ك س ر و-دا قىزىل قىرعىن سالعان ەجوۆ قالاي ءولتىرىلدى؟
كەڭەس تاريحىندا ن ك ۆ د باستىعى «تەمىر ناركوم» دەگەن اتپەن قالدى.
ەجوۆ وتە بەيباستاق ادام ەدى. ساۋاتسىز. بار بولعانى باستاۋىش مەكتەپتىڭ 2-اق سىنىبىن بىتىرگەن. ءبىراق قىزمەتتىك وسۋىنە، بيىك لاۋازىمداردى يەلەنۋىنە ونىڭ بىلىمسىزدىگى ەش بوگەت بولمادى.
كەڭەس ۇكىمەتى جوسپارلاۋدى ءوزىنىڭ ەڭ كەرەمەت جەتىستىگى دەپ سانايدى. الايدا، وداق كەزىندە بىردە-ءبىر بەسجىلدىقتاردىڭ جوسپارى ورىندالعان جوق. ايتسەدە، اقپارات قۇرالدارىندا وتىرىك جەتىستىكتەر تۋرالى ماداق ماقالالار جىرتىلىپ ايىرىلدى. ال، كەرسىنشە، ءوز حالقىنا جاسالعان مەملەكەتتىك تەرروردىڭ جوسپارى اسىرا ورىندالىپ جاتتى. ءار رەسپۋبليكا قانشا ادامنىڭ اتىلۋى، قانشا ادامنىڭ سوتتالۋى كەرەكتىگى جونىندە ليميت بەكىتىلدى.
جوسپار ەكى كاتەگوريادان تۇردى: «اتۋ» جانە «لاگەر». قانقۇيلى جوسپاردى ن ك ۆ د جاسادى، ساياسي بيۋرو بەكىتتى. قازىرگى كۇنى بۇل قۇجاتتاردى وقۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.
1937-1938- جىلدارى ەجوۆ ستالينگە سوتتالعان باسقارۋشىلىق قىزمەتتەگىلەر مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى تىركەلگەن 383 ءتىزىم جىبەرگەن. وسى تىزىمدەردىڭ ءارقايسى مىڭداعان جانداردان تۇرادى. ەگەر ستالين تىزىمدەگى فاميليالاردىڭ قاتارىنا 1 (ءبىرىنشى كاتەگوريا) سانىن قويسا - اتۋ، 2 سانىن قويسا - تۇرمە نەمەسە لاگەر. ءسويتىپ، تيرانداردىڭ ءبىر عانا قولتاڭباسىمەن ساناۋلى سەكۋندتاردا-اق مىڭداعان ادامداردىڭ تاعدىرى شەشىلىپ جاتتى.
ەلدە تەررور جاپپاي ناۋبەتكە اينالدى.ءتىپتى قاندى شەلەك ستاليننىڭ ءوزى ن ك ۆ د باسشىسى ەجوۆتىڭ اسقان قاتىگەزدىگىنەن سەكەم الىپ قالدى. مۇنى ول تۇسىنگەن شاقتا، ەندى «تەمىر ناركومنان» قۇتىلۋدىڭ سىلتاۋىن ىزدەدى. ەڭ الدىمەن، ن ك ۆ د-نى ەجوۆتىڭ جوعارعى شەندى ادامدارىنان تازارتادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءتۇرلى ايىپتارمەن تۇرمەلەرگە توعىتىلىپ، اتىلىپ كەتەدى. 1939- جىلى 10- ساۋىردە ەجوۆتىڭ ءوزىن قاماۋعا الادى.
1940- جىلدىڭ 1- اقپانىندا مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك اعا لەيتەنانتى ەساۋلوۆ بۇرىنعى ناركومنىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا تەرگەۋ اياقتالعانىن مالىمدەيدى. ەجوۆقا تومەندەگىدەي ايىپتار تاعىلادى:
1. ن ك ۆ د ورگاندارى مەن اسكەريلەر اراسىندا كەڭەستەرگە قارسى استىرتىن ارەكەت جۇرگىزگەن ۇيىمنىڭ باسشىسى بولعان.
2. وتانىن ساتقان. پولشا، گەرمان،جاپون جانە اعىلشىن بارلاۋىنىڭ شپيونى.
3. ك س ر و بيلىگىن تارتىپ الۋعا ۇمتىلعان، پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارىنا قارسى قارۋلى كوتەرىلىستەر مەن تەررورلىق اكتىلەر جاساۋعا دايىندالعان.
4. كەڭەس جانە پارتيا اپپاراتتارىنىڭ جۇمىستارىنا قارسى جارىلىس جاساۋ، زيان تيگىزۋ جۇمىستارىمەن اينالىسقان.
5. ءوزىنىڭ ساتقىندىق ارەكەتتەرىن جاريا ەتۋى مۇمكىن كوپتەگەن ادامداردى ءولتىرۋدى ۇيىمداستىرعان، ەرلەرمەن جىنىستىق قاتىناس جاساعان (ەجوۆتىڭ شىنىندا دا قىزتەكە بولعاندىعىن ايتاتىن فاكتىلەر كوپ-اۆت.).
ن ك ۆ د-نىڭ بۇرىنعى باسشىسى مۇنداي ايىپتاۋلاردان كەيىن ءوزىن ءولىم جازاسى كۇتىپ تۇرعانىن انىق ءبىلدى. ءبىراق ول مۇنىڭ ءبارىن ىستەپ جۇرگەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جاۋلارى، ستالين بۇلاي ىستەۋى مۇمكىن ەمەس دەپ سەندى. نيكولاي ەجوۆ سوتتا: «ستالينعا ايتىڭدار، مەن اتىلار ساتتە دە ونىڭ جارقىن بەينەسىن جادىمنان شىعارماي ولەمىن»،- دەپ كەتتى.
ەجوۆتى ايىپتاۋ بويىنشا № 510 ىستە ك س ر و ن ك ۆ د 1-ارنايى ءبولىمى 12-بولىمشەسىنىڭ باستىعى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك لەيتەنانتى كريۆيسكيدىڭ انىقتاما حاتى بار. وندا «ەجوۆ نيكولاي يۆانوۆيچتى اتۋ جازاسىنا كەسۋ تۋرالى ۇكىم ماسكەۋدە 4. 02. 1940 ج. ورىندالدى»، دەلىنگەن. ۇكىمنىڭ ورىندالۋى جونىندەگى اكت ك س ر و ن ك ۆ د 1-ارنايى ءبولىمىنىڭ مۇراعاتىندا ساقتاۋلى.
داۋلەتقالي اساۋوۆ
Baq.kz