استانا-ەريەۆان: ساياسي دوستىقتان ەكونوميكالىق سەرپىنگە دەيىن
استانا. قازاقپارات - 20-21- قاراشادا ارمەنيا پرەمەر- ءمينيسترى نيكول پاشينيان رەسمي ساپارمەن استاناعا كەلىپ، ەكى ەل اراسىنداعى تاريحي دوستىق پەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن قارىم- قاتىناسقا جاڭا سەرپىن بەردى.
ساپار بارىسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق، كولىك- ترانزيتتىك، ينۆەستيتسيالىق، اۋىل شارۋاشىلىعى، سيفرلاندىرۋ جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالالارداعى كەلىسىمدەر جاسالىپ، 2026- 2030 -جىلدارعا ارنالعان ىنتىماقتاستىق جول كارتاسىنا قول قويىلدى.
Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى ساپار ناتيجەسىن ساراپتاپ كوردى.
استانا مەن ەريەۆان اراسىنداعى جاڭا سەرپىن
ارمەنيا - قازاقستان ءۇشىن وڭتۇستىك كاۆكازداعى ستراتەگيالىق ماڭىزدى سەرىكتەس. ەكى ەل ۇزاق جىلدار بويى ساياسي جانە مادەني بايلانىستارىن دامىتقانىمەن، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تولىق دەڭگەيگە جەتپەگەن ەدى. مۇنىڭ نەگىزگى سەبەبى - ارمەنيانىڭ تەڭىزگە شىعا الماۋى جانە كورشىلەس ەلدەرمەن اراداعى ساياسي شيەلەنىستەر، سوندىقتان تاۋار تاسىمالى مەن لوگيستيكالىق قاتىناستار قيىنعا سوققان. ناتيجەسىندە بۇرىن جىل سايىنعى ساۋدا اينالىمى تەك 7- 8 ميلليون دوللار شاماسىندا بولعان.
سوڭعى جىلدارى جاعداي بىرتىندەپ وزگەرىپ كەلەدى. جاڭا كولىك دالىزدەرىنىڭ اشىلۋى، ترانزيتتىك شەكتەۋلەردىڭ ازايۋى جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىنداعى ىنتىماقتاستىق ساۋدانى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەردى. 2025 -جىلدىڭ العاشقى جەتى ايىندا ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 28,7 ميلليون دوللارعا جەتتى، ال جالپى ساۋدا كولەمى 36 ميلليون دوللار شاماسىندا بولدى. ساراپشىلار بۇل كورسەتكىشتىڭ 350 ميلليون دوللارعا دەيىن ءوسۋى مۇمكىن ەكەنىن اتاپ وتىر. مەتاللۋرگيا، مۇناي- حيميا، حيميا جانە ازىق- تۇلىك ونىمدەرى سالاسىندا الەۋەت ايتارلىقتاي.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ق س ز ي ەكونوميكالىق ساياسات جونىندەگى ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى جانار گابدۋللينا ەكى ەلدىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ تولىققاندى مۇشەلەرى رەتىندە سەرىكتەستىكتى دامىتۋدا سەنىمدى جانە بولجامدى پوزيتسياعا يە ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
- قازاقستان كاۆكاز ەلدەرىمەن ءداستۇرلى پراگماتيكالىق ىنتىماقتاستىق ورناتادى، ال وڭىردەگى كوشباسشىلارمەن، اسىرەسە ارمەنيا ءۇشىن ماڭىزدى تۇركيا مەن ازەربايجانمەن كونسترۋكتيۆتى ءارى سەنىمدى بايلانىس جۇرگىزۋ ساياساتىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى، - دەدى ول.
ساياسات تانۋشى تاير نىعمانوۆ بۇل پىكىردى تولىقتىرادى: استانا مەن ەريەۆان اراسىنداعى ساياسي سەنىمنىڭ نەگىزىن ارمەنيا مەن ازەربايجان اراسىنداعى داعدارىستى شەشۋگە قاتىستى ورتاق ۇستانىم قۇرايدى.
- باكۋ مەن ەريەۆان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ جاقسارۋى جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى. ەگەر بۇل ءۇردىس جالعاسا بەرسە، قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى ساۋدا مەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ وسۋىنە ناقتى ىقپال ەتەدى. بۇرىن ترانزيتكە قاتىستى كەدەرگىلەرگە بايلانىستى مۇمكىن بولماعان جەتكىزىلىمدەردى ارتتىرۋعا جول اشىلادى، - دەيدى ساياساتتانۋشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى ەرەكشە ماڭىزدى. قازاقستان ءوز ونىمدەرىن - بيداي، ۇن، وڭدەلگەن تاعامداردى - حالىقارالىق نارىققا شىعارۋدى كۇشەيتۋى قاجەت. ارمەنيا بۇل تۇرعىدا تۇراقتى جانە سەنىمدى ەكسپورت باعىتىنا اينالا الادى. ەلدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى مەن جەتكىزىلىمدەردى ءارتاراپتاندىرۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، اگرارلىق سالاداعى ىنتىماقتاستىق ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ وسۋىنە ماڭىزدى اسەر ەتەدى.
كەلىسسوزدەر مەن رەسمي ساپار
20 -قاراشا كۇنى كەشكى ۋاقىتتا ارمەنيا پرەمەر- ءمينيسترى نيكول پاشينيان رەسمي ساپارمەن استاناعا كەلدى. ونى ەلوردا اۋەجايىندا قازاقستان پرەمەر- ءمينيسترى ولجاس بەكتەنوۆ قارسى الدى. كەلەسى كۇنى كەلىسسوزدەر اقوردادا باستالدى. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ پاشينياندى سالتاناتتى تۇردە قارسى الىپ، رەسمي دەلەگاتسيا مۇشەلەرىن تانىستىردى. قۇرمەت قاراۋىلى روتاسىنىڭ باستىعى راپورت بەرىپ، ەكى ەلدىڭ ءانۇراندارى شىرقالدى. بۇل ءراسىم ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي سەنىم مەن ىنتىماقتاستىقتىڭ سيمۆولى بولدى.
پرەزيدەنت توقايەۆ سوزىندە پاشينياننىڭ ساپارى ەكى ەلدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك دەڭگەيىندەگى قارىم-قاتىناسىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىنىن ايتتى.
- اسا قۇرمەتتى نيكول ۆوۆايەۆيچ، قازاقستانعا قوش كەلدىڭىز! ءسىزدىڭ ساپارىڭىز ەكى ەلدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك دەڭگەيىندەگى قارىم- قاتىناسىنا جاڭا سەرپىن بەرەدى. قازاق حالقى ارمەنيا جۇرتىنا، تاريحىنا، مادەنيەتىنە زور قۇرمەتپەن قارايدى. ساپار بارىسىندا ءبىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىمگە قول قويىلادى، - دەدى توقايەۆ.
ءوز كەزەگىندە نيكول پاشينيان قازاقستانعا رەسمي شاقىرىپ، قوناقجايلىق تانىتقانى ءۇشىن ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
- بۇل ساپار ءبىزدىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسىمىزعا تىڭ سەرپىن بەرەدى. قوس مەملەكەت اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭى ءسىزدىڭ بىلتىر ارمەنياعا جاساعان رەسمي ساپارىڭىزدان باستاۋ الدى. سول ساپار ناتيجەسىندە ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى، ولاردىڭ كەيبىرى جۇزەگە اسىرىلدى، قالعان بولىگى ورىندالۋ ۇستىندە. قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلۋ - مەن ءۇشىن زور مارتەبە، - دەدى ول.
وسىلايشا، رەسمي قارسى الۋ ءراسىمى مەن العاشقى كەلىسسوزدەر ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي سەنىم مەن قۇرمەتتىڭ ايقىن كورىنىسى بولدى. ولار ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ جانە ناقتى جوبالار ارقىلى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ باعىتىندا ماڭىزدى العاشقى قادام رەتىندە باعالاندى.
كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى كەلىسسوزدەر
كەيىن قازاقستان پرەزيدەنتى مەن ارمەنيا پرەمەر- ءمينيسترى ەكى ەلدىڭ دەلەگاتسيا مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن كەڭەيتىلگەن قۇرامدا كەلىسسوز جۇرگىزدى. تاراپتار الدىمەن ساۋدا- ەكونوميكالىق، كولىك- ترانزيتتىك جانە ينۆەستيتسيالىق سالالاردى تالقىلادى. بۇل شەشىمدەر تەك قازىرگى ساۋدا قاتىناستارىن جاقسارتۋعا ەمەس، بولاشاقتا ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى جۇيەلى تۇردە دامىتۋعا باعىتتالعان.
سونداي-اق كەلىسسوزدەر تاۋ- كەن ونەركاسىبى، اۋىل شارۋاشىلىعى، سيفرلاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىققا قاتىستى ماسەلەلەردى قامتىدى. ءار تاقىرىپ ءوزارا بايلانىسىپ، ءبىرتۇتاس ستراتەگيانى قۇرۋعا قىزمەت ەتتى.
قازاقستان پرەزيدەنتى مەن ارمەنيا پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ قاتىسۋىمەن رەسمي دەلەگاتسيا مۇشەلەرى 15 ۇكىمەتارالىق جانە ۆەدومستۆوارالىق قۇجاتقا قول قويدى. بۇل قۇجاتتار بۇرىن تەك دەكلاراتسيالارمەن شەكتەلگەن ىنتىماقتاستىقتى ناقتى جوبالارعا اينالدىرۋدىڭ ايقىن كورىنىسى بولدى.
ەڭ ماڭىزدىسى - 2026- 2030 -جىلدارعا ارنالعان ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى جول كارتاسى. بۇل قۇجات ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق بايلانىسىن ناقتى جوبالار ارقىلى جۇيەلەندىرەدى، ساۋدا مەن ينۆەستيتسيانى دامىتۋدىڭ تۇراقتى نەگىزىن قالايدى. سونىمەن قاتار اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، تسيفرلاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت جانە ديپلوماتيالىق ينفراقۇرىلىم سالاسىنداعى كەلىسىمدەر ەكى ەلدىڭ تەحنولوگيالىق ىنتىماقتاستىعىن تەرەڭدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ساۋداسى، اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا قولدانۋ، عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم سالاسىنداعى كەلىسىمدەر ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى عىلىمي- تەحنيكالىق دەڭگەيدە بەكىتەدى. مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىققا ارنالعان مەموراندۋمدار، ونىڭ ىشىندە كينو، ونەر جانە كىتاپحانا سالاسىنداعى كەلىسىمدەر، ەكى حالىق اراسىنداعى تاريحي جانە مادەني بايلانىستى نىعايتادى.
وسىلايشا، قول قويىلعان قۇجاتتار قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى سەرىكتەستىكتى تەك ءسوز جۇزىندە ەمەس، ناقتى ىستەر ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى نىعايتىپ، وڭتۇستىك كاۆكازداعى سەنىمدى سەرىكتەستىكتى تەرەڭدەتەدى، قازاقستاننىڭ ايماقتىق ىقپالىن ارتتىرادى.
قازاقستان پرەزيدەنتى نيكول پاشينياندى «التىن قىران» وردەنىمەن ماراپاتتاپ، ونىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋداعى ەڭبەگىن اتاپ ءوتتى. كەزدەسۋ بارىسىندا ەكى مەملەكەت ساۋدا اينالىمىن 350 ميلليون دوللارعا دەيىن ۇلعايتۋعا، تاۋار ءتۇرىن كوبەيتۋگە جانە ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا كەلىستى. جاڭادان قۇرىلعان قازاقستان- ارمەنيا ىسكەرلىك كەڭەسى ەكى ەلدىڭ كاسىپكەرلەرىن بىرىكتىرىپ، ناقتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كولىك-ترانزيت جانە ساۋدا ىنتىماقتاستىعى
كەلىسسوز بارىسىندا قازاقستان مەن ارمەنيا ونەركاسىپ، ەنەرگەتيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى، سيفرلاندىرۋ، قۇرىلىس جانە كولىك-لوگيستيكا سالالارىنداعى سەرىكتەستىكتى دامىتۋعا باسىمدىق بەردى. اسىرەسە كولىك- ترانزيت باعىتتارىنىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماڭىزدى دەپ تانىلدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، 2025 -جىلعى قاراشادا ازەربايجان اۋماعى ارقىلى ارمەنياعا قازاقستان بيدايىنىڭ العاشقى 1 مىڭ تونناسى جەتكىزىلدى. بۇل قادام ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا قاتىناستارىن ناقتى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەردى. قازاقستان ارمەنياعا جوعارى ساپالى استىق پەن باسقا تاۋارلاردى تۇراقتى جەتكىزۋگە دايىن. سونىمەن قاتار، ەكى ەل تىكەلەي اۋە رەيستەرىن اشىپ، جۇك تاسىمالداۋدى رەتكە كەلتىرۋ بويىنشا ناقتى جوسپارلار ازىرلەۋدە.
پرەزيدەنتتىڭ سوزىنشە، كولىك- ترانزيت سالاسىنداعى اشىق ءارى ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق ەكى ەلگە ەكونوميكالىق جانە ساياسي مۇمكىندىكتەردى ارتتىرۋعا جول اشادى. وسى باستامالار قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا كەزەڭىن بىلدىرەدى.
سيفرلاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت جانە مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق
قازاقستان پرەزيدەنتى تسيفرلاندىرۋ مەن جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ الەۋەتىن اتاپ، ەكى ەلدىڭ تەحنيكالىق تاجىريبەنى الماسۋ جانە بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا كەلىسكەنىن ايتتى. كەلەسى جىلى «Alem.ai» بازاسىندا ارمەنيادا «TUMO Astana» حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى اشىلادى.
سونىمەن قاتار، ەكى مەملەكەت مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ۋاعدالاستى: ستۋدەنت الماسۋ، مەديتسينا كۇندەرى وتكىزۋ، مادەني شارالار ۇيىمداستىرۋ جانە ماڭىزدى قوعامدىق ورىندارعا ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمىن بەرۋ ارقىلى حالىقتار اراسىنداعى رۋحاني جاقىندىق ارتتى.
قورىتا كەلە، قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى رەسمي كەلىسسوزدەر ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستىڭ جاڭا ساپالى دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن كورسەتەدى. قول قويىلعان قۇجاتتار مەن ۋاعدالاستىقتار ساۋدا- ەكونوميكالىق، كولىك- ترانزيتتىك، ينۆەستيتسيالىق، سيفرلاندىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالاداعى ناقتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءوزارا ءىس- قيمىل وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى كۇشەيتىپ، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك كاۆكازداعى ستراتەگيالىق ىقپالىن ارتتىرۋعا جاعداي جاسايدى.
ايتا كەتەيىك، قازاقستان مەن ارمەنيا ءبىر- بىرىندە مەديتسينا كۇندەرىن وتكىزۋگە ۋاعدالاستى.
ۆەنەرا جولامان قىزى