استانادا «سارتوقاي باتىر» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى
استانا. قازاقپارات - استاناداعى ورتالىق بالالار جانە جاس وسپىرىمدەر كىتاپحاناسىندا قازاق رۋ-تايپالارى تاريحىنىڭ كەرەي- سارباس بولىمىنە ارنالعان «سارتوقاي باتىر» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
بەلگىلى جازۋشى ءجادي شاكەن ۇلى جازعان اتالعان كىتاپتىڭ العاشقى تۇساۋكەسەرى الماتىدا بىرنەشە كۇن بۇرىن وتكەن بولاتىن. ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسى ارقىلى «سارتوقاي باتىر» كىتابى وقىرماندارىنا جول تارتقان ەدى.
اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، ەسىمى كەيىنگى ۇرپاقتارىنا ۇران بولىپ، عاسىرعا جۋىق عۇمىر كەشكەن ەگەي ەر سارتوقاي باتىردىڭ اتى قازاق تاريحىندا وزىندىك ورىنى بار باتىر بولعان.
«قازاقتا باتىر كوپ، باتىر كوپ بولماسا وسىناۋ كەڭ بايتاق دالانى، جەردى بىزگە كىم سىيلادى. ەگەر باتىر كوپ بولماعاندا ءبىز ەرتەڭگى ۇرپاققا وسى جەردى، ەلدى قورعا دەپ قالاي تاربيە بەرەمىز. سوندىقتاندا قازاق باتىرلارى تۋرالى مىڭ تومدىق جيناعى شىقسادا، قازاققا ارتىق بولمايدى. سەبەبى قازاق حالقى ءوزىنىڭ ءار توبەسىن قورعاۋ ءۇشىن باتىرلارىن العى شەپكە اتتاندىردى جانە ءار توبەسىنە سول باتىرلارىن ارداقتاپ قويدى. ەندى مىنا سارتوقاي باتىردىڭ ومىرىنە توقتالاتىن بولساق، ورتا ءجۇزدىڭ اباق كەرەي تايپاسىنىڭ قارا شاڭىراعى دەپ اتالاتىن سارباس دەگەن رۋ بار. سول قارا شاڭىراقتان شىققان شامامەن 1600-شى جىلداردىڭ ىشىندە قازاق دالاسىنا جوڭعارلار كىرگەن كەزدە سارىسۋ وزەنى بويىندا العاش رەت شايقاسقا قاتىسقان سارتوقاي دەگەن باتىر بولعان. مىنە سودان باستاپ ءوزىنىڭ 95 جىلدىق ومىرىندە اتتان تۇسپەي ەلىن، جەرىن قورعاعان باتىردىڭ بىرەۋى. سوندىقتان دا سارتوقاي باتىردىڭ ەسىمى ءوز ەلىنە ۇران بولىپ، قازاق تاريحىنا التىن ارىپپەن جازىلىپ بىزگە جەتىپ وتىر.
قىتايداعى تانىمال جازۋشى ءشامىس قۇمار ۇلىنىڭ «ەر جانىبەك» اتتى تاريحي رومانىندا سارتوقاي باتىردىڭ بەينەسى سۋرەتتەلەدى. سونداي- اق سارباس رۋىنىڭ شەجىرەسىندە اتالعان باتىر تۋرالى باياندالادى. وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن عانا وسى كىتاپ الماتىدا قولىمىزعا ءتيىپ، ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپتار جۇيەسى ارقىلى وقىرماندارعا جول تارتتى»، دەيدى كىتاپ اۆتورى جازۋشى ءجادي شاكەن ۇلى.
بۇل ءىس-شاراعا مەديتسينا عىلىمداردىڭ كانديداتى، جوعارى ساناتتى دارىگەر، دەنساۋلىق سالاسىنىڭ ۇزدىگى، زەرتتەۋشى- عالىم، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى قايرات ايدارحان ۇلى دا قاتىسىپ، كىتاپتىڭ تۇساۋىن كەستى.
ايتا كەتەيىك، ۋيكيپەديا دەرەگىندە «سارباس رۋىنىڭ ۇرانى بولعان سارتوقاي باتىر - اياگوز، بۇلانتىدا بولعان قازاق- جوڭعار شايقاستارىنا قاتىسقان بەلگىلى باتىر...» دەپ جازىلعان.
ال «سارتوقاي باتىر» كىتابىنىڭ اۆتورى ءجادي شاكەن ۇلىنىڭ كەلتىرگەن مالىمەتىنە سۇيەنسەك، سارتوقاي باتىر (1660-1755) - قازاق تاريحىنىڭ قاندى بالاق جىلدارىندا ەلى مەن جەرىن قورعاۋ ءۇشىن قان كەشكەن باتىرلاردىڭ ءبىرى بولىپ، تۇتاس ءبىر رۋدىڭ ۇرانىنا اينالعان ايگىلى تۇلعا.
سونداي-اق، «اباق كەرەي ءتور شەجىرەسىنىڭ» قايتا باسىلىمىنىڭ (2008 -جىل) العى سوزىندە: «ارىدا سارتوقاي، جاباي، المەنبەت؛ بەرتىنىرەكتە بۇقارباي، قاپتاعاي، ماشان، قوجابەرگەن، بايتايلاق، جانتاي، شاقاباي جانە تاعى باسقا باتىرلار تالاي رەتكى قاندى شايقاستاردا جاۋ بەتىن قايتارىپ ەلىنە ۇران بولعان باتىرلار»، - دەپ اتاعان. بۇل پايىمداۋلار سارتوقاي باتىردىڭ سارباس ەلى اباق كەرەيدىڭ العاشقى قالىپتاسقان رۋلارىنىڭ ءبىرى بولىپ تۇراقتانعان كەزەڭدە تانىلىپ، سارباسقا ۇران بولعان ارۋاقتى باتىر ەكەنىن كورسەتەدى.
اۆتورى
بەيسەن سۇلتان ۇلى