شىعارمالارى ەڭ كوپ وقىلعان جازۋشىنىڭ ءبىرى ءسابيت مۇقانوۆ
الماتىداعى جازۋشىنىڭ 1965- 1973 -جىلدار ارالىعىندا تۇرعان، ياعني ءومىرىنىڭ سوڭعى سەگىز جىلىن وتكىزگەن ۇيىندە 1978 -جىلى مۋزەيى اشىلعان بولاتىن. جالپى، مۋزەي ەكسپوزيتسياسى ودان كەيىن دە ەكى رەت جاڭارتىلدى. ەندى، مىنە، قالا اكىمدىگىنىڭ، مادەنيەت باسقارماسىنىڭ جانە مۋزەيلەر بىرلەستىگىنىڭ قولداۋىمەن بيىل مۋزەي-ءۇيدىڭ اشىلعانىنا 45 جىل تولۋى قارساڭىندا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، زاماناۋي تەحنولوگيامەن جابدىقتالىپ، جاڭا ەكسپوزيتسياسى جۇرتشىلىققا ۇسىنىلىپ وتىر.
مۋزەي ەكى بولىمنەن: ادەبي جانە مەموريالدىق بولىمدەردەن تۇرادى (التى بولمە). ادەبي بولىمدە جازۋشىنىڭ ءومىر جولىن، قوعامدىق قىزمەتىن باياندايتىن، شىعارماشىلىق شەبەرحاناسىنان سىر شەرتەتىن كوپتەگەن قۇندى قۇجاتتار، كىتاپتار، فوتو- سۋرەتتەر، قولجازبالار ت. ب. ەكسپوزيتسياعا قويىلعان. قابىرعا- تاقتالارداعى (ستەندتەر)، تاچ-پانەلدەردەگى، سەنسورلى ەكرانداعى ماتىندەر ءۇش تىلدە (قازاق، ورىس، اعىلشىن) بەرىلگەن.
ال مەموريالدىق بولىمدە جازۋشىنىڭ جۇمىس كابينەتى، قوناق قابىلدايتىن بولمەسى، جاتىن بولمەسى بار. بۇرىنعى قالپىن ساقتاعان ءاربىر زاتتىڭ، مۇكاممال-مۇلىكتىڭ، كىتاپتارى مەن قولجازبالارىنىڭ ت. ب. - ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك تاريحى، شەرتەر سىرى مول.
مۋزەيدىڭ كىرە بەرىسىندە جازۋشىنىڭ تۇرەگەپ تۇرعان قالپىن بەينەلەگەن كارتينا قويىلعان. مونۋمەنتالدىق ونەر تۋىندىسى. اۆتورى - باقىتحان مىرزاحمەتوۆ. مۋزەي ەكسپوزيتسياسى س. مۇقانوۆتىڭ «...جول تاپتىم بار قازاقتىڭ جۇرەگىنە، وسى دا جەتتى دەگەن تىلەگىنە!» - دەگەن قاناتتى سوزىمەن باستالادى. ⅩⅩ عاسىردا شىعارمالارى ەڭ كوپ تارالعان، ەڭ كوپ وقىلعان جازۋشىنىڭ ءدال وسىلاي دەپ باتىل ايتۋعا قۇقى بار ەدى. م. اۋەزوۆتىڭ «جولى كەڭ جازۋشى» دەپ باعالاۋى، م. ماقاتايەۆتىڭ «بۇل - قازاقتىڭ بالزاگى» دەپ، راسۋل عامزاتوۆتىڭ «ول - ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدەگى ەلبرۋستاردىڭ ءبىرى» دەپ تاعزىم جاساۋى بەكەر ەمەس. ادەبيەتتىڭ بارلىق جانرىندا دا سوقتالى، كەسەك تۋىندىلار قالدىرعان س. مۇقانوۆتىڭ مۇراعاتى دا باي.
ءسابيت العاشقىدا اۋىل مولداسىنان ساۋات اشادى. بۇل تۋرالى ءوزى: «مەنىڭ قۇران وقۋعا جاراۋىما كوڭىلى تاسىعان مۇستافا، ونىمدى مۇقاننىڭ احيرەتتەگى راحاتى دەپ ويلايدى دا، جاقىن جەردە تۇرعاندا كۇن سايىن، الىستاعاندا جۇما سايىن اكە- شەشەمنىڭ باسىنا اپارىپ ايات وقىتادى»، - دەپ ەسكە الادى.
العاشقى ۇستازدارى ءشايىن تىلەگەنوۆ پەن حاميت ماحمۇدوۆتىڭ (ع. مۇسىرەپوۆتىڭ تۋعان اعاسى. ءا. ق. ) ەسىمدەرىن ەرەكشە ىلتيپاتپەن ەسكە الادى. قازاق ەرتەگىلەرىن، جالپى اۋىز ادەبيەتىن، «مىڭ ءبىر ءتۇن»، «توتىنىڭ تاراۋى» سياقتى شىعىس ەرتەگىلەرىن العاش رەت ءشايىن ۇستازىنىڭ اۋزىنان ەستىگەن. «زارقۇم»، «سال-سال»، «ءلايلى-ءماجنۇن»، «ءبادىعۇل- جامال»، «ەر تارعىن» ت. ب. حيسسا- داستانداردى جاتقا بىلگەن.
بايماعامبەت ءىزتولين ابايدىڭ 1909 -جىلى قازان قالاسىنان شىققان ەڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعىن سابيتكە سىيعا بەرەدى. «...جۇقالاۋ ءبىر كىتاپ مەنىڭ كوزىمدى ەرەكشە تارتا جونەلدى. ونىڭ اتى - «يبراھيم (اباي) قۇنانباي ۇلىنىڭ ءولاڭلارى». وقىعان سايىن سۋسىنداي بەردىم...» دەپ ەسكە الادى. اباي ولەڭدەرىمەن جاس ءسابيت وسىلاي تانىسادى. ول وسى كىتاپتى 1945 -جىلى ۇلى ابايدىڭ 100 -جىلدىق مەرەيتويىنا وراي سەمەيدە اشىلعان مۋزەيىنە ءوز قولىمەن تابىس ەتەدى. جاس كەزىندە اباي تۋرالى جاڭساق پىكىرگە ۇرىنعان س. مۇقانوۆ كەيىن اباي شىعارماشىلىعىن تەرەڭ زەرتتەپ، «جارقىن جۇلدىزدار» اتتى مونوگرافياسىن جازعان.
مۋزەي ەكسپوزيتسياسى ادەبي بولىمدە 22 قابىرعا- تاقتا (ستەند)، 3 سەنسورلى ەكران (تاچ- پانەل) جانە دەرەكتى، كوركەم فيلمدەر، بەينەباياندار كورسەتىلەتىن پروەكتسيالى ەكرانمەن جابدىقتالعان.
1917 -جىلى «سارىارقا» گازەتىنىڭ بەتىنەن «ومبىدا ەكى جىلدىق اۋىلدىق مۇعالىمدەر دايارلايتىن قازاقشا كۋرس اشىلادى» دەگەندى ەستىپ، ءسابيت وسى كۋرسقا وقۋعا تۇسەدى. قازاقتىڭ عاجايىپ اقىنى ماعجان جۇمابايەۆتان ساباق الادى (سول كەزدە تۇسكەن سۋرەت فوتوگالەرەيادان ورىن العان). التى ايدان سوڭ كۋرس جابىلىپ، ءسابيت ەلىنە ورالىپ، بالا وقىتۋ ىسىمەن اينالىسادى. كەڭەس وكىمەتى ورنايدى. س. مۇقانوۆ ەلدە بولىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ، قىزۋ ايتىس- تارتىستارعا قاتىسادى... 1922 -جىلى ءسابيت ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ماقساتىمەن ورىنبور قالاسىنداعى جۇمىسشىلار فاكۋلتەتىنە (رابفاك) كەلىپ وقۋعا تۇسەدى. ءوزى وقىپ جۇرگەن كەزىندە اۋىلىنان كوپتەگەن قازاق بالالارىن وقۋعا جەتەلەيدى، سولاردىڭ ءبىرى ع. مۇسىرەپوۆ.
قازاق ءان-كۇيلەرىن جيناۋدا زور ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر زەرتتەۋشىسى الەكساندر زاتايەۆيچتىڭ (1869- 1936) ەسىمى دە بىزگە اسا قىمبات. ول 1923- 24 -جىلدارى ورىنبورداعى رابفاكقا ءجيى كەلىپ جۇرەدى. ءان ايتۋ مانەرى ەرەكشە جانە ادەت-عۇرىپ، سالت- داستۇرگە بىلگىرلىگى مەن كورگەن- تۇيگەنى مول جاس جىگىتكە زەرتتەۋشىنىڭ ىقىلاسى ەرەكشە اۋىپ، ونى جانىنا جاقىن تارتىپ، بىرنەشە ءاندى نوتاعا ءتۇسىرىپ الادى.
سوندا سابەڭ ورىنداعان: «قوس الما»، «ءيا-ءيا»، «جوقتاۋ»، «تايجاننىڭ ءانى»، «مۇڭ»، «قۇدالىق ولەڭ»، «ماقپال»، «ءعالالىم- ادالىم»، «قاراتورعاي»، «تانا-اي» اندەرىنىڭ ءبارى دە ا. زاتايەۆيچتىڭ 1925 -جىلى جارىق كورگەن «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» جانە «500 كازاحسكيح پەسەن ي كيۋيەۆ» (1931) جيناقتارىنا ەنگەن. سابەڭ ا. زاتايەۆيچكە ءار جىلداردا 30-دان استام اندەردى ايتىپ بەرگەن. سولاردىڭ نوتاعا تۇسكەنى - 12. ەكەۋى بىرلەسىپ «بالقاش» دەگەن ءان دە شىعارىپتى. ا. زاتايەۆيچتىڭ 1932 -جىلى ماسكەۋدە س. مۇقانوۆقا قولتاڭباسىمەن سىيلاعان فوتوسۋرەتى ساقتالعان.
ءسابيت مۇقان ۇلى 1924 -جىلى ورىنبور قالاسىندا راحيما قوسشىعۇل قىزىنا ۇيلەنەدى. دۇنيەگە ارىستان اتتى ۇلدارى كەلەدى. ءبىراق كوپ ۇزاماي راحيما مەن ۇلى اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولادى... مۋزەي ەكسپوزيتسياسىنا راحيمامەن تۇسكەن فوتوسۋرەتى العاش رەت قويىلىپ وتىر. 1926 -جىلى ءسابيت مۇقان ۇلى ءماريام قوجاحمەت قىزىمەن ءدام- تۇزى جاراسىپ، شاڭىراق كوتەرەدى. 1927 -جىلى دۇنيەگە كەلگەن تۇڭعىش ۇلدارىنا تاعى دا ارىستان دەپ ات قويادى.
سابەڭ مەن ءماريام قوجاحمەت قىزى 4 ۇل، 2 قىز تاربيەلەپ وسىرگەن: ۇلدارى - ارىستان (1927- 2000)، مارات (1929- 1998)، التاي (1933- 2003)، بوتاجان (1937- 1994)، قىزدارى - بايان (1940 -جىلعى)، جاننا (1945 -جىلعى). جازۋشىنىڭ جارى ءماريام قوجاحمەت قىزى ءبۇي دەيدى: «تۋمىسىنان جەتىم، بىرگە تۋعان تۋىسى جوق ءسابيت ءتورت ۇل، ەكى قىزعا اكە بولدى. تىم جۇمساق ەدى، بالالارعا ۇرسىپ، زەكىپ كورگەن جان ەمەس. قايتا مەن قاتالمىن، زىركىلدەپ ۇرسىپ جاتسام: «ماكە، وسىلاردىڭ ءبىرىن اعا، ءبىرىن ءىنى، ءبىرىن ناعاشىداي كورىپ، ەركەلەتىپ ۇستايىقشى. وسىلاردان باسقا كىمىمىز بار» دەپ وتىراتىن» - دەپ ەسكە الادى («ساعىنىشىم - ءسابيتىم»، ەستەلىك كىتابى، 2000). ەكەۋى 47 جىل بىرگە عۇمىر كەشتى. ءماريام اپا 100 جاسقا تولعاندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا وتە اسەرلى كەش ءوتتى، مۋزەيدە كورمە ۇيىمداستىردىق. جارىقتىق 101 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزدى...
بولاشاق جازۋشى 1928- 1930 -جىلدارى لەنينگراد مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقيدى. 1930 -جىلى ماسكەۋدەگى اكادەميك مارر اتىنداعى ءتىل ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇسىپ، كەيىن قىزىل پروفەسسۋرا ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت بولىمىنە (قازىرگى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى) اۋىسادى. بۇل كەزەڭ جازۋشى ومىرىندە جارقىن ءىز قالدىرعان، جەمىستى جىلدار ەدى. ءسابيت مۇقانوۆ 1925- 1926 -جىلدارى «بوستاندىق تۋى» گازەتىندە (1919 -جىلى «كەدەي ءسوزى»، 1920 -جىلدان «بوستاندىق تۋى» دەپ اتالعان) جاۋاپتى حاتشى، 1926 -جىلى رابفاكتاعى وقۋىن ءتامامداعاننان كەيىن «ەڭبەكشى قازاق» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنىڭ ءبولىم رەداكتورى قىزمەتتەرىن اتقارادى. 1927- 1928 -جىلدارى «قازاقستان مەملەكەتتىك باسپاسىنىڭ» باس رەداكتورى بولادى. 1936 -جىلى وقۋدى ءبىتىرىپ، ماسكەۋدەن الماتىعا ورالادى. «الماتىعا بارا، قازكرايكوم مەنى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما پرەدسەداتەلدىگىنە تاعايىندادى» - دەپ جازعان ءوزى... ول قازاقستان جازۋشىلار وداعىن 1936- 1937 جانە 1943- 1951 -جىلدارى باسقارادى.
مۋزەيدەگى ەڭ كونە جانە قۇندى جادىگەرلەردىڭ ءبىرى - شوقاننىڭ باكىسى. ⅩⅨ عاسىردان جەتكەن مۇرا. شوت-امان ءۋاليحان تاپسىرعان. س. مۇقانوۆ شوقان ءومىرىن زەرتتەۋگە ەلۋ جىلدان اسا ۋاقىتىن ارناعان. «شوقان ءۋاليحانوۆ» جانە «قاشعار قىزى» اتتى ەكى پەسا جازدى. شوقاننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەپ «جارقىن جۇلدىزدار» مونوگرافياسىن جازدى. وعان قازاق ك س ر ع ا-نىڭ ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى سىيلىعى بەرىلدى. ەڭ سوڭىندا «اققان جۇلدىز» اتتى تەترالوگيا جازۋدى جوسپارلاپ، ونىڭ ەكى كىتابى جارىق كوردى... ياعني بۇل ءجۇزىن تات باسقان ەسكى اق باكىنى ارقاۋ ەتىپ، ارعى-بەرگىدەن ساباقتالار اڭگىمە كوپ.
ابايدىڭ ءىزباسار شاكىرت ىنىلەرىنىڭ بىرەگەيى، ابىز اقىن، وزىق ويشىل شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ 1931 -جىلى 3-اقپاندا «ەلسىزدەگى سايات قورادا جازىلدى» دەگەن انىقتاماسى بار، «ارداقتى ءسابيت باۋىرىم!» دەپ باستالاتىن حاتى ساقتالعان (ءتۇپنۇسقاسى مەملەكەتتىك ورتالىق ارحيۆتە، كوشىرمەسى مۋزەيدە). سونداي-اق اۋىز ادەبيەتى نۇسقالارىن جيناۋشى، ويشىل، اقىن، ەتنوگراف ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ 1931 -جىلى جازعان حاتى دا قۇندى مۇرالاردىڭ قاتارىندا.
س. مۇقانوۆتى مايداننىڭ العى شەبىنە ءىس-ساپارعا جىبەرۋ تۋرالى «پراۆدا» گازەتىنىڭ تاپسىرما قۇجاتى بار. سول بويىنشا ءسابيت ءۇش ايعا مايدان ومىرىنەن ماعلۇمات جيناۋ ماقساتىمەن العى شەپكە اتتانادى. س. مۇقانوۆتىڭ كالينين مايدانىنا بارعانداعى ماقساتى - قازاقستاندا جاساقتالعان 100 جانە 101-دەربەس اتقىشتار بريگادالارىندا بولىپ، جاۋىنگەرلەرمەن كەزدەسۋ، ولارمەن جۇزبە- ءجۇز سويلەسىپ، شايقاستاعى ەرلىگىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرۋ بولعان.
وندا مالىك عابدۋللين (سابەڭ مالىكپەن 1930 -جىلى كوكشەتاۋدا تانىسقان، الماتىعا كەلىپ وقۋىنا جاردەمدەسكەن، مايدانعا ءوز ۇيىنەن اتتاندىرعان)، حاكىم بەكىشەۆ (1976- 1986 -جىلدارى س. مۇقانوۆ مۋزەي- ءۇيىنىڭ العاشقى ديرەكتورى بولعان) ت. ب. قازاق وفيتسەرلەرىمەن كەزدەسەدى. مۋزەيدەگى پاراقتارى سارعايىپ، قانشاما سىر بۇككەن قولجازبا- كۇندەلىك سول ساپاردىڭ كۋاگەرى ىسپەتتى. ءىس-ساپاردان ورالعاننان كەيىن «گۆارديا، العا!» جانە «مالىك عابدۋللين» اتتى وچەركتەرىن جازعان.
جازۋشىنىڭ قول سومكەسى. قالامگەر 1951 -جىلدان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ەركىن شىعارماشىلىقپەن اينالىسقان. سابەڭنىڭ بۇل قولسومكەسى - ۇزاق جىلدار بويى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنداعى، عىلىم اكادەمياسىنداعى، كىتاپحانالارداعى، جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى، ماسكەۋ، تاشكەنت، فرۋنزە ت. ب. الىس، جاقىن شەت ەلدەرگە جينالىستارعا، قۇرىلتايلارعا، كونفەرەنسيالارعا، كەزدەسۋلەرگە، ساياحاتقا بارعاندا قولىنان تاستاماي ۇستاپ جۇرگەن ەڭ قىمبات مۇلكى.
قول سومكەسىندە «ءومىر مەكتەبى»، «اققان جۇلدىز» روماندارىنىڭ، «بوتاگوز»، «شوقان ءۋاليحانوۆ»، «قاشعار قىزى» پەسالارىنىڭ، «الىپتىڭ ادىمدارى»، «ءوسۋ جولدارىمىز» كىتاپتارىنىڭ جانە «جارقىن جۇلدىزدار» مونوگرافياسىنىڭ، «قازاق قاۋىمى» («حالىق مۇراسى») ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ قولجازبالارىن، ت. ب. كوپتەگەن جەكە قۇجاتتارىن، حاتتارىن، قالامدارى مەن قالاماقىلارىن الىپ جۇرگەن.
س. مۇقانوۆ اتاقتى قالامگەرلەر ا. تولستوي، م. شولوحوۆ، ا. فادەيەۆ، ع. عۇلام، س. قۇداش، ن. فازىلوۆ، م. كارىم، ش. ايتماتوۆ، ب. كەربابايەۆ، گ. سەرەبرياكوۆا، س. مارشاك، ل. لەونوۆ، ر. عامزاتوۆ جانە ت. ب. كوپتەگەن قالامگەرلەرمەن تىعىز شىعارماشىلىق بايلانىستا بولعان. ولار س. مۇقانوۆتى قازاق ادەبيەتىنىڭ الىبى رەتىندە تانىپ، شىعارماشىلىعىنا ۇلكەن قۇرمەتپەن قاراعان.
1960 -جىلى س. مۇقانوۆ «ميحايل كالينين» اتتى كەمەمەن ەكى ايداي ازيا قۇرلىعىندا كرۋيزدىك ساياحاتتا بولادى. 60 جاسقا تولعان مەرەيتويىن وسى كەمە ۇستىندە قارسى الادى.
بۇل ساياحاتى قيىر شىعىستاعى - ۆلاديۆوستوكتان باستالىپ، جاپونيا (توكيو)، قىتاي (شانحاي)، يندونەزيا (جاكارتا)، سەيلون (كولۋمبا)، ءۇندىستاننىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋى (بومبەي)، افريكانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسى (سومالي، جبۋتي)، مىسىر ەلى (كاير)، گرەتسيا، تۇركيادا (ستامبۇل) بولىپ، ودەسسا قالاسىندا اياقتالادى.
كەمە تەك اشىق تەڭىز ۇستىندە وتىز كۇن بولىپ، جيىرما ەكى مىڭ كيلومەتر جول جۇرگەن. 1961 -جىلى «ەستونيا» كەمەسىمەن كرۋيزدىك ساياحاتپەن كانادا، يتاليا، باتىس ەۆروپا مەملەكەتتەرىندە بولادى. س. مۇقانوۆتىڭ شەتەلدەرگە ساپارلارىنان تۋعان شىعارمالارى قاتارىندا «ادام-اتا شوقىسى» (سەيلون تۋرالى. 1961)، «الىپتىڭ ادىمدارى» (قاشعارياعا بارعاندا، 1958) ت. ب. بار.
دراماتۋرگيا سالاسىندا دا س. مۇقانوۆتىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى مول. ەڭ العاشقى پەساسى «كۇرەس كۇندەرىندە» دەپ اتالعان (1938 ج. ). 1944 -جىلى «شوقان ءۋاليحانوۆ» پەساسى جازىلدى. ول 1945 -جىلى ماسكەۋدە «نيت اريادنى» دەگەن اتپەن ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ، جارىق كوردى. سودان كەيىنگى جىلداردا پەسانى بايىتىپ، تولىقتىرىپ 1955 ج. جاڭا نۇسقاسىن جۇرتشىلىققا ۇسىندى. 1956 -جىلى م. اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىندا ەڭ العاش رەت قويىلدى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ن. پوگودين اتىنداعى ورىس دراما تەاترى 1987 -جىلى «شوقان ءۋاليحانوۆتى» ماسكەۋدىڭ كىشى تەاترىنا اپارىپ قويدى. جازۋشى-دراماتۋرگ ءوزىنىڭ شىعارمالارى نەگىزىندە بىرنەشە پەسالاردى ومىرگە اكەلدى.
«ءمولدىر ماحاببات»، «ساكەن سەيفۋللين»، «بالۋان شولاق»، «بوتاگوز»، «قاشعار قىزى» ت. ب. پەسالارى كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان تۋىندىلار.
س. مۇقانوۆتىڭ 1932 -جىلى جارىققا شىققان «ⅩⅩ عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى» اتتى ەڭبەگى سول كەزدەگى ادەبيەتكە دەگەن كوزقاراستى، تاپ تارتىسىنىڭ اسەرىن انىق بايقاتادى. ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى قازاق ادەبيەتىن زەرتتەۋشىلەر بۇل كىتاپتى اينالىپ وتە المايدى. الاش قايراتكەرلەرىنىڭ اتتارىن اتاپ تۇرىپ، ەڭبەكتەرىن تالداعانى ءۇشىن-اق س. مۇقانوۆ جازىقتى بولىپ، جازاعا تارتىلا جازداعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى.
كىتاپ «تۇتقىندالدى»، تەك 2008 -جىلى عانا بۇل ەڭبەك ەكىنشى رەت قايتا جارىق كورىپ، جۇرتشىلىققا ۇسىنىلدى. وقۋعا تيىم سالىنعان كىتاپتىڭ ءبىرى - «قازاقتىڭ XVIII-ⅩⅨ عاسىرداعى ادەبيەتىنىڭ تاريحىنان وچەركتەر» (1942) اتتى وقۋلىق. بۇل شىعارماسىندا بۇقار جىراۋ، شەرنياز، مۇرات، شورتانباي، ماحامبەت، سىرىم دات ۇلى، ت. ب. اقىن-كۇرەسكەرلەر مەن قازاق حالقىنىڭ ايتىس ونەرى تۋرالى زەرتتەۋلەرى ەنگىزىلگەن. 2002 -جىلى 60 جىلدان سوڭ قايتا جارىققا شىقتى.
«اقتاڭداقتار اقيقاتى» اتتى بولىمدە س. مۇقانوۆتىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىنعان الاش ارىستارى - شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ، ماعجان جۇماباي ۇلىنىڭ، سۇلتانماحمۇت تورايعىر ۇلىنىڭ، جۇسىپبەك ايماۋىت ۇلىنىڭ كىتاپتارى قويىلعان جانە «ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق ادەبيەتى» زەرتتەۋ ەڭبەگىندەگى وسى قالامگەرلەر تۋرالى وي-پىكىرلەرىنەن ۇزىندىلەر كەلتىرىلگەن. ماسەلەن: «اقىندىق جاعىنان كەلگەندە ماعجان، ارينە، قازاقتىڭ كۇشتى اقىندارىنان سانالادى.
قازاقتىڭ ءتىلىن بايىتۋ رەتىندە، ادەبيەتىنە جاڭا تۇرلەر ەنگىزۋ رەتىندە ماعجاننىڭ ەڭبەگى كوپ. ابايدان كەيىن ءتىل ونەگەسىندە ماعجاننان اسقان اقىن قازاقتا جوق». «باقىتسىز جامال» - ۇلكەن تاريحي ماڭىزى بار رومان. بۇل رومان ارقىلى ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ قازاقتىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان كاپيتاليستەرىنىڭ ەسكى فەودالدىق ومىرگە قارسىلىعىن كورسەتتى» ت. ب.
س. مۇقانوۆتىڭ شىعارمالارى ⅩⅩ عاسىردان XXIعاسىرعا كوش كەرۋەنىن جالعاستىرا ءوتىپ، قايتا باسىلىپ، جاڭا وقىرماندارىمەن قاۋىشۋدا. قازىرگى كەزدە الەۋمەتتىك جەلىلەردە اكادەميك-جازۋشى س. مۇقانوۆتىڭ اتىنا نەگىزسىز كىنالاۋلار، ءبىر جاپىراق مۇراعات قۇجاتتارىنسىز، ەشبىر دالەلسىز جالا جابۋلار، ءوزىنىڭ اشىق جازىپ كەتكەن سوزدەرىنىڭ ءوڭىن اينالدىرىپ، بۇرمالاۋلار كەزدەسىپ قالاتىنى وكىنىشتى-اق...
«ەسىلدەي ەسىپ جاتقان كوڭىلى بار. ساكەڭە وكپەلەيتىن قاي انتۇرعان!» دەپ جازعان ەدى-اۋ قاسىم امانجولوۆ (1945 ج. ). بارىنە دە ۋاقىت تورەشى دەيمىز. سوڭعى جىلدارداعى جاڭالىق: «مۇقانوۆ حاتحاناسى - پيسموتەكا مۋكانوۆا» اتتى حاتتار جيناعى (2018)، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن س. مۇقانوۆتىڭ 10 تومدىق تاڭدامالى شىعارمالار جيناعى جارىق كوردى (2022)؛ الماتىداعى مۋزەي-ءۇيى تولىق جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، زاماناۋي تەحنولوگيامەن جابدىقتالىپ، ەكسپوزيتسياسى جاڭارتىلىپ، تىڭ مازمۇن اشتى (2023)؛ استاناداعى كەڭ دە جارىق كوشەلەردىڭ بىرىنە جازۋشىنىڭ اتى بەرىلدى؛ قىزىلجارداعى س. مۇقانوۆ اتىنداعى وبلىستىق سازدى دراما تەاترى ءساندى دە سالتاناتتى جاڭا عيماراتقا قونىستاندى.
وسى يگىلىكتى ءىس-شارالار ناعىز حالىق جازۋشىسىنا كورسەتىلىپ جاتقان قۇرمەت، ەلىنىڭ ىستىق ىقىلاسى، تاۋسىلمايتىن، تۇگەسىلمەيتىن «ءمولدىر ماحابباتى» دەپ بىلەمىز.
ءادىلعازى قايىربەكوۆ،
«الماتى قالاسى مۋزەيلەر بىرلەستىگىنىڭ» اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
Egemen Qazaqstan