اسكەري تەحنيكا يمپورتى: قازاقستاننىڭ قورعانىس الەۋەتى قاي دەڭگەيدە
استانا. KAZINFORM - بيىل قازاقستان الەم ەلدەرىنىڭ قورعانىس الەۋەتىن زەرتتەۋگە ارنالعان Global Firepower رەيتينگىندە 58-ورىنعا تۇراقتادى. بۇل - وتكەن جىلعى مەجەدەن 4 ساتى جوعارى ءارى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ۇزدىك كورسەتكىش.
ستاتيستيكا مالىمەتى اشىق دەرەككوزدەرگە جاريالانعانى سول ەدى، قازاق قوعامىندا قورعانىس الەۋەتى توڭىرەگىندە تالقى قايتا قىزدى. اسىرەسە، سارالاۋدى قاجەت ەتەتىن ساۋال كوپ. «اسكەري تەحنيكانى مودەرنيزاتسيالاۋ قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟»، «نەگە قورعانىس سالاسىنداعى يمپورتتى ءارتاراپتاندىرۋ ءبىرجاقتى؟»، «بيۋدجەت كولەمىن ۇلعايتۋعا كەدەرگى قايسى؟ » Kazinform ءتىلشىسى ەل كوكەيىندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
قارۋ- جاراق يمپورتى 30 پايىزعا ازايعان
الدىمەن ەلدەگى اسكەري تەحنيكا پاركىنە نازار اۋدارايىق. 30 جىل ىشىندە 4 مىڭنان استام اسكەري تەحنيكا اكەلىنگەن. باسىم بولىگى - جاۋىنگەرلىك تىكۇشاقتار، زەنيتتىك زىمىراندار مەن بروندى اۆتوكولىكتەر. دۇركىندەتىپ اتاتىن راكەتا جۇيەسى مەن ارتيللەريالاردى مودەرنيزاتسيالاۋ جۇيەلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىل ق ر قارۋلى كۇشتەرىنە 500 اسكەري تەحنيكا قوسىلىپ، 50 تەحنيكا جوندەۋدەن وتكەن. جىل سوڭىنا دەيىن «ارلان» ، COBRA II بروندى كولىكتەرى مەن SUNQAR تاكتيكالىق ۇشقىشسىز كەشەنى، EVOMax جۇيەسى اكەلىنبەك.
دەگەنمەن ستاتيستيكادا الشاقتىق سەزىلەدى. ستوكگولمدەگى بەيبىتشىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ اقپاراتىنا سەنسەك، ەلدەگى اسكەري تەحنيكا يمپورتى 6 جىلدا 30 پايىزعا كەمىگەن. قازاقستان 2012-2018 -جىلدارى قارۋ- جاراق ساتىپ الۋعا 1,5 ميلليارد دوللار جۇمساسا، 2018-2024 -جىلدارى 900 ميلليون دوللاردان اسپاعان.
2020 -جىلدان بەرى قورعانىس سالاسىنا بولىنەتىن بيۋدجەت ديناميكاسىندا ءوسىم بار. ءتىپتى، 2022 -جىلى 49,4 پايىزعا ءبىر- اق ۇلعايدى. بيىل دا از ەمەس - 1,3 تريلليون (%8,8 ءوسىم). سوندا قارۋ- جاراق يمپورتىنىڭ قۇلدىراۋىنا نە سەبەپ؟ اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيتباتتالوۆ بولىنگەن بيۋدجەتتىڭ باعىتتالعان قۇرىلىمىندا قاتە بارىن ايتادى.
- بىرىشىدەن، قاراجات جۇمسايتىن باعىتتار، سالالار ايتارلىقتاي ماڭىزدى بولۋى قاجەت. بىزدە بولىنگەن قاراجاتتى ۇساق- تۇيەك، ماڭىزى جوق ىستەرگە ءبولۋ بايقالادى. ەكىنشىدەن، بولىنگەن قاراجاتتى تالان- تاراجعا سالىپ، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جەمتىگى قىلاتىن ادەت بار. وسى اتالعان ەكى باعىتتان اۋلاق بولۋ كەرەك، - دەدى ول.
ەسكەرەتىن جايت، قازاقستاندا ءى ج ءو- ءنىڭ 0,68 پايىزى عانا قورعانىس سالاسىنا بولىنەدى. ساياساتكەرلەر دامىعان مەملەكەتتەردە ءى ج ءو- ءنىڭ 2-3 پايىزعا جۋىعى اسكەري سالاعا جۇمسالاتىنىن ايتىپ، قارجىنى قايتا قاراۋدى ۇسىنعان. بۇعان دەيىن ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي بۇل كورسەتكىشتى 1 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەگىن مالىمدەگەن بولاتىن.
يمپورت ءيىرىمى: قاتارعا قىتاي، يزرايل، يسپانيا، تۇركيا قوسىلدى
كەيىنگى ونجىلدىقتا اسكەري تەحنيكا پاركى ءبىرشاما جاڭاردى، تولىقتى. بۇرىن نەگىزگى اسكەري تەحنولوگيالاردىڭ ءىرى ەكسپورتەرى - رەسەيگە عانا بەت بۇرىپ، وزگە مەملەكەتتەن ءبىردى- ەكىلى قارۋ- جاراق الۋمەن عانا شەكتەلەتىن. ءقازىر يمپورت ساياساتى ءارتاراپتانىپ، قاتارعا قىتاي، يزرايل، يسپانيا، تۇركيا سەكىلدى ەلدەر قوسىلدى. مىسالى، يزرايل ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتى، وپتيكالىق- ەلەكتروندىق بارلاۋ، بايلانىس قۇرالدارىن جەتكىزسە، يسپانيا س-295 تاسىمال ۇشاعى مەن بارلاۋ جانە بايلانىس قۇرالدارىن ساۋدالادى. 2015 -جىلى قىتاي Wing-Loong درونى، «اۋە- جەر» كلاستى Blue-Arrow 7 زىمىرانى جانە C-295، س ۋ-30م ك، م ي-35م اسكەري ۇشاقتارىن جەتكىزدى. وعان قوسا، قورعانىس سالاسىندا امەريكالىق Bell205، ەۋروپالىق H145, EC145 تىكۇشاقتارى مەن تۇركيا، يزرايل، كانادانىڭ بروندى اۆتوكولىكتەرىنىڭ سانى مول.
دەگەنمەن قازاقستانعا قارۋ- جاراق تاسىمالداۋشى ەلدەر اراسىنداعى نەگىزى ۇلەس ءالى دە رەسەيدە - نارىقتىڭ 94 پايىزىن الادى. وعان مىسال، ق ر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ نەگىزگى شابۋىلداۋشى م ي-24 (25 تىكۇشاق) پەن م ي-35 (12 تىكۇشاق) تىكۇشاقتارى رەسەي فەدەراتسياسىنان اكەلىنگەن. 2015-2022 -جىلدارى 16 م ي-35م اسكەري تىكۇشاعى، 2002-2016 -جىلدارى 40 قا جۋىق م ي-17 تاسىمال تىكۇشاعىن جەتكىزگەنىن بىلەمىز. ال وتكەن جىلى كورشى ەلدەن س ۋ-30م ك جانە ت و ر- م2ك اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس كەشەنى اكەلىندى.
ايتا كەتەيىك، بىرنەشە اي بۇرىن رەسەيدەن 6 س ۋ-30س م جويعىش ۇشاعىن ساتىپ الدىق. اشىق دەرەككوزدەرگە سەنسەك، اۋە كەمەسى قازاقستان تاراپىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا يركۋتسك اۆياتسيا زاۋىتىندا جاسالعان. جوسپارعا سايكەس جويعىش ۇشاقتار شىمكەنت قالاسىنداعى №602 اۆياتسيا بازاسىنا جەتكىزىلىپ، ونداعى ەسكىرگەن م ي گ-29 دى الماستىرۋى قاجەت.
وسى ورايدا اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيتباتتالوۆ رەسەيمەن قورعانىس سالاسىنداعى ساۋدا ءبىرجاقتى ۇستانىمعا قۇرىلماۋى كەرەك دەگەن پىكىردە.
- شەتەلدەن الىنعان بىرەن- ساران قارۋ- جاراقتى ساناماساق، بىزدەگى اسكەري تەحنيكانىڭ كوبى - كەڭەس وداعىنان مۇراعا قالعان رەسۋرس. رەسەيدەن اكەلىنگەن قارۋ- جاراق، سايمان، وق- ءدارىنىڭ ءوزى - ازىرلەنۋ تەحنولوگياسى تۇرعىسىنان كەڭەستىك يدەيانىڭ جۇرناعى. سوندىقتان رەسەي زاۋىتتارى شىعاراتىن ونىمدەردىڭ تاكتيكالى- تەحنيكالىق سيپاتتاماسىنا سايكەستىگىن قاراۋ كەرەك، - دەدى ساراپشى.
ايتىلعان ۋاجگە كەلىسپەسكە بولمايدى. مىسالى، ەلدەگى 140 قا جۋىق م ي گ-23، م ي گ-27، س ۋ-24، م ي گ-25، L-29, L-39 جانە س ۋ-17 جويعىش- بومبالاۋشى ۇشاقتارى كەڭەستىك كەزەڭنەن بەرى بار.
ستوكگولمدەگى بەيبىتشىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ مالىمەتىنشە، 2019-2023 -جىلدارى رەسەيدىڭ سىرت ەلدەرگە قارۋ- جاراق تاسىمالى 53 پايىزعا ازايعان. ولار 5 جىل بۇرىن 31 ەلگە تەحنيكا ساۋدالاسا، قازىرگى دەڭگەي - 12 مەملەكەت.
تۇركيا ناتو ۇلگىسىنە باستار جول ما؟
ساراپشىلار اسكەري تەحنيكا يمپورتىن ءارتاراپتاندىرۋ كەزىندە ەۋروپالىق، اسىرەسە ناتو ۇلگىسىنە باسىمدىق بەرىلگەنىن قالايدى. بۇعان دەيىن فرانسيامەن تىزە قوسىپ راديولوكاتسيالىق قوندىرعى ازىرلەنسە، تۇركيامەن درون وندىرىسىندە كەلىسىم جاسالدى. ەندىگى مەجە - ساپا مەن ساندى قاتار دامىتۋ.
- ۇ ق ش ۇ- عا مۇشە بولۋىمىز وزگە ەلدەن قارۋ- جاراق الۋعا بوگەت جاساماۋى ماڭىزدى. قازىر قىتاي، يزرايل، تۇركيامەن بايلانىس بار. بۇل تۇرعىدا ەسكەرەتىن جايت، قارۋ- جاراقتىڭ قوسالقى بولشەگى وزىمىزدە جاسالسا، تەحنيكالىق قىزمەتتى وتاندىق ماماندار جۇرگىزسە ەكەن. سونداي- اق قۇرىلعىلاردىڭ باسقارۋ بولىگىندەگى نۇسقاۋلار تولىق مەملەكەتتىك تىلدە جازىلۋى شارت. بۇل قادام يمپورت كەلىسىمى الدىندا ەسكەرىلۋى ورىندى. سوندا عانا مامانداردى ۇيرەتۋ جەڭىل، - دەدى ەرمەك سەيتباتتالوۆ.
ساراپشىلار قازاقستاندى ناتو- نىڭ اسكەري ستاندارتىنا جەتەلەيتىن ءبىر ەل بولسا، ول - تۇركيا دەگەن ويدا. مۇنى مەملەكەتتىڭ قورعانىس سالاسىنداعى حالىقارالىق كەلىسىمدەر باعدارىنا قاراپ ايتىپ وتىر. ماسەلەن، وتكەن جىلى مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ تۇركياعا جاساعان ساپارىندا اسكەري سالاداعى ىنتىماقتاستىققا باسا توقتالعان بولاتىن. كەيىن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ ەردوعاننىڭ: «قازاقستانمەن اسكەري، قورعانىس ءوندىرىسى بويىنشا ارىپتەستىكتى ارتتىرۋ ماڭىزدى» دەگەنىن بىلەمىز. ناتيجەسىندە «TUSAŞ» جانە «Kazakhstan Engineering» كومپانيالارى «Anka» سوققىلاۋشى دروندارىن قازاقستاندا شىعارۋ تۋرالى كەلىسىم جاسادى، Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) كومپانياسى دا بالامالى زاۋىت سالۋدى كوزدەپ قويدى. قازىر «ASELSAN» اسكەري ەلەكترونيكا قۇرالدارىن شىعاراتىن كاسىپورىن جۇمىس ىستەپ تۇر.
اۆتور
ەرسىن شامشادين