اۋتيزمدى ەرتە انىقتاۋ ماڭىزدى: دارىگەرلەر كەڭەسى
استانا. KAZINFORM – كەشە 2-ءساۋىر - دۇنيەجۇزىلىك اۋتيزم تۋرالى اقپارات تاراتۋ كۇنى. سوعان وراي Jibek Joly ارناسىنىڭ «بۇگىن LIVE» باعدارلاماسىنا قوس بىردەي ەرەكشە بالانى تاربيەلەپ وتىرعان انا سۇحبات بەردى.
- بۇل جاعدايدى بىردەن قابىلداي المادىق. ۇلكەن كۇيزەلىس كەزەڭىنەن وتتىك. وتباسىمىزدا داعدارىس بولدى. ەرەكشە بالانى، ونىڭ ىشىندە اۋتيست بالانى تاربيەلەپ ءوسىرۋ وتە قيىن. بالام ساپ- ساۋ بولىپ ءوسىپ كەلە جاتتى. 1 جاسىندا ەكپە العاننان كەيىن 4-5 كۇن قىزۋى كوتەرىلىپ اۋىرىپ قالدى. سودان كەيىن مۇلدە ادام تانىماستاي وزگەرىپ كەتتى. اتىن اتاسا قارامايدى، ءبىر ورىندا اينالىپ جۇرە بەرەدى. ءتىپتى اتا-اناسىن دا تانىمايتىنداي حالگە ءتۇستى، - دەيدى انا.
ەرەكشە بالانىڭ اناسى پەرزەنتىندەگى وزگەشەلىكتى بايقاعان ساتتەن-اق ارەكەت ەتە باستاعان.
- ءبىزدىڭ اتا-انا رەتىندە جۇمىس ىستەپ، بالانى دەر كەزىندە وڭالتۋ ورتالىقتارىنا اپارىپ، ۋاقىتىلى دارىگەرگە كورسەتۋىمىزدىڭ ارقاسىندا بالامىزدى ول سيندرومنان جايلاپ شىعارىپ كەلە جاتىرمىز. اۋتيزم دياگنوزى بار بالامىزدىڭ ەسىمى ادەمى. ول ەكىنشى بالامىز. ءۇشىنشى ۇلىمدا دا پسيحيكالىق تەجەلۋ بەلگىلەرى بار. ءبىراق، ۇلىم الدەقايدا جاقسى. دەسە دە، كەنجە بالاممەن دە ءبىراز جۇمىس ىستەۋ كەرەك، - دەيدى 3 بالانىڭ اناسى.
ايزادا راحىمجانوۆا اۋتيزمى بار بالالاردى قوعامنان وقشاۋلاماي، كەرىسىنشە كوپشىلىكتىڭ ولاردى قالىپتى قابىلداۋىنا ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك دەيدى. وعان قوسا انا اۋتيزم بەلگىلەرى بايقالاتىن بالالارعا لوگوپەدتەردىڭ دە كومەگى كوپ ەكەنىن ايتادى. ستۋدياعا قوناق بولعان لوگوپەد مامان دينا مايلينا ەرەكشە بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدەگى وزىندىك ءتاسىلىن ءبولىستى.
- لوگوريتميكا - مۋزىكا، قيمىل مەن سويلەۋدى بىرىكتىرەتىن ءادىس. وزىمە كەلگەن ءار بالاعا وسى ءتاسىلدى قولدانامىن. ءبىراق كەيدە ءاندى دە تىڭداعىسى كەلمەي، قۇلاعىن جاۋىپ الاتىن سەنسورلىق بۇزىلىستارى بار بالالار دا بولادى. ونداي بالالارمەن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇمىس ىستەيمىز. ارتىستىك قاسيەتتەرىمىزدى قوسىپ، ءتۇرلى كەيىپكەرلەردىڭ رولىنە كىرەمىز. بالالاردى ەمدەگەندە مىندەتتى تۇردە ەموتسيانى قوسۋ كەرەك. كەرەك جەردە ارتىستىك قابىلەتتى قوسسا بالاعا تەزىرەك اسەر ەتەدى، - دەيدى مامان.
اۋتيزم سيندرومى بار بالالارعا پسيحوتەراپيەۆت ماماندار دا كومەكتەسەدى. «بۇگىن LIVE» باعدارلامسىنا سۇحبات بەرگەن استانا قالاسى پسيحولوگيالىق دەنساۋلىق ورتالىعى ديرەكتورنىڭ ورىنباسارى الماگۇل ايتجانوۆا بالا پسيحيكاسىنىڭ دامۋىندا بۇزىلىستار بارىن قالاي بىلۋگە بولاتىنىن ايتتى.
- اۋتيزم - مي دامۋ پروتسەسستەرىنىڭ بۇزىلىسى. ونداي بالالاردىڭ قورشاعان ورتامەن قارىم-قاتىناسى تومەندەيدى. اۋتيزمنىڭ ەڭ باستى بەلگىلەرى، بالا اناسىنا نەمەسە ەڭ جاقىن تۋىستارىنا ەموتسيالىق رەاكسيا كورسەتپەيدى. ونى 6 ايلىق بالادان دا بايقاۋعا بولادى. ادەتتە جاڭا تۋىلعان بالادا ءار اي سايىن وزگەرىستەر بولىپ تۇرۋى كەرەك. اۋتيست بالالاردا وزگەرىستەر تەجەلىپ قالادى. وعان قوسا كوزقاراسى سۋىق بولادى. اناسىنا دا مەيىرىم بىلدىرمەيدى. سوندىقتان كۇندە تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ءوزى ۇستاپ جۇرگەن بالادان ەشقانداي مەيىرىم سەزىنبەيتىن بولسا، دەمەك ول بالادا اۋتيزم بەلگىلەرى بار دەگەن ءسوز، - دەيدى پسيحوتەراپيەۆت.
الماگۇل ايتجانوۆا بالاسىنان پسيحيكالىق دامۋىنىڭ تەجەلۋىن بايقاسا اتا-انالار نە ىستەۋ كەرەكتىگىن دە ايتتى.
- ەگەر اتا-انا بالاسىنان مۇنداي بەلگىلەردى بايقاسا، ەڭ الدىمەن پەدياترعا نەمەسە جالپى پراكتيكا دارىگەرىنە تەكسەرتۋ كەرەك. ولار بالالاردىڭ نورماعا ساي دامۋىن باقىلايدى. ەگەر دارىگەر قانداي دا ءبىر اۋىتقۋشىلىق بەلگىلەرى بار دەسە، بالانى بىردەن پسيحياترعا كورسەتۋ كەرەك، - دەيدى ستۋديا قوناعى.
مامان اۋتيزمدى پسيحيكالىق جانە سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋى بار بالالاردان قالاي اجىراتۋعا بولاتىنىن دا ءتىزىپ شىقتى.
- اۋتيزم بەلگىسى بار بالالاردا قارىم-قاتىناس مۇلدە بولمايدى. سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋى بايقالاتىن بالالار سويلەي الماسا دا كوزبەن كورسەتىپ، ىمعا ءتۇسىنىپ وتىرادى. ال پسيحيكالىق دامۋى كەشەۋىلدەگەن بالالار ايتقان دۇنيەنى ءسال تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن، ءبىراق ەموتسيا بىلدىرەدى، - دەيدى الماگۇل ايتجانوۆا.
ەرەكشە بالا تاربيەلەپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى - اباي ابدىسامەت ۇلى. ورتانشى ۇلى امىرگە 5 جاسىندا اۋتيزمنىڭ جەڭىل ءتۇرى دەگەن دياگنوز قويىلعان. ول ۇلىنىڭ اۋتيست ەكەنىن قالاي بىلگەنىن بايانداپ بەردى.
- بالاباقشاعا بارعاندا ول تەك ءبىر كيىمدى كيىپ باراتىن. ەكى كۇن بۇرىن نەمەسە كەشە كيگەن كىمىن بۇگىن دە كيىپ بارامىن دەيتىن. ءبىز وعان باسقا كيىمدى ۇسىنساق ايقاي-شۋ باستالاتىن ەدى. ودان بولەك ءبىز تۇسىنبەگەن ادەت بار. سول كەزدە نايزاعاي ماككۋين مۋلتفيلمى وتە تانىمال ەدى. امىرگە سول مۋلتفيلمدى قوسىپ بەرسەڭ، ۇزبەي 20-30 رەت قايتالاپ كورە بەرەتىن. اتىن ايتساق، ءمان بەرمەي باستادى، - دەيدى اباي ابدىسامەت ۇلى.
سودان بەرى 15 جىل وتكەن. قازىر ءامىر سۋدا ءجۇزۋ سپورتىمەن اينالىسادى. تالاي دودادا توپ جارىپ تا ۇلگەرگەن. ماقساتى 2028 -جىلى وتەتىن پاراليمپياداعا قاتىسىپ، جۇلدەلى بولۋ.
- 2 اي بۇرىن ا ق ش-تان كەرەمەت حابار كەلدى. تاريحتا ءبىرىنشى رەت اشىق چەمپيونات وتكىزىلۋدە. ءامىردى بارلىق تالاپقا ساي بولعاندىقتان سول جارىسقا شاقىردى. وتكەن ايدا بارىپ قاتىستىق. جارىس 3 كۇن ءوتتى. العاشقى كۇنى ءساتسىز بولدى، ءبىراق ءامىر ەرەكشە بالا بولعاندىقتان تۇسىنگەن جوق. «ماراپاتتاۋ ءراسىمى قايدا؟ نەگە جۇلدەمدى بەرمەدى؟» دەپ سۇرادى. ءبىراق، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى كۇندەرى ءساتتى بولدى، - دەيدى ەرەكشە بالانىڭ اكەسى.
ءامىر ءدال وسى بايراقتى باسەكەدەن 6 بىردەي جۇلدەمەن ورالىپتى.
جىل سايىن ەلىمىزدە اۋتيزممەن اۋىراتىن بالالار سانى شامامەن ءۇش مىڭعا ارتىپ وتىرادى. ماسەلەن، بيىل ديناميكالىق باقىلاۋداعى بالالار 12839 بولعان. بۇل اعاشقى 2,5 ايداعى مالىمەت. ال بىلتىر ءدال وسىنداي دياگنوزى بار 12286 بالا تىركەلگەن. الدىنعى جىلى 9038 ەرەكشە بالا ديناميكالىق باقىلاۋعا الىنعان. ەلىمىزدە اۋتيست بالالاردى قولداۋ ءۇشىن 227 تۇزەتۋ كابينەتى جۇمىس ىستەيدى. ودان بولەك 110 پسيحولوگيالىق-مەديتسينالىق-پەدوگوگيكالىق كونسۋلتاتسيالار، 10 اۋتيزم ورتالىعى، 13 وڭالتۋ ورتالىعى مەن 1080 ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى قولداۋ كابينەتى بار.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بۇعان دەيىن ب ۇ ۇ اۋتيزممەن اۋىراتىن ادامداردىڭ قۇقىعىن قۇرمەتتەۋگە شاقىرعانىن جازعان ەدىك.
ال قونايەۆ قالاسىندا اۋتيست بالالارعا ارنالعان جالعىز ورتالىق قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن بىلگىڭىز كەلسە، سىلتەمەگە ءوتىڭىز.
اۆتور
ارۋجان ماحمۋت