اتوم ەلەكتر ستانسياسىن پايدالانۋ كەزىندە 2000 مامان كەرەك بولادى
سونىمەن، قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىندا ماڭىزدى ءرول ويناعالى تۇرعان ا ە س قۇرىلىسى بويىنشا رەفەرەندۋم 6-قازاندا وتەتىنى ءمالىم بولدى. بۇل تاقىرىپ تۋراسىندا كوپتەگەن پىكىر مەن كوزقاراستار بار. ەل اراسىندا ناعىز وسى سالانىڭ ماماندارىنىڭ پىكىرىن بىلگىسى كەلەتىندەر كوپ. وسىنى ەسكەرىپ، Kazinform ءتىلشىسى «قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانسيالارى» ج ش س-نىڭ جەتەكشى ينجەنەرى اسۋان سيابەكوۆپەن سۇحباتتاسىپ كوردى.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا ەلدە سالىناتىن اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۋاتى قانداي مولشەردە بولۋعا ءتيىس؟ قازاقستانداعى ەلەكتر تاسىمالداۋشى جەلىلەر ونىڭ قۋاتىن كوتەرە الا ما؟
- قازىر جوسپارلانىپ وتىرعان ا ە س-تىڭ قۋاتى 2400-دەن 2800 مۆت-قا دەيىنگى دياپازوندا بولماق. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ەلدىڭ تۇراقتى جانە تازا ەنەرگەتيكانى دامىتۋداعى قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس كەلەدى. ەنەرگيا جۇيەسىنىڭ بۇل جۇكتەمەگە شىداۋ قابىلەتى جەلىلەردىڭ جاي-كۇيى مەن وتكىزۋ قابىلەتىنە بايلانىستى. ينفراقۇرىلىم ءتيىستى دەڭگەيدە جاڭعىرتىلسا، ا ە س قۇرىلىسى اياقتالعانشا قازاقستاننىڭ ەنەرگيا جۇيەسى وسىنداي قۋاتتى تاسىمالداۋعا دايىن بولادى دەپ توپشىلايمىن.
- ءبارىمىز بىلەتىندەي، قازاقستان ا ە س سالۋ ىسىندە ءتورت ەلدىڭ تەحنولوگياسىن قاراستىرۋدا. وسىعان بايلانىستى ءتۇرلى پىكىر بار. مامان رەتىندە قاي ەلدىڭ تەحنولوگياسى بىزگە تيىمدىرەك بولاتىنىن بولجاي الاسىز با؟
- 2019 -جىلى اتوم تەحنولوگيالارى بويىنشا الەمدەگى جەتەكشى كومپانيالاردان تەحنيكالىق- كوممەرتسيالىق ۇسىنىستار الۋ بويىنشا مىندەتتەلمەگەن ماركەتينگتىك ءراسىم جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە 5 ەلدىڭ (وڭتۇستىك كورەيا، قىتاي، رەسەي، ا ق ش، فرانسيا) 6 بەلگىلى كومپانياسىنان ۇسىنىستار ءتۇستى. قۋاتتىلىعى، قۇراستىرىلىمى ءارتۇرلى رەاكتورلاردىڭ 13 ءتۇرلى نۇسقاسىن ۇسىندى.
وسى ۇسىنىستاردى قارادىق، زەردەلەدىك، 20 ولشەم بويىنشا نەعۇرلىم پەرسپەكتيۆالى نۇسقالار ىرىكتەلدى. الدىن الا 4 جوبا كىرەتىن شورت-پاراق جاسالدى. قازىر دە بارلىق ۆەندورلارمەن جۇمىس جالعاسۋدا. بۇل رەتتە شورت-پاراقتا كورسەتىلگەندەر اراسىندا وزگەرىس بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكە سالعىم كەلەدى. ويتكەنى قارجى-ەكونوميكالىق سەبەپتەردەن باستاپ، باسقا دا فاكتورلار ءرول وينايدى.
- مەيلى، قازاقستان اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالدى دەلىك. الايدا كەلەشەكتەگى ونىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كىم كەپىلدىك بەرەدى؟
- اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىندە نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىك پايدالانۋشى وپەراتوردا بولادى. ونىڭ ۇستىنە ۇلتتىق جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىنىڭ ساقتالۋىن قاداعالايتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رەتتەۋشىسى قوسىمشا باقىلاۋ جۇرگىزەدى. ال ستانسياعا جەتكىزىلەتىن جابدىقتاردىڭ ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگىنە تەحنولوگيالاردى جەتكىزۋشى (ۆەندور) كەپىلدىك بەرۋگە مىندەتتى.
- ا ە س بويىنشا وتاندىق مامانداردىڭ تاجىريبەسى جەتكىلىكتى مە؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن ولار قايدا ءبىلىم الدى، نە ۇيرەندى؟ كەلەشەكتە كادرلار جەتىسپەۋى مۇمكىن بە؟
- قازاقستاندا كاسىبي ورتادا تانىمال ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق پەن يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە شەتەلدىك ا ە س ءۇشىن وتىن تابلەتكالارى مەن جىلۋ بولەتىن قۇراستىرمالار شىعاراتىن زاۋىت سالىنۋلى تۇر.
ءبىر ەمەس، وتاندىق 4 ۋنيۆەرسيتەت اتوم سالاسى ءۇشىن ماماندار دايارلايدى. ول از دەسەڭىز، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا 2010 -جىلدان باستاپ اتوم ونەركاسىبى، اتوم يادروسى مەن بولشەكتەر فيزيكاسى، تەحنيكالىق فيزيكا (اتوم ەلەكتر ستانسيالارى مەن قوندىرعىلارى)، يادرولىق ينجەنەريا ماماندىقتارى بويىنشا 21 باكالاۆر، 12 ماگيستر مەن قوسىمشا 1 مامان دايارلانعان.
جالپى، الەمدىك پراكتيكاعا سايكەس، ورتا ەسەپپەن ا ە س-تى پايدالانۋ كەزەڭىندە جوعارى جانە ورتا ارناۋلى ءبىلىمى بار 2000-عا جۋىق ادام پەرسونال تالاپ ەتىلەدى. بۇل ءۇشىن اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندە كادرلاردى دايارلاۋ جوسپارى جەكە ازىرلەنىپ، قابىلداناتىن بولادى. ونىڭ نەگىزىندە قاجەتتى مامانداردىڭ سانى انىقتالادى. بۇل رەتتە يادرولىق ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىمى بار ستانسيا قىزمەتكەرلەرى ا ە س ونەركاسىپتىك- وندىرىستىك پەرسونالىنىڭ شامامەن 20 پايىزىن قۇراۋعا ءتيىس.
- ا ە س-تى «ەكولوگيالىق تۇرعىدا قاۋىپسىز» دەپ ءجيى ايتىپ جاتادى. بۇل قانشالىقتى راس؟ شىندىعىندا ستانسيادان شىعۋى مۇمكىن قالدىقتار قالاي زالالسىزداندىرىلادى؟
- شىن مانىندە، ا ە س جۇمىسىنان سوڭ پايدا بولاتىن قالدىقتاردىڭ جيناقتالۋى - اتوم ەنەرگەتيكاسىنداعى نەگىزگى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى. ءبىراق بۇل ماسەلەنىڭ تەحنولوگيالىق شەشىمدەرى دە بار. ا ە س قالدىقتارى ءارتۇرلى كريتەرييلەر بويىنشا جىكتەلەدى. ەڭ ماڭىزدىسى، قالدىقتاردىڭ ادامدار مەن قورشاعان ورتاعا قاۋىپتىلىگىمەن تىكەلەي بايلانىستى راديواكتيۆتىلىك دەڭگەيى. وسى نەگىزدە قالدىقتاردىڭ بەلسەندىلىگى جوعارى بولىپ بولىنەدى. ولارعا پايدالانىلعان يادرولىق وتىن مەن ونى قايتا وڭدەۋ ونىمدەرى, سونداي- اق ورتاشا جانە بەلسەندىلىگى تومەن راديواكتيۆتى ماتەريالدار جاتادى.
قازىر پايدالانىلعان يادرولىق وتىندى اتوم ەنەرگەتيكاسى دامىعان كوپتەگەن ەلدەر قالدىق رەتىندە ەمەس، الەۋەتتى رەسۋرس رەتىندە قاراستىرادى. پايدالانىلعان وتىندى قايتا وڭدەۋدى جانە قايتا پايدالانۋدى كوزدەيتىن تۇيىق يادرولىق وتىن سيكلىنىڭ تەحنولوگيالارى ەنگىزىلۋدە. بۇل تەحنولوگيالار تەز نەيتروندارداعى رەاكتورلار ءۇشىن ۋران-238 پروتسەسىنە قالدىقتاردى تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىندە بۇل تەحنولوگيالار جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دامىعان. قالدىقتاردى قايتا وڭدەپ، ا ە س-كە پايدالانىپ جاتقاندار جەتەرلىك.
دەمەك، بۇنىڭ ءبارى ەكولوگيالىق جۇكتەمەنى ازايتادى. سوعان ساي قالدىقتار دا كەمۋگە ءتيىس. ەكىنشى جاعىنان بۇل ۋراندى پايدالانۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى، سول ارقىلى اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ شيكىزات بازاسىن تولتىرا الامىز. وسىلايشا، بەلسەندىلىگى جوعارى قالدىقتاردىڭ سانى ەداۋىر قىسقارادى. شىندىعىندا ول قالدىقتاردىڭ كولەمى كومىر ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ كۇل ۇيىندىلەرى مەن اۋاعا تارايتىن زياندى قالدىقتارىنان الدەقايدا از.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ