڭ ينستيتۋتتىڭ ماماندارى قاتىسقان-تىن. ودان كەيىن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋعا سۇرانىس بار دەگەندى ەستىدىك.
وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ازيا جانە تاياۋ شىعىستى زەرتتەۋ فاكۋلتەتىندە Oxford Birsِz initiative دەگەن جوبا بار. بۇل باستامانىڭ نەگىزگى ماقساتى - تۇركىتەكتەس حالىقتاردىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن زەرتتەۋ. سول جوبانىڭ ديرەكتورى لەيلا ناجافزادا تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا الماتىعا ءبىر عىلىمي سەمينارعا كەلگەن ەكەن.
سول كەزدە ديرەكتورىمىز انار فازىلجان ونى ينستيتۋتقا ارنايى شاقىرىپ، جينالىس وتكىزگەن-ءتىن. سول جينالىس ناتيجەسىندە وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ پيلوتتىق نۇسقاسىن ەنگىزىپ كورۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. 2024 -جىلى ديرەكتورىمىز باستاعان دەلەگاتسيا بولىپ، وكسفورد قالاسىنا ءىسساپارعا باردىق. جەتى مامان جەتى كۇندە وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندەگى وقۋ جۇيەسىن، مۇندا وزگە تىلدەردى قالاي ۇيرەتەتىنىن ەگجەي-تەگجەي باقىلادىق. بىرنەشە پروفەسسورمەن كەزدەستىك. بىزگە ايگىلى ءبىلىم ورداسىنىڭ ادىستەمەسى قالاي قىزىق بولسا، ءبىزدىڭ قانداي ينستيتۋت ماماندارى ەكەنىمىز ولارعا دا قىزىق بولدى.
جەتى كۇن ىشىندە ىلكىمدى ىسكە سەبەپشى بولاتىن كوپ كەزدەسۋگە قاتىسىپ، تاجىريبە الماسىپ، ەلگە ولجالى قايتتىق. ەلگە ورالعان سوڭ، ونلاين كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدى قولعا الدىق. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترىنەن قولداۋ تاپتىق. مينيسترلىك «بولاشاق باعدارلاماسى» ارقىلى وندا بىلىكتىلىك ارتتىرۋ يدەياسىن ۇسىندى. ءسويتىپ، مەرۋەرت يمانعازينا دەگەن مامان ەكەۋىمىز وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنە تاعىلىمدامادان وتۋگە لايىق دەپ تاڭدالدىق.
ءبىز وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قابىرعاسىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ءتىلى قالاي وقىتىلاتىنىن ءبىر جىل بويى زەرتتەدىك. ءوزىڭىز ءتۇسىنىپ وتىرعانداي، مۇندا ءبىزدىڭ مەتوديكامىز جارامايدى. ال بريتاندىق وقۋ جۇيەسى مۇلدە باسقا. قازاق ءتىلىنىڭ ول جۇيەگە بەيىمدەلگەن سيللابۋسى ءتىپتى جوق. جالپى، بىزدە قازاقشانى اعىلشىن تىلدىلەرگە وقىتۋعا بەيىمدەلگەن ماتەريالدار جوقتىڭ قاسى. سول جاعىنان قيىنىراق بولدى.
دەسە دە، ءبىر جىلعا جالعاسقان تاعىلىمداما بارىسىندا كوپ نارسەنى كوڭىلگە توقىدىق. ەڭ الدىمەن، ءبىر جىل بويى تۇرىك ءتىلىنىڭ ساباعىن باقىلادىق. سونىمەن قاتار ازەربايجان جانە وزبەك تىلدەرىنىڭ كۋرسىنا قاتىستىق. بىلە بىلسەڭىز، تۇرىك ءتىلى مۇندا ءپان رەتىندە وقىتىلادى. ال وزبەك پەن ازەربايجان ءتىلى پيلوتتىق جوبا رەتىندە وقىتىلىپ ءجۇر. قازاق ءتىلى بۇل توپقا كەيىنىرەك قوسىلدى. وسىلايشا، ماماندارمەن تاجىريبە الماسىپ، ءوز زەرتتەۋىمىزدى جۇرگىزدىك. سول زەرتتەۋدىڭ نەگىزىندە قوسىمشا ماتەريال ازىرلەدىك. ءسويتىپ، ءبىر جىل بويى ازىرلەنگەن ماتەريالدارعا سۇيەنىپ، وسى كۇزدە جوبامىزدى باستادىق.
- كوپشىلىك قازاق ءتىلى پيلوتتىق جوبا ەمەس، جەكە ءپان رەتىندە رەسمي باعدارلاماعا ەندى دەپ شاتاسىپ جاتسا كەرەك.
- ءيا، مەن دە بىرنەشە پاراقشادان «قازاق ءتىلى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باعدارلاماسىنا رەسمي تۇردە ەنگىزىلدى» دەگەن جازبانى بايقاپ قالدىم. ول - قاتە دەرەك. قازاق ءتىلى كۋرسى مۇندا رەسمي ەمەس، زەرتتەۋ جوباسى رەتىندە جۇرگىزىلىپ جاتىر. رەسمي باعدارلاماعا ەنگىزۋ پروتسەسى ءۇش جىلدى قاجەت ەتەدى. ءبىرىنشى جىلى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋ جۇيەسىن تولىعىمەن زەرتتەۋ قاجەت. ەكىنشى جىلى سول زەرتتەۋ ناتيجەسىندە ماتەريال ازىرلەۋ كەرەك. ال ءۇشىنشى جىلى سول ماتەريالداردى تەستىلەۋ ارقىلى اپروباتسيادان وتكىزۋ قاجەت. وسى ءۇش جىل ءساتتى وتكەن سوڭ عانا، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندەگى عالىمدار توبى بۇل باعدارلامانىڭ ولارعا قاجەتتىگىن، سۇرانىس بار- جوعىن، ماتەريالداردىڭ ساپاسىن ءجىتى تەكسەرىپ، شەشىم قابىلدايدى. مەن جۇرگىزىپ جاتقان قازاق ءتىلى كۋرسى - ءالى اپروباتسيادان ءوتىپ جاتقان جوبا. البەتتە، ءبىز وسى قادام ءۇشىن قاتتى قۋانىشتىمىز. بۇل كۋرستىڭ زەرتتەۋ جوباسى رەتىندە اشىلۋىنىڭ ءوزى - قازاق ءتىلى ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك. مۇنىڭ پايداسى انا ءتىلىمىز ءۇشىن وراسان ەكەنىن ايتپاسام دا، تۇسىنىكتى شىعار. سونىمەن قاتار الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكالىق انىقتاعىشىن ازىرلەۋگە ۇلكەن ىرگەتاس بولماق.
جالپى، قازاق ءتىلى اعىلشىنتىلدىلەر ءۇشىن، بولەك تە بەيمالىم، بەلگىسىز، «كومىلىپ» جاتقان الەم. وزىمىزگە بۇل بىلىنبەس. ءوز تىلىمىزدە ەركىن سويلەپ، ءتىلىمىزدىڭ تابيعاتىن جەتىك بىلگەن ءبىز ءۇشىن ءبارى وپ-وڭاي. ال وزگە تىلدىلەر، سونىڭ ىشىندە ءاعىلشىنتىلدى ماماندارعا ءبارى بەيمالىم. ينتەرنەتتە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە قاتىستى اعىلشىنشا جازىلعان مالىمەتتەر تىم از. انا ءتىلىمىزدى ۇيرەنگىسى كەلەتىندەر قازاقشا ەرەجەلەردى وقي المايدى عوي. ال اعىلشىن ءتىلى - الەم تىلدەرىنىڭ كوش باسىندا تۇر، عىلىم مەن ءىلىمنىڭ ءتىلى. سوندىقتان ولار بارلىق دەرەكتى اعىلشىنشا ىزدەيدى. ال قازاق ءتىلى اعىلشىن ءتىلى ارقىلى كورىنىس تاپپاعان سوڭ، ولار انا ءتىلىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى بەلگىسىز الەم رەتىندە كورەدى. وكسفورد قابىرعاسىندا بۇل جوبانى باستاپ جاتقان ءبىز ءوزىمىزدى سول بەلگىسىز الەمنىڭ كىلتىن اشىپ، باسپالداقتارىن قالاپ بەرىپ جاتقان مامان سەكىلدى سەزىنەمىز. سول ءۇشىن ايگىلى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلى كۋرسىن پيلوتتىق جوبا رەتىندە باستاۋ - راسىندا، عالامات جەتىستىك.
- قازاق ءتىلىن وقيمىن دەۋشىلەر سانى كوپ بولدى ما؟ ولاردى قالاي ىرىكتەپ الدىڭدار؟
- وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وزىندىك امبەباپ پلاتفورماسى بار. وندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تۇگەل پروفەسسورلىق قۇرامى، بارلىق ستۋدەنت تىركەلگەن. ۋنيۆەرسيتەت ىشىندە تارالۋعا ءتيىس بۇكىل حابارلاما سوندا سالىنادى. وقۋ جىلىنىڭ باسىندا سول پلاتفورماعا «قازاق ءتىلىنىڭ كۋرسى باستالادى» دەپ حابارلاندىرۋ جاريالاتتىق. بۇل حابارلاندىرۋدىڭ ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولدى. سەبەبى جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي، بۇل حابارلاندىرۋدى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بارلىق عالىمى مەن ستۋدەنتى جەكە كابينەتتەرىنە كىرگەندە بىردەن كورەدى. ءبىز تۋرالى مۇلدە ەستىمەگەندەر سول جارناما ارقىلى ءبىزدىڭ ەلدى، ءبىزدىڭ ءتىلدى تاني الدى. قاتتى قىزىققاندارى ءبىزدىڭ ەلەكتروندى پوشتامىزعا جازىپ، تىلەكتەستىك ءبىلدىردى. كەلىپ تۇسكەن بارلىق حابارلامانى اسىقپاي وقىپ شىقتىق. بىزگە قازاق ءتىلىن كىم قانداي ماقساتپەن، نە سەبەپتى وقىعىسى كەلەتىنى ماڭىزدى بولدى. ايتا كەتەرلىگى، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنەن بولەك، ۇلى بريتانيانىڭ باسقا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنەن دە وتىنىشتەر كەلىپ ءتۇستى. مىسالى، بيرمينگەم ۋنيۆەرسيتەتى، سوسىن لوندوننىڭ بىرنەشە ءبىلىم ورداسىنان كۋرس وقۋعا نيەت تانىتقاندار بولدى.
الايدا، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تالابى بويىنشا، ءتىل كۋرسىنا 12 ستۋدەنتتەن ارتىق قابىلداي المايمىز. جالپى، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە كەز كەلگەن كۋرسقا 10-12 ادام عانا قابىلدانادى ەكەن. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ادام سانى ودان اسىپ كەتسە، ول كۋرس ءتيىمسىز بولادى. باستاپقىدا كەلىپ تۇسكەن 24 ءوتىنىشتى ساراپتادىق. البەتتە، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە باسىمدىق بەردىك. سول سەبەپتەن باسقا ۋنيۆەرسيتەتتەن كەلگەن وتىنىشتەردى قابىلداماۋعا ءماجبۇر بولدىق. سونداي- اق ءتۇرلى ماقساتپەن وقىعىسى كەلەتىندەردىڭ اراسىندا دا قاتاڭ ىرىكتەۋ جۇرگىزدىك. ءبىر ستۋدەنت ءبىر سەمەستر عانا وقىپ، ەكىنشى سەمەستردە تاعىلىمداماعا باسقا ەلگە كەتپەك ەكەن. الايدا، ءبىز ونىڭ ءوتىنىشىن قابىلداماي تاستادىق. سەبەبى بىزگە تۇراقتى، كۋرستى باسىنان سوڭىنا دەيىن، اكادەميالىق جىل بويى وقيتىن ستۋدەنتتەردى قابىلداۋ قاجەت. ءسويتىپ، 10 ستۋدەنتتى ىرىكتەپ الدىق. كۋرسقا تىركەلگەندەردىڭ كوبى - ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتار. ولار قازاق ءتىلىن زەرتتەۋ ءتىلى رەتىندە وقيدى. ديپلومدىق تاقىرىپتارى ەۋرازيا، ورتالىق ازيا، قازاقستان مادەنيەتى، ادەبيەتى، تاريحىنا قاتىستى. ال ەكى ستۋدەنتىم باكالاۆريات بولىمىندە وقيدى. ولار - كوپ ءتىلدى ۇيرەنگىسى كەلەتىن ەنتۋزياستتار.
- ەڭ العاشقى ساباق ەرەكشە، ەستەن كەتپەس ءسات سىيلاعان شىعار...
- البەتتە، ەستەن كەتپەيدى. ەڭ العاشقى ساباق رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا باستالدى. وكسفوردتا وقۋ جۇيەسى ءۇش سەمەسترگە بولىنەدى. ءار سەمەستر ەكى ايعا جالعاسادى. ءبىرىنشى سەمەستر - قازاننىڭ ورتاسىنان جەلتوقساننىڭ باسىنا دەيىن جالعاسادى. ءبىرىنشى ساباق وتەر كۇنى قاتتى قوبالجىدىم. وقىتۋشى رەتىندە موينىمداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىندىم. وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىلىمى مول ستۋدەنتتەرى التىن ۋاقىتىن قيىپ، سەنىڭ الدىڭا كەلىپ تۇر. وندا وقيتىنداردىڭ ۋاقىتى تىم شەكتەۋلى، ساباق، كۋرستارى كوپ. ەكى اي بويى باس الماي، تىعىز كەستەمەن وقيدى. سوندىقتان ماعان بەرىلگەن ەكى ساعات ۋاقىتتى اناعۇرلىم ءتيىمدى وتكىزۋگە مىندەتتىمىن. سول سەبەپتەن قاتتى قوبالجىدىم. وكسفورد ستۋدەنتىنىڭ التىن ۋاقىتىنا ساي ساپالى دەرەك ۇسىنۋ - باستى ماقسات. ەكىنشىدەن، ۋنيۆەرسيتەتتەگى قازاق ءتىلى بويىنشا كەز كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن جالعىز اقپارات كوزى مەن عانامىن.
ستۋدەنتتەر سەنىڭ ءار ايتقان ءسوزىڭدى مۇقيات تىڭدايدى. سۇراقتى توپەلەتىپ قويادى. ولار ماعان قازاق مادەنيەتىنىڭ ەلشىسى دەپ قارايدى. ساباق كەزىندە ءوزىمدى قازاقستاننىڭ اتىنان سويلەپ تۇرعانداي سەزىنەمىن. سوندىقتان ءار ايتقان سوزىمە اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايمىن. العاشقى ساباققا ستۋدەنتتەردەن بولەك، پروفەسسورلىق قۇرام دا قاتىستى.
ادەتتە، ۋنيۆەرسيتەتتەگى جاڭا جوبانىڭ باستالۋى بارىنە قىزىق قوي. سول سەكىلدى بىرنەشە فاكۋلتەت پەن كوللەدجدە ءدارىس وقيتىن پروفەسسورلار العاشقى ساباعىما قاتىسۋعا نيەت تانىتتى. باسىندا قوبالجىعان مەن ولاردىڭ رەاكتسياسىن كورىپ، بويىمدى قۋانىش كەرنەدى. قازاق ءتىلى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تورىندە العاش رەت كۋرس رەتىندە بەرىلگەلى جاتىر. بۇل - انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن اسىراتىن كەرەمەت وقيعا قوي! سوندىقتان كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيمەن ءبىرىنشى ساباقتى وتە جاقسى دەڭگەيدە وتكىزدىم. ءبىر جىل بويى ازىرلەگەن ماتەريالدارىمىزدىڭ ءتيىمدى ەكەنىنە سول كەزدە كوزىم جەتتى. ساباقتى ءجىتى باقىلاعان پروفەسسورلار دا وڭ باعاسىن بەردى. ساباق سوڭىندا ولار «باستاما جامان ەمەس، وسى قالىپپەن جالعاستىرا بەرۋ كەرەك» دەپ اقجارما تىلەكتەرىن ايتتى.
- وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اكادەميالىق بازاسىنا كەز كەلگەن كۋرس ەنگىزىلمەيتىنى حاق. راسىندا، قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ اشىلۋى - عالامات جەتىستىك. دەسە دە، ءبىر جىل بويى ستۋدەنتتەردىڭ نازارىن ۇستاپ تۇرۋ - قيىن شارۋا.
- دۇرىس ايتاسىز. قازاق ءتىلى كۋرسى - ەلەكتيۆتى كۋرس. جوعارىدا، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە تۇرىك ءتىلى نەگىزگى ءپان رەتىندە وقىتىلاتىنىن ايتىپ ءوتتىم. نەگىزگى ءپان بولعاسىن، تۇرىك ءتىلى ساباعىنان العان باعا ولاردىڭ ديپلومدارىنا جازىلادى. سوندىقتان ستۋدەنتتەر ءول، ءتىرىل، تۇرىك ءتىلى ساباقتارىنا قاتىسۋعا مىندەتتى. جاقسى ۇپاي جيناۋ ءۇشىن وقۋدا ۇزدىك وقۋعا تىرىسادى. ال قازاق ءتىلى ەلەكتيۆتى ءپان رەتىندە وقىتىلىپ جاتقاندىقتان مۇنىڭ باعاسى ديپلومعا تۇسپەيدى. ستۋدەنتتىڭ كۋرسقا قاتىسۋ-قاتىسپاۋى ءوز ەركىندە. سوندىقتان بىزگە ستۋدەنتتەردى ۇستاپ قالۋ قيىن. ەگەر ستۋدەنتكە كۋرس ۇناماسا، ول باعدارلامانى ءتيىمسىز دەپ تاپسا، ورتا جولدا وقۋدان باس تارتا سالادى. ولاردى ماجبۇرلەپ كۋرسقا قاتىستىرا المايسىڭ. ولاردىڭ نازارىن بەرى بۇرۋ، ءتۇرلى ادىسپەن جىل سوڭىنا دەيىن تاڭعالدىرۋ ءۇشىن ماتەريالدار وتە ساپالى بولۋى قاجەت. وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى ءبارىن سەزەدى. ماتەريال ساپالى ما، وقىتۋشى بىلىكتى مە، ءبارىن ءا دەگەننەن اڭعارىپ، اشىق ايتىپ وتىرادى. ءبارى كوڭىلىنەن شىقسا، اسقان قىزىعۋشىلىقپەن ساباقتى جالعاستىرادى. ال كەرىسىنشە، كوڭىلىنە جاقپاسا، «مىنا كۋرس ماعان قاجەت ەمەس» دەپ كەتىپ قالۋى مۇمكىن.
- ساباق اپتاسىنا قانشا رەت وتەدى؟
- اكادەميالىق قازاق ءتىلى كۋرسى اپتاسىنا ەكى رەت وتكىزىلەدى. ءار ساباق ەكى ساعاتقا جالعاسادى. ساباق كەلەسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىنا دەيىن وتكىزىلەدى. مۇنداعى وكسفورد قازاق قاۋىمداستىعى سەنبى سايىن ۇيرەنەمىن دەۋشىلەردىڭ باسىن قوسىپ، قازاقشا اڭگىمەلەسۋ كلۋبىن ۇيىمداستىرادى.
- اپتاسىنا ەكى ساباق از ەمەس پە؟
- راسىندا، ەكى ساعات بىزگە جەتپەيدى. اپتاسىنا التى ساعات بولسا تاماشا بولار ەدى. ءبىز ەكى ايدىڭ ىشىندە كوپ دەرەك بەرىپ ۇلگەرۋىمىز قاجەت. بازالىق دەڭگەي، گرامماتيكانىڭ بارلىعىن ەكى ايعا سىيعىزۋىمىز كەرەك. الايدا، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تالابى سولاي. وندا تۇرىك ءتىلى ون جىل بويى وقىتىلىپ كەلەدى. سول مودەل بويىنشا قازىر ازەربايجان، وزبەك ءتىلى وقىتىلىپ جاتىر. ولار ىلەسكەن مودەل بويىنشا ءبىز دە قىسقا ۋاقىت ىشىندە اقپاراتتى نەعۇرلىم سىعىمداپ، ستۋدەنتكە ءسىڭىمدى قىلىپ بەرۋىمىز قاجەت.
- راسىندا، ساعان جۇكتەلگەن مىندەت اۋىر ەكەن. تالعامى مەن تالابى تاۋداي شەتەل ستۋدەنتتەرىنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ - وڭاي ءىس ەمەس.
- ءيا. قازاقستانداعى كوپشىلىك مۇنى وڭاي كورەدى ەكەن. «قازاق ءتىلىن ءپان رەتىندە بەرىپ ءجۇر. ءبارى وڭاي» دەپ ويلاسا كەرەك. ولار بريتاندىق وقۋ جۇيەسى ءتىپتى باسقا، وقىتۋشىدان كوپ نارسە تالاپ ەتەتىنىن بىلمەيدى. قازاقستاندا قازاق ءتىلىن ءپان رەتىندە وقىتۋ جۇيەسى بولەك. ال ءاعىلشىنتىلدى اۋديتوريادا، سونىڭ ىشىندە ۇلى بريتانيادا، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ قىر-سىرى تىپتەن بولەك. ەكەۋىن سالىستىرۋعا مۇلدە كەلمەيدى. مۇنى وسىندا كەلىپ، ساباقتى ءوز كوزىمەن كورىپ، ماتەريالدارمەن تانىسقان مامان عانا تۇسىنەتىن شىعار. ال بىلايشا، وڭاي دەپ ويلايتىندارعا مۇنى ايتىپ ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس.
- ديماشتىڭ يسپان ءتىلدى جانكۇيەرلەرى ونىڭ ولەڭىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن جاپپاي قازاق ءتىلى كۋرسىنا جازىلعانىن جارىسا جازدىق. سول سەكىلدى ءبىزدىڭ ەلدى سىرتىنان تانىپ-بىلەتىن وكسفورد ستۋدەنتتەرى مادەنيەتىمىز، سپورتقا قاتىستى كوپ سۇراق قوياتىن شىعار.
- اكادەميالىق قازاق ءتىلى بولعان سوڭ ءتىلدىڭ قۇرىلىمىنا قاتىستى كوپ سۇرايدى. «مىنا جالعاۋ مىنا جەردە نەگە بىلاي جالعانادى، ال مۇندا باسقاشا؟» دەگەن سەكىلدى سۇراق كوپ قويادى. البەتتە، مادەنيەت، ادەبيەت، تاريحىمىزعا قاتىستى ساۋالدار دا كوپ. جاقىندا مىناداي سۇراق قويىلدى. ا1 دەڭگەيىن وقىتقانىمدا سىن ەسىمدەرمەن قاتار ءتۇس اتاۋلارىن ۇيرەتتىم. ارامىزدا قازاقستانعا، سونىڭ ىشىندە الماتىدا ءبىر جىلداي تۇرىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزگەن 5-6 ستۋدەنت بار. ولار ورىسشا ءتاۋىر بىلەدى. ءارى الماتىنىڭ ءبىراز جەرى ەسىندە قالعان. سول ساباقتا ولار «الماتىداعى «كوك بازار» نەگە كوك دەپ اتالادى، نەگە جاسىل ەمەس؟» دەپ سۇرايدى. ولار ول ورىننىڭ ورىسشا «زەلەنىي بازار» دەپ اتالاتىنىن جاقسى بىلەدى. مەن كوك دەگەن ۇعىمنىڭ استارىن، ونداعى مادەنيەتتى، جالپى ءتۇس اتاۋلارىنا قاتىستى ەرەكشەلىكتى، ەل ىشىندە جاسىل- جەلەكتى كوك دەپ اتايتىنىن ءجىتى ءتۇسىندىرىپ بەردىم. ولار تاڭىرقاپ، سۇراق ۇستىنە سۇراق قويدى. راسىندا، كەيبىر قازاقشا سوزدەردى اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋ وتە قيىن. مىسالى، «وبال بولادى»، «ۇيات بولادى» دەگەن تىركەستەر اعىلشىن سوزدىك قورىندا جوق. سوندىقتان مۇنداي سوزدەردى بالاما ەمەس، ءتۇرلى مىسالمەن تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلەدى.
- قازىرگى سەندەگى باستى ماقسات - پيلوتتىق جوبانى ءساتتى وتكىزىپ، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەسمي باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ عوي.
- ءيا. ودان بولەك، وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادىستەمەسى بويىنشا وقىتاتىن جالعىز مەنى مامان قىلىپ دايارلاۋ ەمەس، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باسقا دا ماماندارىن جۇمىلدىرۋ. سوندىقتان قازىر ينستيتۋتتىڭ باسقا ماماندارىن تارتىپ، وقىتۋشى رەتىندە باپتاپ جاتىرمىز. كوزدەگەنىمىز - قازاقستاندا وكسفورد ادىستەمەسى بويىنشا ءتىل ۇيرەتەتىن تاجىريبەلى مامان قاتارىن كوبەيتۋ. ءبىر جىل بويى قازاق ءتىلى كۋرسىن ءبىرىنشى بولىپ جۇرگىزۋ - ماعان بەرىلگەن باق. مەنىڭ ورنىمدا باسقا مامان دا ىستەيتىن ەدى. دەسە دە، تىرناق الدى جوبانى جۇرگىزۋ ماعان بۇيىرعانىنا قۋانىشتىمىن! جەلىدە قازاق ءتىلىن قولداۋشىلار، قازاق ءتىلىنىڭ اكادەميالىق دارەجەسى، عىلىمداعى دارەجەسى وسسە ەكەن دەگەن حالىقتىڭ اپپاق لەبىزىن كورىپ، قۋانىپ ءجۇرمىن.
- بۇل جوبانى ءساتتى اياقتاعان سوڭ نە ىستەمەك ويىڭ بار؟
- بار ماقساتىم - وسى جوبا اياسىندا جيناعان تاجىريبەنى قازاقستاندا ەنگىزۋ. قازىر ەلىمىزگە وسى تاجىريبەنىڭ جەتىسپەي تۇرعانىن سەزىپ ءجۇرمىن. قازاق ءتىلىن شەت ءتىلى رەتىندە وقىتۋ - ەلدە كەنجەلەپ قالعان ءىس. بۇگىندە مينيستر ساياسات نۇربەكتىڭ باستاماسىمەن ەلدە الەمدەگى مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ وتىزعا جۋىق فيليالى اشىلدى. ونداعى ساباقتار اعىلشىن تىلىندە جۇرەتىنى حاق. دەسە دە، شەتەلدەن كەلگەن ستۋدەنتتەر قازاقستانعا ءسىڭىسۋ ءۇشىن قازاق ءتىلىن بازالىق دەڭگەيدە بىلۋگە ءتيىس. اعىلشىن ءتىلىن بىلمەي انگلياعا وقۋعا كەلسەڭ ءبارى قۇردىمعا كەتەدى عوي. سول سەكىلدى قازاقستاندا وقۋدا جۇرگەن ولاردىڭ قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەنى ابزال. ال ونى ءبىز مەڭگەرگەن وكسفورد مەتوديكاسى بويىنشا وقىسا، الدەقايدا تيىمدىرەك بولادى. سوندىقتان ەلگە ورالعان شەتەل ستۋدەنتتەرىنە قازاق ءتىلىن وڭاي ۇيرەنۋگە بارىمدى سالسام دەيمىن.
- اڭگىمەڭە راحمەت! ىسكە ءسات!
سۇحباتتاسقان
ءاليا تىلەۋجان قىزى