قازىرگى «ستۋدەنت» اتاۋى قايدان شىققان؟
ەڭ العاشقى ۋنيۆەرسيتەتتەر قۇرىلا باستاعاندا ونى «ستۋديا» دەپ اتاپتى. تۇڭعىش «ستۋديا» 1080- جىلى يتاليانىڭ بولونيا قالاسىنداعى قۇقىق مەکتەپتەرىنىڭ ءوزارا بىرىگۋىنەن پايدا بولعان. ياعني، تاريحتاعى تۇڭعىش ۋنيۆەرسيتەت - بولون ۋنيۆەرسيتەتى. ول ءالى کۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەيدى. نەگىزىنەن بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باستى باسەکەلەسى اراب الەمىندەگى ءال-کاراۋين ۋنيۆەرسيتەتى. ونىڭ دا تاريحى تەرەڭنەن باستالادى. ءبىراق اراب ۋنيۆەرسيتەتتەرى تۇلەکتەرگە ديپلوم بەرمەيتىن. بولونيادا کوبىنەسە قۇقىقتىق پاندەر- ريم قۇقىعى وقىتىلدى. شىندىعىندا بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ناقتى قاي کۇنى قۇرىلعانى بەلگىسىز. دەگەنمەن، کونە وقۋ ورنىنىڭ ريمدىکتەر ءۇشىن ماڭىزى زور. مۇندا سونداي-اق، قوسىمشا ءپان رەتىندە ريتوريکانى - سويلەۋ مادەنيەتىن وقىتاتىن «ەرکىن ونەر» مەکتەبى بولعان.
ۋاقىت وتە کەلە «ستۋديالار» فەررارا، پادۋا، کامبرادا جانە باسقا دا ەۋروپالىق قالالاردا قۇرىلا باستادى. فرانسۋزدىق پەداگوگتار يتالياداعى ستۋدەنتتەرگە قىزىعىپ، پاريج ۋنيۆەرسيتەتىن قۇرادى.
تۇڭعىش «ستۋديالاردا» 4-5 فاکۋلتەتتەن بولعان. ولاردىڭ قاتارىنا ارنايى دايىندىق، قۇقىق، مەديسينا جانە ءدىن فاکۋلتەتتەرى کىرگەن. سونداي-اق، ريتوريکا، ياعني سويلەۋ مادەنيەتى ءپانى دە قامتىلدى. العاشقى وقۋ ورىندارىندا 5 جىلدان 15 جىلعا دەيىن وقىتىلدى. قازىرگى زاماندا ەکونوميکالىق-گۋمانيتارلىق سالاداعى ستۋدەنتتەر قانداي کوپ بولسا، ول ۋاقىتتا زاڭگەرلەردىڭ داۋرەنى جۇرگەن. ستۋدەنتتەردىڭ دەنى زاڭگەر ماماندىعىن الۋدى قالايتىن. دەگەنمەن زاڭگەر ماماندىعى ءالى دە ءوز کۇشىن جويعان جوق.
سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ ءۇشىن «ستۋديالاردا» اپتا سايىن پىکىرتالاستار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرعان. جانە بىزدەگىدەن ءبىر ايىرماشىلىعى ول ۋاقىتتا ستۋدەنت بولۋ-بولماۋ ءوز ەرکىڭىزدە. ەگەر ستۋدەنت بولۋعا ىنتا تانىتساڭىز، ستۋدەنت بولعىڭىز کەلەتىنى جايلى ءوتىنىش جازىپ، مۇعالىم تاڭدايسىز. ءسويتىپ، ستۋدەنت بولىپ شىعا کەلەسىز. ءار ۇستازعا 25 شاکىرتتەن کەلگەن. جانە بىزدەگىدەي دارىستەر بىرنەشە ادامعا وقىلاتىن بولعان. دەي تۇرعانمەن ستۋدەنتتەردىڭ 40 پايىزى عانا «ستۋديانى» تولىق اياقتاعان. قالعاندارى نە وقۋدى تاستاعان، نە باسقا سەبەپتەرى بولعان. وقۋدى بىتىرگەندەر ءدىندى جاقسى بىلەتىن بولسا، شىرکەۋ قىزمەتکەرى جانە ءبىلىمى جەتکىلىکتى بولسا، اۋدارماشى، نوتاريۋس، دارىگەر، ۇستاز بولا الادى.
تاريحي دەرەکتەرگە سۇيەنسەک، ەڭ العاشقى ستۋدەنتتەر «سحولار» نەمەسە «شکوليار» دەگەن اتاۋعا يە بولعان. ولار وزدەرى ستۋدەنتتىک ەرەجەلەردى جاساپ، پروفەسسورلار مەن رەکتورلاردى تاعايىندايتىن بولعان. رەکتور (وقۋ ورنىنىڭ باسشسى) بولۋعا تەک بويداق ستۋدەنتتىڭ عانا قۇقىعى بولدى.
ال قازىر قولدانىپ جۇرگەن «ستۋدەنت» ءسوزى لاتىن تىلىندە «ىنتامەن وقۋشى، ىزدەنۋشى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ۋنيۆەرسيتەت (universitas - بىرلەستىک، قوعامداستىق)، فاکۋلتەت (fakultus) - قابىلەتتىلىک، دەکان (decanus) - وندىق، رەکتور (rector) - باسقارۋشى دەپ اۋدارىلادى.
ەڭ العاشقى «شکوليارلار» اقسۇيەکتەردىڭ، کوپەستەردىڭ، عالىمداردىڭ، زاڭگەرلەر مەن دارىگەرلەردىڭ بالالارى بولاتىن. سول سەبەپتى دە ءارقايسىسىنىڭ وزدەرىنىڭ قۇلدارى بولعان.
ەربول احمەت، الماتى.
«جاس الاش»