ورالمان قىزدىڭ ارمانى نەمەسە اكە اماناتى

استانا. قازاقپارات - وتكەن ساعىم كۇندەردىڭ سانسىراعىن تابى مەنىڭ بالعىن سانامدا وشپەستەي جاتتالدى. بالا كۇنىم قالىڭ موڭعولدىڭ ورتاسىندا ەردەنەت قالاسىندا ءوتىپ جاتتى. اتىم - جانار جارىلقاسىن قىزى.

مەن ەس بىلگەن تۇستا ءبىزدىڭ ۇيدە مۇقاباسى توزعان «قازاقستان» دەيتىن سۋرەتتى قوڭىر البوم-كىتاپ بارتىن. ونى قاتتى قاستەرلەۋشى ەدىك. اكەم اۋىق-اۋىق پاراقتاپ ۇزاق قارايتىن. كەيدە ءتىپتى كوز الماي مۇلگىپ قالاتىن. ول كىسى قولىنا البومدى العاندا باسقامىز مازاسىن الماۋعا تىرىساتىنبىز...

مەنىڭ اكەتايىمدا ەكى ساعىنىش بولدى، ءبىرى - ءوزىنىڭ تۋعان جەرى باي-ولكە ايماعى دا، ەكىنشىسى - اتاجۇرتى قازاقستان. ءبىر بايقاعانىم - اتاجۇرتىنا دەگەن ساعىنىشى ەرەكشە زور بولدى. ءوزى جۇمىس جاسايتىن كەن بايىتۋ وندىرىسىندە كەڭەس ەلىنەن ارنايى كەلگەن ماماندار كوپ ەدى. سولاردان ۇنەمى قازاقستان جايلى سۇرايتىن. بۇل سوناۋ سەكسەنىنشى جىلداردىڭ اياعى، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسى.

بىردە اكەم جۇمىستان كوڭىلدى كەلدى. قاسىنداعى سابەت ەلىنەن كەلگەن ماماندار ايتىپتى، كەشىكپەي «سابەت وداعى ىدىرايدى-مىس». سول كۇننەن باستاپ اكەم ءبىر ءۇمىت كۇتكەندەي ەلەڭدەپ ءجۇردى. قاسىندا شۇپىرلەپ وتىرعان بىزدەردىڭ باسىمىزدان سيپاپ، «قاراقتارىم، ءبىزدىڭ قازاقستان دەيتىن وتانىمىز بار...» دەپ كەۋدەسىن كەرە توردەگى البومدى الدىراتىن. سودان كىتاپتى ءبىر-بىرلەپ اشاتىن، اسىرەسە، بۋرابايدىڭ «وقجەتپەسى» مەن «جۇمباق تاسىنا» كەلگەندە قادالىپ كوپ وتىرادى دا، ساكەننىڭ «كوكشەتاۋ» پوەماسىنان جاتقا ءۇزىندى ايتىپ بەرەدى.

سول ءبىر كۇندەردە قازاقستان دەگەن ەل بىزگە ەرتەگى سياقتى ەلەستەيتىن. ياكي، ءوز باسىم اتاجۇرت دەيتىن ەرتەگى ەلەسكە ەلىتىپ ەرجەتتىم. ءبىراق قايران اكەم سول كۇندەردى كورە المادى. 1991 - جىلدىڭ قىسى باستالدى. كورشى-قولاڭدار جاڭا جىلعا دايىندالىپ، قاپ-قاپ ءمانتى جاساپ جاتتى. شەشەم كورشى موڭعول دوس ايەلدەرگە بارىپ ءمانتى تۇيىسەدى. (موڭعولدار جاڭا جىلدى وسىلاي قارسى الاتىن). شاماسى جەلتوقساننىڭ 19-20 - كۇندەرىنىڭ ءبىرى بولار دەپ شامالايمىن، اكەم جۇمىستان وتە كوڭىلدى ورالدى. سول كۇنى بارلىق موڭعول دوستارىن ۇيگە شاقىردى. شەشەم داستارحان ازىرلەدى. قىسقاسى ءبىزدىڭ ۇيدە شاعىن توي بولدى.

سويتسەك، اكەم قازاقستاننىڭ جەكە ەل بولىپ، تاۋەلسىزدىك جاريالاعانىن ەستىپ كەلگەن ەكەن. سوعان قۋانىپ توي جاساپتى. موڭعول دوستارى ءالى كوز الدىمدا، اكەمدى قۇتتىقتاپ شىن قۋانىستى. اسىرەسە، ءبىز نايگا اعاي اتاپ كەتكەن بۋرىل شاشتى قارتاڭ كىسى:

- جارعا (اكەمدى دوستارى وسىلاي اتايتىن) ساعان مىنا ءبىر اڭگىمەنى ايتىپ بەرەيىن، دەپ، ءسوز باستادى: - مەنىڭ بالا كەزىمدە سوناۋ 30- جىلدارى قازىرگىدەي تەحنيكا بولعان جوق، ۇكىمەت ەل ىشىندەگى جىلىكتى جىگىتتەر مەن اتان تۇيەلەردى جيناپ، ۋلان-ۇدەگە كىرە تارتۋعا اتتاندىراتىن. ولار قاقاعان قىستا كەتىپ، جازدا ءبىر-اق ورالاتىن. مەنىڭ ۇلكەن اعامدا ەل قاتارلى كىرەگە كەتتى. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ سارى اتانىن الا كەتتى. ءبىراق اعامىز امان كەلدى، سارى اتان كەلگەن جوق. ول ورىستىڭ جەرىندە قالىپتى. اعامىز اۋىرىپ ورنىنان قوزعالا الماي قالعان تۇيەسىن نە ىستەرىن بىلمەي قينالىپ، اقىرى تۇيە ولەتىن بولعان سوڭ، جولدىڭ جيەگىنە شوگەرىپ تاستاپ كەتىپتى. ءبىز سۇيىكتى سارى اتانىمىزدى ويلاپ، قامىقتىق. ازدان سوڭ ءبارى ۇمىتىلدى، سارى اتاندا ەستەن شىعىپ كەتتى. كۇز بولىپ قىستاۋعا قاراي كوشتىك. تاعى سول تۇيەمەن كوشەمىز. مەن جىلقىلاردى ايداپ ەلدەن بۇرىن قىستاۋعا كەلسەم، جۇرتتا ورىستىڭ جەرىندە قالعان سارى اتان جاتىر. ءبارىمىز تاڭ قالدىق. مىڭ شاقىرىم الىس ءارى تايگانىڭ نۋ ورمانىنان قالاي جول تاۋىپ كەلدى ەكەن... سارى اتاندى بىزدەر سول كۇننەن باستاپ ادام سياقتى قۇرمەتتەيتىن بولدىق، - دەپ ءسوزىن ءتۇيدى.

قاراسام اكەم نايگا اعايدىڭ اڭگىمەسىنە اسەرلەنىپ جىلاپ وتىر ەكەن. دوستارى وعان كۇلىپ-كۇلىپ تارقاستى. قىسقاسى سول كۇننەن باستاپ، اكەم كوشۋگە قامداندى. تۋعان-تۋىستاردى جيناپ اقىل قوستى. كەيبىر اعايىندار، سونىڭ ىشىندە قالالىق كاسىپتىك كوللەجدە ساياساتتانۋدان ساباق بەرەتىن ناعاشى اعامىز: «جارىلقاسىن سەن كوشكەندى قويا تۇرساڭ قايتەدى، ول جاقتا ۇلتارالىق ءدۇردارازدىق تۋىپ سوعىس بولىپ كەتسە قايتەسىڭ؟» دەمەسى بار ما! اكەي، ويلانباستان: «قۇدايعا شۇكىر ءۇش ۇل، ەكى قىزىم بار، سوعىس بولسا وسىلاردىڭ بىرەۋى ءتىرى قالىپ، ۇرپاق جالعاستىرار» دەپ كەلتە جاۋاپ قايىردى. سوسىن، تاعى ءبىر، «اتاق-ابىرويىڭ بار، تانىمال ينجەنەرسىڭ، ول جاققا بارعاندا نە ىستەمەكسىڭ» دەگەندەرگە، «قولىمنان تۇك كەلمەگەننىڭ وزىندە قازاقتىڭ سانىن كوبەيتپەيمىن مە» دەپ ماقتانىشپەن جاۋاپ بەرەتىن. كەرى تارتقان اعايىنداردىڭ قىلىعىنا باسىن شايقاپ، «نايگانىڭ سارى اتانداي مي جوق بۇلاردا» دەپ كەيىس بىلدىرەتىن.

ءسويتىپ جۇرگەندە كوكتەم شىقتى. ءبىز كوشۋگە ابدەن قام جاسادىق. اكەم شەشەمدى ەرتىپ، باي-ولكەدەگى تۋىس-تۋعاندارىنا بارىپ كەلدى. اكەمنىڭ ۇلكەن اعاسى جالعىز كەتپە، بارعاندا ساعان سۇيەۋ بولسىن دەپ، ۇيلەنبەگەن اسكەردەن جاڭا كەلگەن ۇلىن ەرتىپ جىبەرىپتى. ول اعايدا ءتولقۇجاتى جوق ەكەن. سونىڭ قامىمەن اكەم ۇلانباتىرعا كەتتى. ءبىراق سول كەتكەننەن قايتىپ ورالمادى. وتىمىزدىڭ باسى قارا جامىلدى. تايعاق جولدا اكەم مىنگەن كولىك قاتەرگە ۇشىراپ، جان اكەم دۇنيەدەن ءوتتى...

ارادا اپتا ءوتتى، اي ءوتتى، ەسىمىزدى ارەڭ جيدىق. اكەمنەن قالعان قوڭىر البومدى كۇندە وتىرىپ الىپ جاعالاتا اۋدارىپ قاراپ شىعام، اۋەلى اكەمە دەگەن ساعىنىش بولسا، ەكىنشىدەن، اكە اماناتىن ورىنداۋدىڭ قامى. اكەمشە ايتقاندا، «نايگانىڭ سارى اتانى قۇرلى ميىم جوق پا».

سول ءبىر كەزدەردە ەكى اراعا جول اشىلىپ، ادامدار قازاقستانعا سابىلىپ كەتىپ، ساپىرىپ كەلىپ جاتتى. ايتىلعان اڭگىمەگە ءجىپ تاعىپ ءتۇسىنۋ قيىن. بىرەۋ قازاقستانعا بارىپ كەلىپتى دەگەندى ەستىسەم بولدى، زىر جۇگىرىپ بارىپ، اڭگىمەسىن تىڭدايمىن. اتتەڭ بالالىق كوڭىلىم-اي، «بۋرابايعا باردىڭىز با، وقجەتپەستى كوردىڭىز بە؟» دەپ سۇرايمىن. بۋرابايدىڭ ءبىر قيىردا جاتقانىن قايدان بىلەيىن. الماتى، تالدىقورعان، بۋراباي ءبارى ءبىر اۋىل سياقتى ەلەستەيتىن. ەشكىم بۋرابايعا بارماپتى. سوندا بۇلار ول جاقتان نە كورىپ كەپ ءجۇر دەپ تاڭدانام.

اكەمنىڭ جىلىن بەرىپ كەلەسى جازدا بىزدە اتاجۇرتقا بەتتەدىك. جاسىم ون تورتكە تولعان كەزىم-تۇعىن. جول بويى اكەم جاتتاتقان «كوكشەتاۋ» پوەماسىن كۇنىنە بىرنەشە مارتە ىشىمنەن قايتالايمىن:

ارقانىڭ كەربەز سۇلۋ كوكشەتاۋى،

دامىلسىز سۇلۋ بەتىن جۋعان جاۋىن.

جان-جاقتان ەرتەلى-كەش بۇلتتار كەلىپ،

جۇرەدى ءبىلىپ كەتىپ ەسەن-ساۋىن.

سەكسەن كول كوكشەتاۋدىڭ ساياسىندا،

ءارقايسىسى التىن كەسە اياسىندا.

اۋاسى-دەرتكە داۋا، جۇپار ءيسى،

كوكىرەك قانشا جۇتسا، توياسىڭ با؟

ءموپ-ءمولدىر بۋرابايدىڭ سۋى كۇمىس،

كورگەندە شارشاعان جان الار تىنىس.

مىنبەلەپ قورشالاعان شىمىلدىقتاي،

قاراعاي، قايىڭ مەنەن قالىڭ جىنىس... - دەپ ۇزاققا سىلتەيمىن. كەربەز كوكشە كوز الدىما ەلەستەيدى...

پويىز ءتورتىنشى تاۋلىكتىڭ ءتۇن ورتاسىندا قازاقستان شەكاراسىنا ىلىكتى. شاعىن ستانسانىڭ اتى «اۋىل» ەكەن. بىزدەر پويىزدىڭ تەرەزەسىنە تەلمىرە-تەسىلە قارايمىز. تاڭ اتا سەمەيگە كەلىپ توقتادىق. وسىلاي اتاجۇرتقا تابانىمىز ءتيدى. نەبىر اۋىرلىقتى كورە ءجۇرىپ، توزە ءجۇرىپ ەرجەتتىك. شەشەم قاتتى قينالعان كەزدەردە، «بەكەر جىلى ورنىمىزدى سۋىتتىق» دەپ ناليتىن. مەن بولسام، «قازاقتىڭ سانىن كوبەيتتىك ەمەس پە» دەپ كۇلە جاۋاپ بەرەم. قازىر قۇدايعا شۇكىر ەل قاتارلى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بۋرابايدى دا كوردىك، وقجەتپەسكە دە شىقتىق، جۇمباقتاسقا دا سەرۋەندەدىك.

مەنىڭ ارمانىم ورىندالدى... كوكشەتاۋدىڭ جىگىتىنە كۇيەۋگە شىقتىم. ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم ءوسىپ جاتىر. جولداسىم بولسا، شاعىن كاسىپ يەسى. وتكەن جىلى تۋعان قالام ەردەنەتكە باردىم. كوشپەي قالعان كورشىلەرگە باس سۇقتىم. سوندا بارىپ اكەمنىڭ نە ءۇشىن كوشۋگە جانتالاسقانىن ءتۇسىندىم. قىسقاسىن ايتقاندا، ونداعى اعايىندار موڭعولدانا باستاپتى، سالت-عۇرىپتارىندا بۋديستتىك ادەپتەر ايقىن كوزگە ۇرىپ تۇر. ونى وزدەرى ءتىپتى بايقامايدى دا. ەگەر كوشپەي قالعاندا، مەن وسىلاردىڭ بىرىنە اينالار ەدىم. اسىرەسە، ءىشىم قان جىلاعانى قازاق قىزدارى موڭعولدارعا توپ-توبىمەن كۇيەۋگە شىعىپ جاتىر.

الدىمەن اللاعا، ودان كەيىن قازاق قىلىپ تاربيەلەگەن اكەمە راحمەتىم شەكسىز. قۇدايعا شۇكىر ءبىز اتاجۇرتقا كەلىپ قانا قويماي، اتا ءداستۇر-سالتىمىزبەن تابىسقان ەكەنبىز. بۇدان ارتىق باقىت بار ما بۇل جالعاندا.

مەرەكە قۇتتى بولسىن، اعايىندار! كوپتەن بەرى كوكەيدە جۇرگەن وي ەدى، مەنىڭ اكەم سياقتى اتاجۇرتىنا جەتە الماي قالعان پەندەلەرگە اللا ءوزىنىڭ شەكسىز نىعمەتىن ءناسىپ ەتسىن دەيمىن. ءاۋمين!!!

جازىپ العان بەكەن قايرات ۇلى

دەرەككوز: baq.kz

2012ج