اتىراۋ وبلىسىنان تابىلعان گەوگليفتەر ءالى زەرتتەلمەي وتىر
اتىراۋ. KAZINFORM - قازاق دالاسىندا قۇپياسى ءالى اشىلا قويماعان گەوگليفتەر از ەمەس. وسىنداي جۇمباق نىساننىڭ بىرنەشەۋى اتىراۋ وبلىسىنىڭ اۋماعىندا دا بار. ءبىراق، ءالى كۇنگە زەرتتەلمەي كەلەدى.
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ارحەولوگ مارات قاسەنوۆتىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، كاسپي ويپاتىن ادامدار مىڭداعان جىل بۇرىنعى مەزوليت، نەوليت (جاڭا تاس) زامانىنان بەرى مەكەندەگەن.
اسىرەسە، كاسپي تەڭىزى جاعالاۋىنىڭ تىلسىم تابيعاتى كونە داۋىردە دە ادامداردىڭ جاپپاي قونىستانۋىنا قولايلى بولعان.
«اتىراۋ وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ادامداردىڭ مەكەنىنە اينالعانىن دالەلدەيتىن ەجەلگى تۇراقتار كوپ كەزدەسەدى. مۇنداي تۇراقتارداعى جادىگەرلەردىڭ قاتارىندا كۆارتسيت، كرەمني جاڭقالارى، تاس داۋىرىندەگى ەڭبەك قۇرالدارى تابىلدى. الايدا، بۇل تۇراقتار توپىراق استىندا قالعان جابىق ورىندار ەمەس. تابيعات قۇبىلىسىنىڭ سالدارىنان قۇم كوشكىنىنەن كەيىن انىقتالعان»، - دەيدى مارات قاسەنوۆ.
زەرتتەۋشىنىڭ پىكىرىنشە، كونە مەكەن مەن تۇراقتىڭ كوپشىلىگى نارىن، تايسويعان، بۇيرەك جانە سارىقامىس قۇمدارىنان تابىلعان. سوڭعى زەرتتەۋ كەزىندە قۇم اراسىندا مەزوليت، نەوليت، تەمىر، ورتاعاسىرلىق ەسكەرتكىشتەر مەن كەيىنگى زامانعى زيراتتار، قۇلپىتاستار ءجيى ۇشىراسقان.
سونداي-اق، كاسپي ويپاتىنان كوپتەگەن جۇمباق قۇرىلىستار مەن ەسكەرتكىشتەر بار.
«ءبىراق، ولاردى كەيىنگى داۋىرلەردەگى ەسكەرتكىشتەر قاتارىنا قوسۋعا بولمايدى. نەگە؟ مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبىنە توقتالاتىن بولسام، بىرىنشىدەن، بۇل ەسكەرتكىشتەردىڭ قاي كەزەڭدە جاسالعانى ءالى انىقتالماعان. ەكىنشىدەن، نەندەي ماقساتپەن سالىنعانى، قانداي قىزمەت اتقارعانى تۋرالى دەرەكتەر تابىلماي تۇر. جالپى، عىلىمي تۇرعىدا وسىنداي قۇرىلىستاردى گەوگليف دەپ اتايدى عوي. ال، عىلىمي انىقتامادا گەوگليف - جەرگە ويىپ سالىنعان، ۇزىندىعى ءتورت مەتردەن اساتىن گەومەتريالى نەمەسە بەينەلى ورنەك. دەگەنمەن، كەيبىر گەوگليفتەر تىم ۇلكەن كۇيىندە ساقتالعان. مۇنداي گەوگليفتەردى ءدال جانىنان كورۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ءپىشىنىن تەك اۋەدەن عانا تاماشالاۋعا بولادى»، - دەيدى مارات قاسەنوۆ.
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، گەوگليف سالۋدىڭ سان الۋان جولى بار. گەوگليفتىڭ ءبىرى جەردىڭ بەتكى قاباتىنان بەلگىلى ءبىر تەرەڭدىككە دەيىن قازىلادى. ءسويتىپ، بەلگىلى ءبىر تاڭبا تۇسىرەدى.
تاعى ءبىر جولى - ارنايى قيىرشىق نەمەسە ءىرى تاستاردى توسەۋ ارقىلى بەينە جاساۋ. ۇشىنشىدەن، ءبىر بەينە جاساۋ ءۇشىن اعاش ەگىلەدى. الايدا، گەوگليفتى كەز كەلگەن ادام جاساي الماۋى مۇمكىن.
«اتىراۋ وڭىرىندە تاس، قيىرشىق تاس، ءتىپتى ءوسىپ تۇرعان جاسىل جەلەك وتە از. مىنە، وسىنداي ەرەكشەلىككە بايلانىستى مۇنداعى گەوگليفتەر ور قازۋ، توپىراق ءۇيۋ ارقىلى جاسالعانىنا كوز جەتكىزدىك. مۇنداي گەوگليفتەردىڭ كوبىن بيىكتەن عانا كورۋگە بولادى. سوڭعى كەزدە انىقتالعان ونعا جۋىق گەوگليفتىڭ قالاي جاسالعانى ءالى ناقتىلانعان جوق. گەوگليفتەردى ادامدار جاسادى ما؟ الدە تابيعاتتىڭ تىلسىم قۇبىلىسىنان پايدا بولدى ما؟ بۇل ماسەلە ءالى بەلگىسىز بولىپ وتىر»، - دەيدى عالىم.
ماسەلەن، قىزىلقوعا اۋدانىنداعى قاراباۋ اۋىلىنان سولتۇستىك- باتىسقا قاراي 27 شاقىرىم قاشىقتىقتا تاسباقا تۇرىندەگى گەوگليف تابىلعان. تاسباقانىڭ كولەمى - 900×400 مەتر. قۇمدى- سازدى توپىراققا جولاقتى سىزىقتارمەن بەينەلەنگەن.
ال، كرەست تۇرىندەگى تاعى ءبىر گەوگليف جىلىوي اۋدانىنىڭ ورتالىعى - قۇلسارى قالاسىنىڭ وڭتۇستىك-باتىسىنداعى 54 شاقىرىم قاشىقتا ورنالاسقان.
كرەست سالىنعان اۋماق كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنا تىم جاقىن بولماعانىمەن، قاشىق تا ەمەس. ەكەۋىنىڭ ارالىعى - 13 شاقىرىم. ونىڭ كولەمى - 45×30 مەتر، ەنى شامامەن 8 مەتردى قۇرايدى.
ءۇشىنشىسى - جۇلدىز. ونىڭ كولەمى - 225×150 مەتر. بۇل - 200 مەترلىك ۇزىن سىزىقتاردان، ديامەترى 10 مەترلىك 12 جۇلدىز وبادان تۇراتىن گەوگليف. العاباس اۋىلىنىڭ وڭتۇستىك- شىعىسىندا 7 شاقىرىم قاشىقتا جاتىر.
ءتورتىنشىسى - تورتكۇل- شەڭبەر. قۇرمانعازى اۋدانىنداعى باتىربەك اۋىلىنىڭ باتىسىندا 2 شاقىرىمنان انىقتالعان. بۇل گەوگليفتىڭ ديامەترى - 100 مەتر، ءتورتبۇرىش كولەمى - 150×150 مەتر.
ەندى ءبىر گەوگليف كۇن بەينەسىندە سالىنىپتى. مۇنىڭ ديامەترى - 150 مەتر، سىرتقى قامال-جال بيىكتىگى - 2،5، ەنى 8 مەترگە جەتەدى. قامال-جالدىڭ سىرتى ەكى-ءۇش قاتار تىزبەكپەن 196 اپان شۇڭقىرمەن قورشالعان.
ال، شۇڭقىرلاردىڭ ديامەترى - 2-6 مەتر، تەرەڭدىگى 1-2 مەتر شاماسىنا جەتەعابىل. سولتۇستىك جاق بەتىنە ءتورت قاتار شۇڭقىر قازىلعان. ءبىراق، قامال- جالدىڭ ءىشى تەگىس، الاڭ ديامەترى 90 مەترگە جەتەدى. وڭتۇستىگىندە ەنى 6 مەترگە سوزىلاتىن جول جاتىر.
«بۇل گەوگليفتەن كۇننىڭ بەينەسىن اڭعارۋعا بولادى. سول سەبەپتەن، ونى كۇن عيباداتحاناسى دەيمىز. قازاقستاننىڭ ءار وڭىرىندە ءتۇرلى بەينەدەگى گەوگليفتەر كوپ عوي. ءبىراق، ءدال وسىعان ۇقساس گەوگليف تابىلعان جوق. كۇن بەينەسىندەگى گەوگليفتىڭ قانداي ماقساتپەن سالىنعانى ازىرگە بەلگىسىز بولىپ وتىر. دەسەك تە، بۇل شامامەن ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن Ⅱعاسىردا سالىنعان بولۋى مۇمكىن. جالپى، گەوگليفتەردىڭ سالىنۋى جونىندە ايتىلىپ جۇرگەن ءتۇرلى بولجام دا، پىكىر دە بار. ال، اتىراۋ وڭىرىندەگى گەوگليفتەر ءالى جۇيەلى زەرتتەلگەن جوق. وسىنداي گەوگليفتەردى زەرتتەۋگە نازار اۋدارىلسا، ءبىراز قۇپيانى اشۋعا، ءتىپتى ەل تاريحىن تولىقتىراتىن دەرەكتەر تابىلار ەدى»، - دەدى مارات قاسەنوۆ.
ەسكە سالا كەتەلىك، بۇعان دەيىن اتىراۋ وبلىسىنداعى جوتالاردان 50 ميلليون جىل بۇرىنعى اكۋلانىڭ تىستەرى تابىلعانىن جازعان ەدىك.
اۆتور
جولداسبەك شوپەعۇل