«ايبىن» وردەنىنىڭ 1-دارەجەسىنە نەگە باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ اتى بەرىلمەدى
استانا. قازاقپارات - ءساۋىردىڭ سوڭىندا پارلامەنت دەپۋتاتتارى «ايبىن» وردەنىنىڭ ءۇش دارەجەسىنە قازاقتىڭ ءۇش باتىرىنىڭ ەسىمىن بەرۋگە قاتىستى زاڭعا وزگەرىستەردى ماقۇلدادى. مۇنى وتكەن جىلى مەملەكەت باسشىسى تۇركىستانداعى ۇلتتىق قۇرىلتايدا ۇسىنعان.
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي Kazinform تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا «ايبىن» وردەنىنىڭ I دارەجەسىن ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ ەسىمىمەن، II دارەجەسىن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ، III دارەجەسىن راحىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەسىمىمەن اتاۋدىڭ ءمانىن ءتۇسىندىردى.
ماجىلىسمەن الدىمەن الەمدەگى تاجىريبەگە توقتالدى. ول ەشبىر ەلدە ءبىر وردەننىڭ ءۇش دارەجەسىن ءۇش ادامعا ءبولىپ بەرەتىن ءداستۇر جوعىن ايتتى.
ايبىن وردەنىنىڭ ءۇش دارەجەسىن قازاقتىڭ ءۇش باتىرىنا ءبولىپ بەرۋدىڭ سيمۆوليكالىق ءمانى بار. بىرىنشىدەن، ءبىر وردەندى ءۇش ادامعا ءبولىپ بەرەتىن ءداستۇر الەمدە جوق. مىسالعا، رەسەيدى الىپ قاراساق، كۋتۋزوۆ نە سۋۆوروۆ وردەنىنىڭ ەكى دارەجەسى دە ءبىر ادامنىڭ اتىندا. ۋكراينادا بوگدان حمەلنيتسكي وردەنىنىڭ بىرنەشە دارەجەسى بولسا دا، ءبىر ادامنىڭ اتىندا. تۇركيادا دا اتاتۇرىكتىڭ اتىنداعى وردەن سولاي، - دەدى ەرمۇرات باپي.
دەپۋتات قازاقتىڭ الەمگە تانىلعان داڭقتى باتىرى كوپ، الايدا ءارقايسىنا وردەن بەرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى.
قازاقتىڭ داڭقتى باتىرى كوپ. باس-باسىنا وردەن تاعايىنداي بەرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان پرەزيدەنتتىڭ بۇل شەشىمى سيمۆوليكالىق تۇرعىدان وتە دۇرىس، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.
دەگەنمەن بۇل زاڭ نورماسى ۇسىنىلعاننان كەيىن قالىڭ كوپشىلىك باتىرلاردىڭ ەسىمىن اتاۋدىڭ ءمانىن سۇرادى. كەيبىر قازاقستاندىق «نەگە 1- دارەجەگە باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ اتى بەرىلمەدى» دەگەن سۇراق قويدى. ەرمۇرات باپي باتىرلار ەسىمىن «ۇلەستىرۋدىڭ» ءمانىن ءتۇسىندىردى.
ءبىرىنشى دارەجەلى وردەنگە ساعادات نۇرماعامبەتوۆ ەسىمىنىڭ بەرىلۋ سەبەبى، ول - قازاقتان شىققان تۇڭعىش ارميا گەنەرالى. قازاقستاندا ارميا گەنەرالى ءوزى ەكەۋ-اق. بىرەۋى - ساعادات نۇرماعامبەتوۆ، ەكىنشىسى - مۇحتار التىنبايەۆ. سوندىقتان 1-دارەجەسىن ساعادات نۇرماعامبەتوۆكە ارناۋى داۋ تۋدىرماۋى كەرەك. ءبىرىنشى دارەجەلى وردەنمەن تەك قانا قولباسشىلار ماراپاتتالادى. گەنەرالدان جوعارى دارەجەسى بار اسكەري لاۋازىم يەلەرى الادى. سول سەبەپتى 1- دارەجەلى «ايبىن» وردەنى اسكەري ۇلكەن قولباسشىلىق لاۋازىمداعى اسكەريلەرگە بەرىلەدى.
ەكىنشى دارەجەسى باۋىرجان مومىش ۇلى اتىنداعى بولىپ تاعايىندالۋىنىڭ دا سەبەبى بار. باۋىرجان مومىش ۇلى سوعىستا ديۆيزيا كومانديرى بولعان كەزىندە مايور شەنىندە ەدى، كەيىن پودپولكوۆنيك بولدى. ال، ەكىنشى دارەجەلى «ايبىن» وردەنى - ورتا وفيتسەرلەرگە تاعايىندالاتىن ناگرادا. سوندىقتان ول اسكەردەگى ورتا شەن - پولكوۆنيك، پودپولكوۆنيكتەرگە بەرىلەدى. ال، Ⅲ دارەجەلى وردەن كىشى وفيتسەرلەرگە بەرىلەدى. قوشقاربايەۆ سوعىس كەزىندە كاپيتان دارەجەسىندە بولعاندىقتان، ونىڭ اسكەري شەنىنە قاراي تاعايىندالعان ناگرادا، - دەپ ءتۇسىندىردى دەپۋتات.
سونداي-اق، ماجىلىسمەن باتىرلاردى ءبىر-بىرىمەن تالاستىرۋعا قاقىمىز جوعىن اتاپ ءوتتى. ول «مۇنى ۋاقىتپەن، بەلگىلى ءبىر ساياسي جاعدايلارمەن سالىستىرىپ قاراۋىمىز كەرەك» دەيدى.
ءبىراق ءبىزدىڭ باتىرلاردى ءبىر-بىرىمەن تالاستىرۋعا قاقىمىز جوق. ارينە، ساعادات نۇرماعامبەتوۆپەن سالىستىرعاندا باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ادەبي تۇلعاسى كەڭىنەن تانىلدى. سودان كەيىن ونى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتەن «جوعارى» دەپ ويلايمىز. ەگەر ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ ادەبي تۇلعاسىن سول كەزدە جازۋشىلار نەمەسە ءوزى جازعاندا ول الەمدىك دارەجەدەگى قولباسشى بولىپ كەتۋى مۇمكىن ەدى. سوندىقتان مۇنى ۋاقىتپەن، بەلگىلى ءبىر ساياسي جاعدايلارمەن سالىستىرىپ قاراۋىمىز كەرەك. سونداي-اق، باۋىرجانعا ءبىرىنشى دارەجەلى بەرىلمەدى دەپ ايتۋ - اسكەري سالادا ساۋاتى جوق ادامداردىڭ ايتاتىنى. باۋىرجاندى العا شىعارىپ، ماسكەۋدى قورعاعان، پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ پولك كومانديرى بولعان دەپ جوعارى كوتەرەمىز. ءبىراق تاريحي تۇرعىدان كەلگەندە ساعادات نۇرماعامبەتوۆكە ءبىرىنشى دارەجەسىن بەرۋ - زاڭدىلىق. سەبەبى ول تاۋەلسىزدىك كەزىندە قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قۇرعان. تاۋەلسىز قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ العاشقى قۇرىلىمدارىن جاساعان. «سپەتسنازدان» (ارنايى جاساق - رەد. ) باستاپ ۇلكەن اسكەري قۇراماعا دەيىنگى قۇرىلىمداردى قۇرعان، قولباسشىلىق دارەجەدەگى ازامات. ودان قالدى، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ەسىمىن Ⅱدارەجەلى وردەنگە بەرۋ ونىڭ دارەجەسىن تومەندەتپەيدى، - دەدى ول.
دەپۋتات مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان بۇل وردەنگە باتىرلاردىڭ ەسىمىن بەرۋدىڭ ءمانى «دۇرىس ناسيحاتتالماي» جاتقانىن تىلگە تيەك ەتتى.
سوندىقتان مەملەكەتتىك ورگاندار مۇنى ءتيىستى دارەجەدە تۇسىندىرە الماي جاتىر. الدە ايتاتىن ادامى جوق، الدە وزدەرىنىڭ ايتۋعا جەتەتىن تۇيسىگى جوق. شىنداپ كەلگەندە، بۇل ءۇش دارەجەلى وردەن قازاقستاننىڭ سوڭعى 80 جىلدىق تاريحىنا، سوعىستىڭ تاريحىنا، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ تاريحىنا ادىلەتتى بەرىلگەن باعا دەپ قابىلداۋ كەرەك. سول تۇرعىدان ناسيحاتتالماي جاتىر، - دەدى ول.
سونىمەن قاتار، ماجىلىسمەن جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرامىز دەسەك الداعى ۋاقىتتا باسقا وردەندەرگە باتىردىڭ ەسىمىن بەرۋدى ۇسىندى. دەگەنمەن ول «ءار رۋدىڭ باتىرىنىڭ» اتىنا وردەن بەرە المايتىنىمىزدى دا ەسكەرتتى.
بۇل - باتىرلاردىڭ اتىمەن اتالاتىن العاشقى وردەندەر. ال، ەگەر ءبىز ەلدىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن وياتامىز دەسەك، كەرەي مەن جانىبەكتەن باستاپ، جەرىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن كۇرەسىپ، ەلگە تانىلعان ابىلاي، ءابىلقايىرلاردى، قابانباي، بوگەنبايلاردى دارىپتەۋىمىز كەرەك. ەجەلگى تاريحىمىزدىڭ تۇلعالارىنا دا ۋاقىت كەلە تاعى ءۇش-ءتورت باتىردىڭ اتىمەن وردەندى اتاۋعا بولادى. تاريحي تۇرعىدان تۇيسىنە ءبىلۋىمىز قاجەت. باتىرلارىمىزدى باعالاۋ - مىندەت. قازاقتا «جاۋ جوق دەمە، جار استىندا» دەيدى عوي. الدەقانداي ءبىر قاتەرلى كۇن تۋسا، ءبىزدىڭ ەلدى، جەردى قورعايتىن ازاماتتارعا ستيمۋل، موتيۆاتسيا بولاتىنداي باتىرلاردىڭ اتىنداعى ماراپات بولۋى كەرەك. سول تۇرعىدان ساراڭدىق تانىتپاعانىمىز ءجون، - دەپ تۇيىندەدى دەپۋتات.
ايتا كەتەيىك، بىلتىر تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ «ايبىن» وردەنىنىڭ ءۇش دارەجەسىن باتىرلاردىڭ ەسىمىمەن اتاۋدى ۇسىنعان. بۇل تۋرالى بيىلعى ناۋرىزداعى قۇرىلتايدا دا اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل وتانشىلدىقتى جانە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى.
ەلىمىزدە اسكەري جانە كۇشتىك قۇرىلىم قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان «ايبىن» وردەنى بار. وسى مارتەبەلى وردەننىڭ ءتۇرلى دارەجەسىن ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ جانە راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەسىمىمەن اتاعان ءجون دەپ سانايمىن. بۇل تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام بولماق. سول ارقىلى قاھارماندارىمىزدىڭ ەرلىگىن ۇرپاق جادىندا جاڭعىرتامىز. بۇل باستاما وسى ماراپاتتىڭ مازمۇنىن بايىتا تۇسەدى. حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتتەرىنە ءتان ەرلىك رۋحى وسى وردەندەردىڭ مارتەبەسىن بيىكتەتەدى. سونداي-اق ناگرادا يەگەرلەرىنە وتانىمىزعا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋگە ەرەكشە جىگەر بەرەدى. مەن بۇعان كامىل سەنەمىن، - دەگەن قاسىم- جومارت توقايەۆ بيىلعى قۇرىلتايدا.
سول كەزدە پرەزيدەنت مەملەكەتتىك ناگرادالار جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قولعا الىنىپ، رەسپۋبليكالىق كوميسسيا اينالىسىپ جاتقانىن ايتقان.
ءسويتىپ كوميسسيامەن قاتار دەپۋتاتتار دا ىسكە كىرىسىپ، وردەنگە باتىرلاردىڭ ەسىمىن بەرۋ ماسەلەسىن كوتەردى. 17-ساۋىردە ماجىلىسمەندەر مەملەكەتتىك ناگرادالار تۋرالى زاڭعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەردى قابىلدادى. اراعا اپتا سالىپ سەناتورلار «ايبىن» وردەنىن داڭقتى باتىرلاردىڭ ەسىمىمەن اتاۋعا قاتىستى زاڭدى ماقۇلدادى. دەپۋتاتتار زاڭ قابىلدانسا، داڭقتى باتىرلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ەرلىكتەرىن ماڭگىلىك ەستە قالدىرۋ، سونداي-اق جالپى ۇلتتىق سانانى، قازاقستاندىق ازاماتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋعا، اسكەري-پاتريوتتىق تاربيەنى دامىتۋعا ىقپال ەتۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى.
اۆتور
راحيلا تلەۋوۆا