سەمەي پوليگونىنىڭ قاۋپى ءالى سەيىلگەن جوق
وسى كۇنى «سىناق وشاعىنىڭ اينالاسى قورشالدى، رادياتسيا قاۋپى سەيىلدى» دەپ ءجۇرمىز. ءبىراق، شىن مانىندە جەرگىلىكتى تۇرعىندار اتوم ازابىن ءالى تارتىپ كەلەدى. سول ماڭداعى حالىقتىڭ جاعدايى دا ءماز ەمەس. ەندى وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن بيىل پرەزيدەنت «سەمەي يادرولىق قاۋىپسىزدىك ايماعى تۋرالى» زاڭعا قول قويىپ ەدى. اتالعان قۇجات جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەرە الا ما؟
بۇل شاھار كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە الەمدەگى ەڭ جابىق، قۇپيا قالانىڭ ءبىرى بولدى. مۇندا تەك رۇقسات قاعازى بار ادامدار عانا كىرە الدى. ءتىپتى بۇل جەردى گەوگرافيالىق كارتادان دا تابۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ءبىز كۋرچاتوۆ قالاسىندامىز. كەزىندە سوۆەتتىڭ ياردرولىق وركەنيەتى بولعان بۇل قالادا قازىر سەمەي پوليگونىنا قاتىستى ەڭ اۋقىمدى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. عالىمدار رادياتسيانىڭ وسىمدىك، جان- جانۋارعا تيگىزەر زيانىن انىقتايدى. قاۋىپتى ورىندارعا ءتۇرلى كوكونىس ەگىپ، قۇرامى قارالادى.
اندرەي پانينسكي، ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ وكىلى:
- ارنايى ورىنداردا ەگىلگەن وسىمدىكتەردىڭ قۇرامىن زەرتتەيمىز. كەيىن ونى قۇرعاتىپ، جويىپ جىبەرەمىز. ءبىز جۇرگىزگەن كەشەندى زەرتتەۋ قاۋىپتى جانە قاۋىپسىز ايماقتاردى ناقتىلاۋعا كومەكتەستى. پوليگون اۋماعىنىڭ باسىم بولىگى ەگىستىككە جارايدى دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىك.
عالىمدار پوليگوندى ءالى تولىق زەرتتەپ ۇلگەرمەدىك دەيدى. ءتىپتى رادياتسيا قالدىقتارىمەن لاستانعان كەي ورىندار ءالى كۇنگە دەيىن قورشاۋسىز، اشىق جاتىر. سونىڭ ءبىرى - اتوم كولى. قالىڭ قاراشانىڭ ۇرەيىن ۇشىرعان اتوم كولى دەگەن - وسى. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قۋاڭشىلىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جازىق دالانىڭ بويىندا جارىلىس جاسايدى. وسىدان مىناداي تەرەڭ كول پايدا بولدى. ءبىراق ءىس جۇزىندە ەكسپەريمەنت ءساتسىز اياقتالدى. سەبەبى، سۋدىڭ قۇرامى تازا ەمەس، جارامسىز بولىپ شىقتى. قازىر كەيبىر اتوم كولىندە جەرگىلىكتى حالىق بالىق اۋلايدى، مالىن سۋارادى. كەيىن سول مالدىڭ ەتى بۇكىل وڭىرگە ساتىلادى. رادياتسيا قاۋپى سەيىلدى، ەندى قاتەر توندىرمەيدى دەگەن تۇسىنىك قوي. ءبىراق شىن مانىندە، جاعداي مۇلدەم باسقاشا.
ەۆگەنيا مۋستافينا، ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعى ر ق ە ي فيليالى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
- اتوم كولىنە جاقىنداۋدىڭ ءوزى قاۋىپتى. سەبەبى، ول جەر ابدەن لاستانعان. كولدىڭ اينالاسى رادياتسيالىق قالدىقتارعا تولى. ول جەردى كومۋ كەرەك. بالىق اۋلايمىن دەپ، ادام ءوز ءومىرىن قاۋىپكە تىگەدى. ونى قورشاۋ ماسەلەسى كوپتەن بەرى ايتىلىپ ءجۇر. الايدا بۇل ءبىزدىڭ قۇزىرىمىزعا جاتپايدى. ءبىز تەك قاۋىپتى دەگەن بەلگى قويدىق.
پوليگوننىڭ ورتاسىن شاعان وزەنى كەسىپ جاتىر. جەرگىلىكتى حالىق ءتورت- تۇلىكپەن كۇنەلتكەن سوڭ، تۇرعىنداردىڭ ءبىر بولىگى وسى وزەندى ساعالاپ، جاعالاي قونىستانعان. ەڭ سوراقىسى، شاعاننىڭ زيانى الگى اتوم كولىنەن الدەقايدا كوپ. ال جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تۇرمىسى مۇلدەم بولەك تاقىرىپ. كوپ اۋىلدىڭ بازارى تارقاپ بارادى.
بيىل مەملەكەت باسشىسى «سەمەي يادرولىق قاۋىپسىزدىك ايماعى تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. ءدال وسى قۇجات جوعارىدا ايتقان تۇيىتكىلدەردى شەشۋگە كومەكتەسۋى كەرەك. وسىنىڭ كومەگىمەن شاعان وزەنى دە، اتوم كولى دە قورشالادى دەيدى ماماندار. ودان بولەك، سەمەي پوليگونىنىڭ اينالاسىنداعى قاۋىپسىز جەرلەر جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا بەرىلەدى.
الۋا قابدىراقوۆا، ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ ءبولىم باسشىسى:
- اتوم كولى جانە شاعان وزەنى مىندەتتى تۇردە وسى ايماقتىڭ ىشىندە قالادى. بۇل ايماقتىڭ سىرتىنا شىعارىلمايدى. ويتكەنى ول جەر يادرولىق سىناق وتكىزگەن ورىن.
تۇرعىندارعا كەرەگى دە وسى. جايىلىم كوپ بولسا، تۇرمىس تا تۇزەلەر ەدى دەيدى ولار. ونىڭ ۇستىنە تۋريزمدى دامىتۋعا دا مۇمكىندىك تۋۋى مۇمكىن. ال بۇل قوسىمشا جۇمىس، ساپالى ينفراقۇرىلىم. زاڭ كەلەسى جىلى كۇشىنە ەنەدى. جارتى جىلدىڭ ىشىندە قاۋىپتى ايماقتاردى قورشاپ، قالعانىن بوساتامىز دەيدى جاۋاپتىلار.
سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جارىلىس جاسالعان اۋماقتارى قورشالىپ جاتىر. بۇل تۋرالى سەمەيدە وتكەن حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەلدە كۋرچاتوۆتاعى ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ ەكولوگيا جانە رادياتسيالىق قاۋىپسىزدىك ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەۆگەنيا مۇستافينا ايتتى.
مامانداردىڭ حابارلاۋىنشا، «سەمەي يادرولىق قاۋىپسىزدىك ايماعى تۋرالى» زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن لاستانعان رادياتسيالىق ۋچاسكەلەرگە قورشاۋلار مەن ارنايى بەلگىلەر قويىلا باستاعان. ويتكەنى، بۇل اۋماق توتەنشە قاۋىپتى ايماق سانالادى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، 9 مىڭ شارشى مەتردەن استام اۋماق ەرەكشە قورشاۋدى قاجەت ەتەدى.
ەۆگەنيا مۋستافينا، ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعى رقەي فيليالى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
- يادرولىق سىناقتاردىڭ ءدال كىندىگىنە كەلگەن ادام سول ساتتە رادياتسيا الىپ جاتقانىن تۇسىنبەۋى مۇمكىن. مىنا جاڭادان قابىلدانعان زاڭ كوپتەگەن تۇيتكىلدى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرەدى. ۋلانعان اۋماقتارعا تولىق مونيتورينگ جاساۋعا جول اشىپ وتىر. ءبىز قازىر جارىلىس بولعان ايماقتاردى قورشاۋدى باستاپ كەتتىك. بۇل ۋچاسكەلەردى ۇلتتىق ۇلان ساربازدارى كۇزەتەدى.
www.24.kz